آیه تبلیغ: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Mohamadpur جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Alipour جز ←لید |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
'''آیه تبلیغ'''، [[آیه]] ۶۷ [[سوره مائده]] و از آخرین آیات [[نزول قرآن|نازل]] شده بر [[پیامبر(ص)]]. | '''آیه تبلیغ'''، [[آیه]] ۶۷ [[سوره مائده]] و از آخرین آیات [[نزول قرآن|نازل]] شده بر [[پیامبر(ص)]]. | ||
بر اساس این آیه، پیامبر موظف شد | بر اساس این آیه، پیامبر موظف شد پیامی را به مردم ابلاغ کند. به تصریح آیه، اهمیت پیام چنان است که اگر پیامبر(ص) آن را ابلاغ نکند، رسالت [[نبوت|پیامبریِ]] خود را به انجام نرسانده است. | ||
به اعتقاد [[شیعیان]] و برخی از [[اهل سنت]]، آیه در [[حجة الوداع]] و کمی قبل از [[۱۸ ذی‌الحجه]] [[سال دهم هجری]] نازل شده است. در باور شیعه، موضوع پیام، جانشینی [[امام علی(ع)]] است و بدین رو، پیامبر(ص)، پس از نزول آیه، در [[غدیر خم]]، امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرد. | به اعتقاد [[شیعیان]] و برخی از [[اهل سنت]]، آیه در [[حجة الوداع]] و کمی قبل از [[۱۸ ذی‌الحجه]] [[سال دهم هجری]] نازل شده است. در باور شیعه، موضوع پیام، جانشینی [[امام علی(ع)]] است و بدین رو، پیامبر(ص)، پس از نزول آیه، در [[غدیر خم]]، امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرد. | ||
نسخهٔ ۵ اوت ۲۰۱۸، ساعت ۲۱:۲۰
آیه تبلیغ، آیه ۶۷ سوره مائده و از آخرین آیات نازل شده بر پیامبر(ص).
بر اساس این آیه، پیامبر موظف شد پیامی را به مردم ابلاغ کند. به تصریح آیه، اهمیت پیام چنان است که اگر پیامبر(ص) آن را ابلاغ نکند، رسالت پیامبریِ خود را به انجام نرسانده است.
به اعتقاد شیعیان و برخی از اهل سنت، آیه در حجة الوداع و کمی قبل از ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم هجری نازل شده است. در باور شیعه، موضوع پیام، جانشینی امام علی(ع) است و بدین رو، پیامبر(ص)، پس از نزول آیه، در غدیر خم، امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرد.
متن و ترجمه آیه
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّـهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ
اى پيامبر، آنچه را از جانب پروردگارت به تو نازل شده، ابلاغ كن؛ و اگر نكنى رسالتش را به انجام نرسانده‌اى. و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه مى‌دارد. بی گمان، خدا گروه كافران را هدايت نمى‌كند.
شأن نزول
مفسران شیعه تصریح کرده‌اند که آیه تبلیغ پس از بازگشت رسول خدا از حجة الوداع در منطقه غدیر خم در روز ۱۸ ذی‌الحجه نازل شد.[۱] در منابع اهل سنت نیز روایاتی وجود دارد که زمان و مکان نزول این آیه را غدیر خم بیان می‌کند.[۲] عالمان شیعه با تکیه بر روایاتی از امامان(ع) و برخی از اصحاب پیامبر، شأن نزول آیه تبلیغ را واقعه غدیر خم و اعلام جانشینی امام علی(ع) می‌دانند.[۳] عالمان اهل سنت نیز سبب نزول آیه تبلیغ را آغاز رسالت پیامبر یا مکلف شدن پیامبر برای ابلاغ اسلام دانسته‌اند.[۴]
بنابر منابع شیعه، جبرئیل ابتدا در هنگام حج (در حجة الوداع) نزد پیامبر(ص) آمد و از ایشان خواست برای جانشینی علی(ع) از مردم بیعت بگیرد، پیامبر به دلیل نفاق و دشمنی برخی از یارانش و اینکه امت پراکنده شده و به جاهلیت بازگردند از پروردگار درخواست حفظ و عصمت از مردم کرد. جبرئیل برای بار دوم در مسجد خیف بر پیامبر نازل شد و همان امر را دوباره ابلاغ کرد بدون اینکه وعدۀ حفظ و عصمت از خطر مردم را برای پیامبر به ارمغان آورده باشد. جبرئیل برای بار سوم در بین راه مکه به مدینه نزد پیامبر آمد و مجدداً همان امر را تکرار کرد. پیامبر به جبرئیل فرمود من از اینکه مردم مرا در جانشینی علی دروغگو بدانند و سخنم را قبول نکنند بیمناکم. جبرئیل برای بار چهارم در سرزمین غدیر خم بر پیامبر نازل شد و پس از تکرار امر الهی، وعده حفظ و عصمت خداوند را نیز برای رسول خدا به ارمغان آورد و حفاظت از گزند منافقان را به ایشان وعده داد.[یادداشت ۱][۵]
احتمالات دیگر
برای علت نزول آیه، احتمالات دیگری نیز ذکر شده است که علمای اسلام و شیعه آنها را نقد کرده‌اند.
۱. نزول آیه در مکه
برخی از عالمان اهل سنت معتقدند آیه تبلیغ در مکه [در آغاز رسالت پیامبر] نازل شده و سبب نزول آن امر به پیامبر(ص) برای ابلاغ حقایق دین به کفار و مشرکان است. بنابر برخی روایات، برای حفظ پیامبر(ص) از گزند دشمنان، برای ایشان مراقبانی گماشته بودند؛ اما ایشان پس از نزول آیه تبلیغ، مراقبان خود را مرخص کرد و فرمود که خداوند مرا از گزند بدخواهان حفظ می‌کند و علاوه بر آن موظف گردید که حقایق دین را بدون واهمه به کفار و مشرکان ابلاغ کند.[۶]
نقد
در نقد این دیدگاه گفته شده، مفسران اتفاق نظر دارند که سوره مائده در مدینه نازل شده[۷] و مطابق روایات، به نقل از عبدالله بن عمر سوره مائده آخرین سورة نازل‌شده است؛[۸] بنابراین فرض نزول آیه تبلیغ در مکه و نیز اینکه آیه مزبور طی سالیان دراز بدون الحاق به سوره‌ای خاص به تنهایی خوانده می‌شده یا احیاناً در بایگانی بوده است، فرض درستی نیست.[۹]
علاوه بر آن، برخی از صاحبنظران روایاتی را که در خصوص مراقبت از جان پیامبر(ص) در مکه است، حدیث غریب و منکر دانسته‌اند.[۱۰]
۲. ابلاغ به اهل کتاب
چنانکه برخی نوشته‌اند، آیه تبلیغ در مدینه نازل شده[۱۱] و هدف از نزول آن مکلف کردن رسول خدا به ابلاغ بی‌واهمه حقایق وحی به اهل کتاب بوده است.[۱۲] به گفته ابوحیان پیامی که پیامبر مامور به ابلاغ آن شد، ابلاغ حکم رجم (سنگسار) و قصاص بود که یهودیان و مسیحیان این احکام الهی را در تورات و انجیل دستخوش تحریف و تغییر کرده بودند.[۱۳]
استدلال وی آن است که سخن در قبل و بعد از این آیه نیز درباره اهل کتاب است و موضوع آیه نباید با موضوع آیات قبل و بعد از خود بیگانه باشد.
نقد
بنابر منابع تاریخی، پس از جنگ‌های مسلمانان و یهودیان، از جمله غزوه بنی قریظه و غزوه خیبر، قدرت و شوکت یهودیان در هم شکست و با تصرف پایگاه‌های آنان و تبعید شماری از آنان به خارج از مدینه، نفوذ آنان از بین رفت.[۱۴] مسیحیان هم در عربستان، به ویژه در مدینه، فاقد قدرت بوده و تنها مقابله مسلمانان با آنان در ماجرای مباهله بود[۱۵] که آن هم به درخواست مسیحیان منتفی شد.
پس با توجه به قدرت پیامبر و مسلمانان در واپسین سال‌های عمر رسول خدا، دلیلی برای نگرانی آن حضرت از یهود و نصارا وجود نداشت تا سبب واهمه در ابلاغ حقایق دین به آنان گردد. افزون بر این، آیه تبلیغ از جهت موضوع، با آیات قبل و بعد از خود بیگانه نیست، زیرا آیات قبل و بعد، در نکوهشِ یهود و نصاراست و چه بسا آنان تصور می‌کرده‌اند که با رحلت رسول خدا، دوران قدرت مسلمانان سپری می‌شود و بار دیگر زمینه نفوذ و سلطه آنان فراهم می‌گردد، اما آیه تبلیغ که درباره تعیین رهبری امت اسلام پس از پیامبر است، بطلان این تصور را آشکار ساخت و این مطلب با آیه «اکمال دین» که پس از اعلام ولایت علی (ع) نازل شد، تناسب دارد.[۱۶]
نکات مهم آیه
اهمیت این مأموریت
این آیه بر اهمیت و حساسیت فراوان پیام مورد نظر دلالت می‌کند؛ زیرا تصریح دارد که در صورت ابلاغ نکردن پیام، رسالت پروردگار به انجام نرسیده و گویی پیام، ارزشی برابر با پیام نبوت و رسالت دارد. نمی‌توان تصور کرد که پیام، در حوزه اعتقادی مانند توحید و نبوت و معاد یا موضوعی فقهی از قبیل احکام نماز و روزه و حج بوده است، زیرا سوره مائده از آخرین سوره‌های نازل شده است و این حقایق پیش از آن بر پیامبر نازل و به مردم ابلاغ شده بود. می‌توان گفت که در اواخر حیات رسول خدا (ص) نوبت به اعلام مطلبی رسید که علاوه بر اهمیت و تازگی برای مردم، در جای خود مکمل اصل رسالت به شمار می‌رفت و آن چیزی جز طرح رهبری امت اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص) نبود.
نگرانی پیامبر(ص) از ابلاغ
به سبب حساسیت موضوع، پیامبر(ص) در ابلاغ پیام نگران بود، اما خداوند با وعده «واللّهُ یعْصِمُکَ مِنَ الناس» از او رفع نگرانی کرد. با توجه به منتفی بودن نزول آیه درباره مشرکان قریش و اهل کتاب، روشن می‌گردد که مصداق «ناس» در آیه تبلیغ، منافقان درون جامعه اسلامی است. پیامبر(ص) در معرفی علی(ع) به عنوان جانشین خود نگران مخالفت و کارشکنی آنان بود، زیرا:
- حضرت علی به عنوان شخصیتی قاطع و انعطاف‌ناپذیر شناخته شده بود.[۱۷]
- نومسلمانانی که علی (ع) پیش‌تر در جنگ‌ها بستگانشان را به قتل رسانده بود، کینه او را در دل داشتند.
- علی (ع) به هنگام وفات پیامبر (ص)، ۳۳ ساله بود و پذیرش رهبری او در جامعه‌ای که سن افراد و شیخوخیت ملاک مهمی در تصدی مناصب بود، امر ساده‌ای نبود. این امر در جنگ تبوک که پیامبر(ص)، حضرت علی(ع) را به جای خود در مدینه قرار داد یا در واپسین لحظات عمر خود اسامة بن زید را به فرماندهی منصوب کرد، بروز یافت.[۱۸]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- آلوسی، محمودبن عبداللّه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
- ابن عاشور، محمد طاهر، تفسیر التحریر و التنویر، تونس، بی نا، ۱۹۸۴م.
- ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق محد عبدالسلام عبد الشافی، بیروت، دار الکتب العلیمه، ۱۴۲۲ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق خلیل میس، بیروت، دارالقلم، بی‌تا.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، تفسیر روض الجنان و روح الجنان، محقق ابوالحسن شعرانی و علی اکبر غفاری، تهران ۱۳۸۲-۱۳۸۷ش.
- ابوحیان، محمد بن یوسف، تفسیر البحر المحیط، بیروت، بی نا، ۱۹۸۳م.
- ترمذی، محمدبن عیسی، الجامع الصحیح، محقق شاکر احمد محمد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق.
- ثعالبی، عبدالرحمان بن احمد، الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، مصحح ابومحمد غماری ادریسی حسنی، بیروت، بی نا، ۱۴۱۶ق/ ۱۹۹۶م.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، کتاب تفسیر نورالثقلین، تصحیح هاشم رسولی محلاتی، قم، المطبعة العلمیة، ۱۳۸۳ش.
- سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر المرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، فضل بن الحسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، تصحیح و تعلیق هاشم رسولی محلاتی و فضل اللّه یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، الجامع البیان عن تأویل آی القرآن، به تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، [بی‌جا]، دار هجر للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری(تاریخ الامم و الملوک)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، روائ‍ع التراث العربی، ۱۳۸۷ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، به کوشش هشام رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۶۳ش.
- کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، بیروت: دارالتعارف، ۱۴۰۱ق.
- فخر رازی، محمدبن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، ۱۹۶۵م، چاپ افست تهران ۱۳۶۴ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
پیوند به بیرون
- ↑ رجوع کنید به: قمی، تفسیر القمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۳۱-۳۳۲.
- ↑ رجوع کنید به: سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۹۸؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۱۹۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۹۰، ح۶؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۵۷؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۳۸۲-۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۷۵-۲۸۱.
- ↑ رجوع کنید به: طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۵۶۷-۵۶۹؛ ثعالبی، جواهر الحسان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۲؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۹۸؛ ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۵۲۹.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۴۴؛ به نقل از حاکم حسکانی
- ↑ رجوع کنید به: طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۵۶۷-۵۶۹؛ ثعالبی، جواهر الحسان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۲؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۹۸
- ↑ ابن عطیه، المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۵؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۹۶۵م، ج۳، ص۳۰.
- ↑ ترمذی، الجامع الصحیح، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۶۱، به نقل از عبداللّه بن عمر.
- ↑ ابن عاشور، تفسیر التحریر، ۱۹۸۴م، ج۶، ص۲۵۶.
- ↑ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، دار القلم، ج۲، ص۱۳۲.
- ↑ ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳ق، ج۳، ص۵۲۹.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق، ج۴، جزء ۶، ص۱۹۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث، ج۱۲، ص۴۰۱.
- ↑ ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۵۲۹.
- ↑ احزاب:۲۶ـ۲۷؛ حشر:۲ـ۴.
- ↑ آل عمران:۶۱.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۴۶؛ حویزی، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۵۸۷-۵۹۰
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۸۲-۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۷۶
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص ۱۸۶.
خطای یادکرد: برچسب
<ref> برای گروهی به نام «یادداشت» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="یادداشت"/> یافت نشد.