آیه ۱۱۵ سوره نحل
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره نحل |
| شماره آیه | ۱۱۵ |
| جزء | ۱۴ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | تحریم خوراکی‌های ناپاک |
| آیات مرتبط | آیه ۳ سوره مائده • آیه ۱۷۳ سوره بقره • آیه ۱۴۵ سوره انعام |
آیه ۱۱۵ سوره نحل چهار مورد مُردار، خون، گوشتِ خوک و گوشتِ حیوانی که با نام غیر خدا قربانی شده را، ناپاک و حرام معرفی می‌کند. محتوای این آیه با اندکی تفاوت، در چند سوره از قرآن آمده است. این تکرار را نشانهٔ اهمیت موضوع و تأکید بر اهمیت حرمت این موارد دانسته‌اند.
فقیهان با استناد به این آیه، فروش گوشتِ مردار و خون (برای مصرف خوراکی) را غیرمجاز دانسته و نماز خواندن در لباسی که از پوست مردار باشد را باطل می‌دانند. برخی منابع تفسیری نیز، در بررسی حکمت و فلسفه تحریمِ این خوراکی‌ها، به آسیب‌های جسمی، روانی و معنوی ناشی از مصرف آنها برای انسان اشاره کرده‌اند.
تحریم خوراکی‌های ناپاک در قرآن
آیه ۱۱۵ سوره نحل، در ادامه آیه پیشین که همه خوراکی‌های پاکیزه (طَیّبات) را حلال شمرده است، چهار مورد را به دلیل آثار زیان‌بار جسمی و روحی، ناپاک و حرام معرفی می‌کند؛ آنها عبارت‌اند از: مُردار، خون، گوشتِ خوک و گوشتِ حیوانی که با نام غیرخدا سر بریده شده است.[۱] به نوشته تفسیر نمونه، این آیه برای بیان همهٔ محرّمات نیست، بلکه هدفش ردِّ بدعت‌های مشرکان در تغییر حکم خدا و تحریم‌های خودساخته است.[۲]
﴿إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ١١٥﴾ [نحل:115]﴿جز این نیست که [خدا] مردار و خون و گوشتخوک و آنچه را که نام غیر خدا بر آن برده شده حرام گردانیده است [با این همه] هر کس که [به خوردن آنها] ناگزیر شود و سرکش و زیادهخواه نباشد قطعا خدا آمرزنده مهربان است ١١٥﴾
محتوای این آیه با اندکی تفاوت، در چند سوره مکی و مدنی آمده است؛ آیه ۱۴۵ سوره انعام، آیه ۱۷۳ سوره بقره و آیه ۳ سوره مائده.[۳] نزول چندبارهٔ محتوای این آیه و تأکید بر حرمت خوراکی‌های اعلام شده را، نشانهٔ اهمیت این موضوع و خطرهای آنها دانسته‌اند.[۴] همچنین این امر بیانگر شیوع گستردهٔ استفاده از این خوراکی‌ها در جامعهٔ مشرکان شمرده شده است.[۵]
استناد به این آیه در منابع فقهی
فقیهان بر اساس آیه ۱۱۵ سوره نحل و آیات مشابه، خوردن هر یک از موارد مذکور در این آیه (مُردار، خون، خوک و قربانی به غیر نام خدا) را حرام می‌دانند.[۶] شهید اول با ادعای اجماع فقیهان در این حکم، تأکید می‌کند که هر کس چنین محرّماتی را حلال بداند، به جرم ارتداد باید کشته شود؛[۷] چراکه انکار چنین احکامی که به صراحت در قرآن بیان شده، در حکم انکار خود قرآن محسوب می‌شود.[۸]
بر پایه این آیه و شماری از روایات، فقیهان پوشیدن لباسِ تهیه‌شده از پوستِ مردار را برای نمازگزار ممنوع دانسته[۹] و آن را موجب بُطلان نماز شمرده‌اند.[۱۰] همچنین، با استناد به این آیه، فروش گوشتِ مردار و خونِ نجس نیز حرام اعلام شده است.[۱۱] افزون بر این، فقیهان با توجه به بخش پایانی آیه (فَمَن اضْطُرَّ غیرَ باغ ...) استدلال کرده‌اند که در شرایط اضطراری، مصرف مواردی که در این آیه حرام شمرده شده، منع شرعی ندارد.[۱۲]
حکمت تحریم خوراکی‌های ناپاک
در منابع حدیثی[۱۳] و تفسیری،[۱۴] درباره حکمت و فلسفه تحریم هر یک از خوراکی‌های ذکر شده در آیه ۱۱۵ نحل، به آسیب‌های جسمی، روانی و معنوی ناشی از مصرف آنها اشاره شده است. برای نمونه مصرف گوشت مردار را عامل ضعف جسمی و اختلال در قوای جنسی[۱۵] و استفاده خوراکی از خون را موجب تندخویی و قساوت قلب دانسته‌اند.[۱۶] همچنین در برخی پژوهش‌ها، به ارتباط میان مصرف گوشت خوک با بی‌بندوباری جنسی و کاهش غیرت اشاره شده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ فضل‌الله، مِن وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۸۲-۵۸۳.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ج۶، ۱۳۸۳ش، ص۴۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۸۸.
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، «الذباحة و أحکامها»، ج۱۳، ص۱۱۳.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۲۶۰.
- ↑ شوشتری، النجعه، ۱۴۰۶ق، ج۱۱ ص۱۴۴.
- ↑ شوشتری، النجعه، ۱۴۰۶ق، ج۱۰ ص۲۶۲-۲۶۳.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام الخویی، ۱۴۱۸ق، ج۱۲، ص۱۵۱.
- ↑ طباطبایی، مناهل، مؤسسه آل البیت(ع)، ص۲۷۴.
- ↑ حلّی، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۵۳.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۳۳۴، حدیث ۱۰۴؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲۴۲، حدیث ۱؛ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۳؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۴، ص۱۰۰، حدیث ۱.
- ↑ مَغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۶۴؛ سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۵۶-۱۵۷؛ فضل‌الله، مِن وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۹۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۸۴-۵۸۸.
- ↑ فضل‌الله، مِن وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۸۹.
- ↑ فضل‌الله، مِن وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۹۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۸۷.
منابع
- برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق و مصحح: محدث، جلال الدین، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.
- حلّی (فخر المحققین)، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، محقق و مصحح: موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، بروجردی، عبدالرحیم، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۸۷ق.
- خوئی، ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۱۸ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، بیروت، دارالقلم، الدار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- سید قطب بن ابراهیم، فی ظلال القرآن، دارالشروق، بیروت، چاپ هفدهم، ۱۴۲۵ق.
- شوشتری، محمدتقی، النجعه فی شرح اللمعة، تهران، کتابفروشی صدوق، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محقق و مصحح: مروارید، محمدتقی، مروارید، علی‌اصغر، دار التراث، بیروت، الدار الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیخ مفید، الاختصاص، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، محرمی زرندی، محمود، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طاهری خرم‌آبادی، سید حسن، «الذباحة و أحکامها»، در مجله فقه اهل بیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، بی‌تا.
- طباطبایی مجاهد، سید محمد، کتاب المناهل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، بی‌تا.
- فضل‌الله، محمدحسین، مِن وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مَغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.