میرزا جواد تبریزی

با میرزا جواد ملکی تبریزی اشتباه نشود.

میرزا جواد تبریزی

از مراجع تقلید شیعه
اطلاعات فردی
نام کامل	جواد رهبر سعادتی
تاریخ تولد	سال ۱۳۰۵ش
زادگاه	تبریز
تاریخ وفات	۲۹ آبان ۱۳۸۵ش/ ۲۸ شوال ۱۴۲۷ق
محل دفن	مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س)
شهر وفات	قم
اطلاعات علمی
استادان	سید حسین طباطبایی بروجردی • سید محمد حجت کوه‌کمری • سید عبدالهادی شیرازی • سید ابوالقاسم خویی و …
شاگردان	مهدی شب‌زنده‌دار • سید محمدرضا مدرسی یزدی
محل تحصیل	مدرسه طالبیه تبریز • حوزه علمیه قم • حوزه علمیه نجف
تألیفات	ارشادالطالب • اُسس القضاء و الشهادات • طبقات الرجال • ظُلامات فاطمة الزهراء و…
سایر	تدریس فقه، اصول و رجال در نجف و قم
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی	تاسیس درمانگاه بقیةالله • ساخت مسجد • رسیدگی به فقرا و نیازمندان
وبگاه رسمی	سایت اطلاع‌رسانی آیت الله میرزا جواد تبریزی

میرزا جواد تبریزی یا جواد رهبر سعادتی (۱۳۰۵ش - ۱۳۸۵ش) از مراجع تقلید شیعه و از استادان تأثیرگذار حوزه علمیه قم بود. وی در دوران تحصیل خود در دو شهر قم و نجف، در درس علمایی همچون سید حسین بروجردی، سید محمد حجت، سید عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خوئی شرکت می‌کرد. او مورد توجه و از اعضای هیئت استفتاء آیت الله خوئی بود و سؤالات علمی دیگر شاگردان را به میرزا جواد تبریزی ارجاع می‌داد. آیت‌الله خوئی پس از آگاهی از شروع درس خارجِ او، گفته بود که میرزا جواد فاضل و مجتهد مطلق است.

با دستور صدام حسین برای اخراج ایرانیان از عراق، میرزا جواد تبریزی هم پس از ۲۳ سال اقامت در نجف، مجبور به ترک این کشور و مهاجرت به ایران شد و فعالیت علمی خود را در قم ادامه داد. تا اینکه پس از درگذشت آیت الله اراکی، توسط جامعه مدرسین به‌عنوان یکی از مراجع هفت‌گانه معرفی شد.

میرزا جواد تبریزی صاحب تألیفات متعددی در فقه شیعه بوده که از مهم‌ترین آن‌ها کتاب ارشاد الطالب (تعلیقه هفت‌جلدی بر مکاسب محرمه شیخ انصاری) و الدروس فی علم الاصول، دوره کامل اصول فقه است که به‌صورت حاشیه بر کتاب کفایة الاصول ترتیب‌بندی و چاپ شده است.

زندگی‌نامه

میرزا جواد تبریزی یا جواد رهبر سعادتی در سال ۱۳۰۵ش در تبریز به دنیا آمد. پدرش حاج علی از بزرگان تجار آذربایجان بود و به ایمان و انصاف معروف بود. مادرش، خانم فاطمه سلطان نیز از تبار سادات مشهور این دیار بود.

درگذشت

آیت‌الله تبریزی پس از گذران یک دوره بیماری، ۲۹ آبان ۱۳۸۵ش برابر با ۲۸ شوال ۱۴۲۷ق درگذشت. و چهارشنبه اول آذر، پس از تشییع و اقامهٔ نماز توسط آیت الله وحید خراسانی، در قسمت بالاسر حرم حضرت معصومه، به خاک سپرده شد. در تشییع او سایر مراجع تقلید شیعه و نیز شخصیت‌هایی از کشورهای کویت، بحرین، قطر، امارات، لبنان، سوریه و عربستان حضور داشتند.

در پی درگذشت آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران ، نیز پیام تسلیتی صادر کرد و او را از برجسته‌ترین اساتید حوزه علمیه قم توصیف کرد که پارسایی و خلق و خوی مردمی‌اش او را شخصیتی محبوب بین جوانان ساخته بود.

تحصیلات

در تبریز

تبریزی در هفت‌سالگی وارد مدارس جدید شد و تا سال دوم دبیرستان تحصیل کرد و پس از آن به علت علاقه‌ای که به دروس حوزوی داشت، تصمیم گرفت به حوزه برود. دبیرستان را رها کرد و در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل مشغول شد.

هنگامی که چنین تصمیمی گرفت، با مخالفت خانواده و اطرافیان روبه‌رو شد، چون این دوران مصادف با شروع فشارها علیه حوزه‌های علمیه و رنج و زحمت روحانیت بود. همت و اصرار وی، پدر را قانع ساخت و به این ترتیب او با وجود موقعیت تجارت، زندگی طلبگی را برگزید و در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل مشغول شد و دروس ادبیات، معانی و بیان و قسمتی از فقه و اصول را فرا گرفت. وی در این دوران با علامه جعفری هم‌بحث بود.

در قم

آیت‌الله تبریزی در سال ۱۳۲۷ش راهی قم شد و هفت سال در این شهر سکونت گزید. او از جمله افراد مورد عنایت آیت‌الله بروجردی بود که از طلاب امتحان می‌گرفت و پرداخت شهریه طلبه‌ها منوط به نظر ممتحنین بود.»

آیت‌الله تبریزی در قم چهار سال از محضر آیت‌الله حجت بهره‌مند شد و به لحاظ روحی و اخلاقی نیز تحت تأثیر وی قرار گرفت. آیت‌الله حجت در آن زمان در زهد و اخلاق زبانزد بود. وی هم‌زمان ۷ سال از خدمت آیت‌الله بروجردی دانش و معارف را فرا گرفت و با وجود موقعیت خوب برای تدریس راهی نجف اشرف شد.

در عتبات

در مدرسه فیضیه نشسته بودم و به چگونگی رفتن به نجف فکر می‌کردم. در همین وقت مرد آشنایی را دیدم که پیش‌تر نیز دیده بودم. از من پرسید به چه می‌اندیشی؟ عرض کردم: به رفتن به عتبات. گفت: موانع رفتن چیست؟ گفتم: شرایط عوض شده‌است. آن زمان مصادف با سقوط مصدق و آغاز سخت‌گیری‌های دولت به روحانیت بود. گفت: شما غصه نخورید، از من مدارک و عکس گرفت و چند روزی نگذشت که پاسپورتم را درست کرد. او تاجر بود و برای خرید و فروش به کشورهای اطراف می‌رفت و این جور کارها برایش آسان بود. من نیز با گرفتن گذرنامه، صبر نکردم و با اولین وسیله به سمت عراق راه افتادم، حتی نتوانستم به شاگردانم اطلاع دهم.»

آیت‌الله تبریزی خود را به شهر نجف رساند و این وقتی بود که بیست و هفت سال از عمرش سپری شده بود. وی با کمک میرزا علی غروی که سالیانی در نجف بود، در مدرسه قوام السلطنه شیرازی ساکن شد. «من چهل سال معنای تعطیلی را نفهمیدم و از همه چیز زدم و از لذت‌های بسیاری دوری گزیدم تا به اهدافم برسم».

اساتید

آیت‌الله تبریزی در دروس اساتید بزرگی، چون سید عبدالهادی شیرازی و سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی شرکت کرد و در همان سال‌های نخست مورد توجه اساتید قرار گرفت. آیت‌الله خویی با درک استعداد و همت میرزا جواد، ایشان را مورد عنایت قرار داد و او رفته‌رفته به استاد نزدیک‌تر و از خواص شاگردان وی شد.

آیت‌الله خویی بعدها ایشان را جزء اعضای دفتر استفتاء خود معرفی کرد و ایشان حدود بیست سال در دفتر استفتاء و محفل درس استاد به تلاش پرداخت و چند بار سطوح و درس خارج را تدریس کرد.او مورد توجه و از اعضای هیئت استفتاء آیت‌الله خوئی بود و سؤالات علمی دیگر شاگردان را به میرزا جواد تبریزی ارجاع می‌داد. آیت‌الله خوئی پس از آگاهی از شروع درس خارجِ او، گفته بود که میرزا جواد فاضل و مجتهد مطلق است.

آیت‌الله تبریزی علاوه بر اینکه در دروس فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید، در دروس تفسیر و رجال تلاش زیادی کرد و به تبحر دست یافت. از هم بحث‌ها و هم درس‌های او می‌توان از شهید سید محمد باقر صدر، شیخ مجتبی لنکرانی، شیخ صدرا بادکوبه ای، آیت‌الله وحید خراسانی، آیت‌الله سید علی سیستانی، شیخ علی‌اصغر شاهرودی را نام برد.

بازگشت به ایران

در سال ۱۳۵۵ش حکومت عراق سخت‌گیری‌هایی بر ضد ایرانیان اعمال کرد و افرادی چون آیت‌الله تبریزی را که شخصیت برجسته بودند، شناسایی و به اخراج از عراق محکوم نمود. به این ترتیب وی پس از ۲۳ سال به همراه تعدادی از ایرانیان مجبور به ترک عراق شد؛ این در حالی بود که آیت‌الله خویی از بازگشت ایشان به ایران بسیار متأثر بود؛ زیرا وی می‌خواست آیت‌الله تبریزی در نجف به تدریس ادامه دهد و معتقد بود که ایشان می‌تواند در آینده نزدیک یکی از استوانه‌های حوزهٔ علمیه نجف گردد و این مطلب را به برخی از دوستان نزدیک خود گفته بود. این سخن معروف بود که وی به آیت‌الله مشکینی (فرزند صاحب حاشیه بر کفایه) گفته بود: «ایشان مجتهد مطلق هستند».

از اساتید حوزه علمیه قم

جلسه درس آیت‌الله تبریزی در مسجد اعظم

عمده تبحر آیت‌الله تبریزی در فقه، اصول و رجال بود. وی پس از بازگشت به ایران و اقامت در حوزه علمیه قم، در هر سه موضوع به تدریس ادامه داد. تدریس وی به جهت مصاحبت زیاد اساتید بزرگ نجف تا حدودی به سبک حوزه نجف بود.

شاگردان

بنابر گفته برخی، آیت‌الله میرزا جواد تبریزی به پرورش و تربیت شاگردان اهتمام داشت و در طیّ سالیان تدریسش بسیاری از دروس او بهره برده‌اند و به درجه اجتهاد رسیدند. از جمله شاگردانش:

1. مهدی شب‌زنده‌دار
2. مهدی گنجی
3. محمدتقی شهیدی
4. علیرضا اعرافی
5. عبدالله احمدی شاهرودی
6. محمد سند
7. سید منیر خباز
8. سید محمدرضا مدرسی یزدی.
9. حسین شوپائی جویباری
10. محمد قائنی

مرجعیت

پس از رحلت آیت‌الله خویی، عده‌ای از علما خواستار پذیرش مقام مرجعیت از سوی آیت‌الله تبریزی شدند. با اینکه ایشان علاقه‌ای به این مقام نداشت و همواره از آن گریزان بود اقدام جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در معرفی هفت نفر از جمله ایشان به‌عنوان مرجع تقلید، در کنار وجود مقلدانی در خارج از جمله سوریه، لبنان، کویت، بحرین، عراق حتی کشورهای اروپایی، استرالیا و آفریقا وی را وادار به قبول این مسئولیت کرد.

اقامه شعائر فاطمیه

عزای فاطمیه، آیت‌الله تبریزی و آیت الله وحید

در پی انتشار صوتی منسوب به سید محمدحسین فضل‌الله، که در آن سند برخی از احادیث شهادت حضرت زهرا (س) را دارای اشکال می‌داند، میرزا جواد تبریزی با صدور بیانیه‌ای خواستار راهپیمایی در سالگرد شهادت حضرت زهرا (س) شد. حسین وحید خراسانی، لطف‌الله صافی گلپایگانی و محمد فاضل لنکرانی نیز در این راهپیمایی شرکت کردند. از آن پس این آیین همه‌ساله برگزار می‌شود.

خدمات اجتماعی

درمانگاه بقیةالله

درمانگاه بقیةالله

و ساختن درمانگاه بقیةالله در قم به‌قصد حمایت از مستضعفان و خانواده‌های طلاب بی‌بضاعت اشاره کرد. وی در خصوص درمانگاه بقیةالله تأکید دارد که خانواده‌های طلاب و افراد بی‌بضاعت از آن بهره‌مند شوند. این درمانگاه از نظر پزشکی درمانگاه مجهزی است. آیت‌الله تبریزی درآوردن تمام این تجهیزات همت و کمک جدی داشتند و تأکید می‌کردند در برخورد با مراجعین مراقبت لازم را انجام دهند و رضایت خدا در نظر داشته باشند. گروهی را نیز مأمور کرده بودند در خصوص فقرا و ایتام تحقیق، و برایشان مواد خوراکی و پوشاک فراهم کنند.

مدرس آیت‌الله تبریزی

او در زمان حیاتش منزل محل سکونت خود را برای احداث مدرسه‌ای برای تعلیم طلاب، وقف کرد. طبق این وقف، مدرسه علوم دینی در ۴ طبقه بنا شد که به مدرس آیت‌الله تبریزی معروف است و تولیت این مدرسه شیخ جعفر تبریزی است. درس اساتید بنامی در این مکان برگزار می‌شود.

تألیفات

از وی آثاری در زمینه‌های فقه و اصول و عقائد و اخلاق چاپ شده است.

• ارشاد الطالب فی شرح المکاسب ـ ۷ جلد
• تنقیح مبانی العروة (طهارة) ـ ۷ جلد
• تنقیح مبانی العروة والمناسک (الحج) ـ ۳ جلد
• اسس القضاء والشهادات
• اسس الحدود والتعزیرات
• کتاب القصاص
• کتاب الدیات
• طبقات الرجال
• الدروس فی علم الاصول (دوره کامل اصول)
• تنقیح مبانی العروة (الصلاة)
• تنقیح مبانی العروة (کتاب الصوم)
• تنقیح مبانی العروة (کتاب الزکاة والخمس)
• صراط النجاة ۱۲ جلد
• کتاب ظلمات فاطمة الزهراء (علیها السلام)
• کتاب امیر المؤمنین علی بن ابی طالب
• فدک
• الشعائر الحسینیة
• زیارت عاشوراء فوق الشبهات
• نفی السهو عن النبی (صلی الله علیه وآله)
• نصوص الصحیحة علی الائمة (علیهم السلام)
• الانوار الهیة فی مسائل العقائدیة
• النکات الرجالیة (مخطوط)
• ما استفدت من الروایات فی استنباط الاحکام الشرعیة (وسائل الشیعة مخطوط)
• تکمله منهاج الصالحین
• مسائل منتخب
• حاشیه بر عروه الوثقی
• حاشیه بر وسیله مرحوم آیت الله اصفهانی
• النصایح
• مناسک حج
• تهذیب در احکام حج
• رسالة مختصرة فی لبس السواد
• عبقات ولائیة
• آداب المتعلمین و المسترشدین
• استفتائات جدید