امام محمد باقر علیه‌السلام

امام محمدِ باقر علیه‌السلام

پنجمین امام شیعیان
قبرستان بقیع
نام	محمد بن علی
کنیه	ابوجعفر
زادروز	۱ رجب، ۵۷ق.
زادگاه	مدینه
مدت امامت	۱۹ سال (۹۵ تا ۱۱۴ق)
شهادت	۷ ذی‌الحجه، ۱۱۴ق.
مدفن	بقیع، مدینه
محل زندگی	مدینه
لقب(ها)	باقر، شاکر، هادی
پدر	امام سجاد(ع)
مادر	فاطمه
همسر(ان)	ام فروه، ام حکیم
فرزند(ان)	جعفر، عبدالله، ابراهیم، عبیدالله، علی، زینب، ام سلمه
طول عمر	۵۷ سال
امامان شیعه
امام علی • امام حسن مجتبی • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام حسن عسکری • امام مهدی

این مقاله دربارهٔ محمد بن علی الباقر است. برای آشنایی با محمد بن علی الجواد، مدخل امام جواد علیه‌السلام را ببینید.

محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمدِ باقر(ع) (۵۷-۱۱۴ق) پنجمین امام شیعیان بعد از پدرش امام سجاد(ع) است. مشهورترین لقب او «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام(ص) پیش از ولادتش به او داد. امام باقر(ع) حدود ۱۹ سال امامت شیعیان (از سال ۹۵ق تا ۱۱۴ق) را برعهده داشت که با پنج تن از خلفای بنی‌امیه همزمان بود: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک. امام در ۵۷ سالگی در ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ق به شهادت رسید. برخی هشام بن عبدالملک و بعضی ابراهیم بن ولید را عامل شهادت او دانسته‌اند. طبق منابع تاریخی، امام باقر(ع) هنگام واقعه کربلا خردسال بود و در این واقعه حضور داشت.

باقرالعلوم(ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی‌هاشم بود و احادیث فراوانی در زمینه‌های مختلفی همچون فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق از او نقل شده است تا جایی که محمد بن مسلم ۳۰ هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی ۷۰ هزار حدیث از امام باقر(ع) نقل کرده‌اند. او جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. شمار اصحاب و شاگردان او را ۴۶۲ تن دانسته‌اند. در دوره امامت او، تدوین دیدگاه‎های شیعه در رشته‌های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد.

کتاب‌های متعددی درباره امام باقر(ع) منتشر شده که مسند الامام الباقر(ع) اثر عزیزالله عطاردی از جمله آنهاست.

زندگی‌نامه

امام باقر(ع) فرزند امام سجاد(ع) و فاطمه دختر امام حسن(ع) است. چون نسب او هم به امام حسن(ع) و هم به امام حسین(ع) می‌رسد، به او لقب هاشمیٌ بین هاشمیَّیْن، عَلَویٌّ بین علویَّیْن و فاطمیٌ بین فاطمیَّیْن داده‌اند.

بر پایه حدیث لوح که جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده، پیامبر اکرم پیش از به دنیا آمدن امام باقر(ع)، نام او را محمد و لقبش را باقر(شکافنده) گذاشته بود. او ملقب به «باقرالعلم»، «شاکر»، «هادی» و «اَمین» بود؛ اما مشهورترین لقبش «باقر» (شکافنده) است. یعقوبی می‌نویسد: «بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت.» به گفته شیخ مفید، امام باقر(ع) در علم، زهد و بزرگواری از همه برادرانش برتر و قدر و منزلتش بیشتر بود و همه او را به عظمت می‌ستودند.

کنیه اش «ابوجعفر» است در منابع روایی بیشتر با عنوان ابوجعفر اول یاد می‌شود، تا با ابوجعفر ثانی (امام جواد(ع)) اشتباه نشود.

برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام باقر(ع)

ولادت و شهادت

امام باقر(ع) در کربلا

امام باقر(ع):
من چهارساله بودم که جدم حسین بن علی کشته شد. من شهادت وی و آنچه در آن وقت بر ما گذشت را به یاد دارم.

یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۸۹.

امام باقر(ع) در ۱ رجب سال ۵۷ قمری در مدینه به دنیا آمد. برخی ولادتش را ۳ صفر همان سال نقل کرده‌اند. او در واقعه کربلا در حالی که خردسال بود، حضور داشت. ابن شهرآشوب در مناقب از دو کتاب «البِدَع» و «شرح الاخبار» نقل کرده که آن که در کربلا کشته شده علی اصغر است که حدوداً دوازده ساله بوده و نسل امام حسین(ع) از علی اکبر (که همان امام سجاد است) تداوم یافته است. وی این قول را قابل اعتماد دانسته و سن علی بن الحسین(امام سجاد) پسر بزرگ امام حسین را در کربلا ۳۰ و سن امام محمد باقر(ع) را ۱۵ دانسته است. .

شهادت امام باقر(ع) را در ۵۷ سالگی و در ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری دانسته‌اند؛ البته برخی به جای ذی‌الحجه از ربیع الاول یا ربیع الثانی نام برده‌اند. همچنین نقل‌های دیگری مبنی بر شهادتش در سال‌های ۱۱۵ق، ۱۱۶ق و ۱۱۸ق وجود دارد.

شهادت امام باقر(ع) در دوران خلافت هشام بن عبد الملک رخ داده است: چرا که هشام از سال ۱۰۵ تا سال ۱۲۵ قمری خلیفه بود و آخرین سالی که مورخان در شهادت امام باقر(ع) نقل کرده‌اند ۱۱۸ق است. در اینکه چه فرد یا افرادی در قتل وی دست داشته‌اند، نقل‌های مختلفی وجود دارد. بعضی از منابع، شخص هشام بن عبدالملک را عامل شهادت او دانسته‌اند. و برخی ابراهیم بن ولید را عامل مسمومیت وی معرفی کرده‌اند.

امام باقر(ع) وصیت کرده بود در لباسی که در آن نماز می‌خوانده دفن شود. وی در قبرستان بقیع، کنار مرقد پدرش امام سجاد(ع) و عموی پدرش امام حسن(ع) دفن شد. امام به فرزندش امام صادق(ع) وصیت کرد ده سال در منا در ایام حج برای وی مراسم عزاداری بر پا کنند.

همسران و فرزندان

بر اساس منابع تاریخی امام باقر (ع) سه همسر و هفت فرزند داشت:

همسران و فرزندان

همسر	نسب	فرزندان
ام فَرْوة	دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر	امام صادق(ع) و عبدالله
ام حکیم	دختر اسید ثقفی	ابراهیم و عبیدالله
ام ولد	کنیز	علی، زینب
ام ولد	کنیز	اُمِّ سَلَمه

دوره امامت

امام باقر(ع) در سال ۹۵ قمری پس از شهادت پدرش به امامت رسید و تا زمان شهادت (سال ۱۱۴ق) به مدت ۱۸ سال امامت را بر عهده داشت. احادیث برجا مانده از پیامبر(ص) که در آنها به امامت وی پس از امام زین العابدین اشاره شده، از دلایل امامت او به شمار می‌آید. امام سجاد(ع) نیز به وی زیاد اهمیت می‌داد و در پاسخ سؤالی در این باره فرمود: «این بدان سبب است که امامت در فرزندان او باقی خواهد ماند تا روزی که قائم ما قیام کند و دنیا را پر از عدل و قسط نماید. پس او هم امام است و هم پدر امامان».

حاکمان زمان امام باقر (ع) هشام بن عبدالملک ۱۰۵-۱۲۵ق یزید بن عبدالملک ۱۰۱-۱۰۵ق عمر بن عبدالعزیز ۹۹-۱۰۱ق سلیمان بن عبدالملک ۹۶-۹۹ق ولید بن عبدالملک ۸۶-۹۶ق امامت امام باقر (ع) ۹۵-۱۱۴ق ۹۵ ۹۶ ۹۷ ۹۸ ۹۹ ۱۰۰ ۱۰۱ ۱۰۲ ۱۰۳ ۱۰۴ ۱۰۵ ۱۰۶ ۱۰۷ ۱۰۸ ۱۰۹ ۱۱۰ ۱۱۱ ۱۱۲ ۱۱۳ ۱۱۴

خلفای معاصر

دوران امامت وی همزمان با پنج تن از خلفای بنی امیه بود:

1. ولید بن عبدالملک (۸۶-۹۶ق)
2. سلیمان بن عبدالملک (۹۶-۹۹ق)
3. عمر بن عبدالعزیز (۹۹-۱۰۱ق)
4. یزید بن عبدالملک (۱۰۱-۱۰۵ق)
5. هشام بن عبدالملک (۱۰۵-۱۲۵ق)

در اعیان الشیعه‌ آمده است که عبدالملک بن مروان به پیشنهاد امام باقر، اقدام به ضرب سکه اسلامی کرد. پیش از آن معاملات با سکه‌های رومی انجام می‌شد. از آنجا که این ماجرا در زمان امام سجاد(ع) رخ داده، برخی پیشنهاد ضرب سکه را به امام سجاد(ع) نسبت داده و برخی گفته‌اند امام باقر(ع) به دستور امام سجاد(ع) این پیشنهاد را مطرح کرده است.مازندرانی احتمال داده که ضرب سکه هم به فرمان امام سجاد(ع) و هم به فرمان امام باقر(ع) صورت گرفته باشد چنان‌چه بر اساس گزارش‌ها(تفاوت گزارش شهیداول در کتاب ذکری و گزارش بیهقی) می‌توان این کار را به هر دو امام نسبت داد.

نهضت علمی

امام باقر(ع) جنبش علمی به وجود آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. وی در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی هاشم بود و روایات و احادیث وی در زمینه علم دین، آثار و سنت نبوی، علوم قرآن، سیره و فنون اخلاق و آداب بدان حد است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) به جا نمانده بود. در این عصر بود که شیعه تدوین فرهنگ خود -شامل فقه و تفسیر و اخلاق- را آغاز کرد. پیش از امام باقر(ع)، نظرات فقهی شیعه، محدود بود. سستی پایه‌های حکومت امویان، برای امام باقر(ع) و نیز امام صادق(ع) زمینه‌ای را فراهم آورد که برای سایر ائمه(ع) فراهم نشد. این زمینه،و نیز درایت و برنامه ریزی و ذکاوت آنان سبب شد تا امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بیشترین آرای فقهی، تفسیری و اخلاقی را در کتب فقهی و حدیثی از خویش بر جای گذارند. از این رو راویانی چون محمد بن مسلم ۳۰ هزار حدیث و جابر جعفی ۷۰ هزار حدیث از امام باقر(ع) نقل کرده‌اند. شهرت علمی امام باقر نه تنها در حجاز، بلکه در عراق و خراسان نیز فراگیر شده بود، چنان‌که راوی می‌گوید: مردمی از خراسان دورش حلقه زده و اشکالات علمی خود را از او می‌پرسند.

سال‌های ۹۴ تا ۱۱۴ق زمان پیدایش مسلک‌های فقهی و اوج‌گیری نقل حدیث درباره تفسیر بود. در این دوران گروه‌هایی مانند خوارج، مرجئه، کیسانیه و غالیان در ترویج عقاید خود تلاش می‌کردند. امام باقر(ع) استدلال‌های اصحاب قیاس را رد می‌کرد و میان عقاید اهل بیت با سایر فرق اسلامی مرزبندی کرد. او درباره خوارج فرمود: خوارج از روی جهالت عرصه را بر خود تنگ گرفته‌اند، دین ملایم‌تر و قابل انعطاف‌تر از آن است که آنان می‌شناسند.

آیت الله خامنه‌ای:
امام باقر(ع) در طول بیست سال دوران امامت پر بار خود خود دانش دین را گسترش داد، حکمت و درس قرآن واحکام را به همه جا رساند، داعیه تشیع را که داعیه حکومت اسلامی و تشکیل ولایت علوی است به همه جا فرستاد و نفوذ داد و مردم زیادی را متوجه خود کرد، دشمنان خودش را سر شکسته و منکوب کرد و دوستان خودش را متشکل کرد و زمینه را برای دوران امامت امام صادق (ع) آماده کرد.

https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=48287

تفسیر

امام باقر(ع) بخشی از وقت خود را به بیان مباحث تفسیری اختصاص داده بود که برگزاری جلسات تفسیر و پاسخ به سوالات و شبهات دانشمندان و مردم از جمله آنهاست. گفته شده امام باقر(ع) کتابی در تفسیر قرآن نوشته است که محمد بن اسحاق ندیم در کتاب الفهرست، از آن نام برده است.

امام باقر(ع)، شناخت قرآن را منحصر در اهل بیت می‌دانست. چرا که آنان‌اند که می‌توانند محکمات قرآن را از متشابهات و ناسخ و منسوخ را تشخیص دهند و چنین علمی در نزد هیچ کس غیر از اهل بیت وجود ندارد.

حدیث

امام باقر(ع) به احادیث رسول اکرم(ص) اهمیت می‌داد، تا جایی که جابر بن یزید جعفی از شاگردان امام باقر، ۷۰ هزار حدیث از پیغمبر اکرم نقل کرده است. حضرت تنها به نقل حدیث و انتشار آن اکتفا نکرده، بلکه اصحاب خود را به همت گماشتن در فهم حدیث و آشنایی پیدا کردن با معانی آن فرا می‌خواند. ایشان فرمود:

مراتب شیعیان ما را با میزان روایت‌کردنِ آنان از احادیثِ اهل بیت و معرفتشان به آن احادیث بشناسید، و معرفت، همان شناخت روایت و درایة الحدیث است، و با درایت و فهم روایت است که مؤمن به بالاترین درجات ایمان می‌رسد.

کلام

در زمان امام باقر(ع) با توجه به فرصت ایجاد شده و کمتر شدن فشار و کنترل از سوی حاکمیت، زمینه برای ظهور و بروز عقاید و افکار مختلف بوجود آمد که خود این باعث ایجاد و رواج افکار انحرافی در جامعه شد، در این شرایط امام ضمن بیان عقاید اصیل و صحیح شیعی و رد عقاید باطل، شبهات مربوطه را پاسخ می‌داد. او بحث‌های کلامی خود را ناظر به این امور مطرح می‌کرد. از جمله این مباحث عاجز بودن عقل انسان از درک حقیقت خداوند، ازلی بودن واجب الوجود و وجوب اطاعت از امام(ع) بود.

میراث‌های دیگری نیز از امام به یادگار مانده است که میراث فقهی و میراث تاریخی از آن جمله است.

مناظرات

از فعالیت‌های علمی امام باقر(ع)، مناظره با افراد مختلف است. برخی از مناظرات وی از این قرار است:

• مناظره امام با اسقف مسیحیان
• مناظره با حسن بصری
• مناظره با هشام بن عبدالملک
• مناظره با محمد بن منکدر
• مناظره با نافع بن ازرق
• مناظره با عبدالله بن معمر لیثی
• مناظره با قتادة بن دعامة

سلامِ پیامبر(ص) به امام باقر

از امام باقر(ع) نقل شده است:
روزی جابر بن عبدالله انصاری رحمه الله را دیدم و به او سلام دادم. او سلامم را پاسخ گفت و سپس به من گفت:

تو کیستی؟ (در این هنگام، جابر بینایی خود را از دست داده بود)

گفتم: محمد بن علی بن حسین.

گفت: پسرم به من نزدیک شو.

وقتی نزدیک شدم، دستم را بوسید و سپس خم شد که پایم را ببوسد ولی من مانع این کارش شدم.

سپس جابر گفت: همانا رسول خدا(ص) به تو سلام می‌رساند.

پس گفتم: و سلام و رحمت و برکات خدا بر رسول خدا باد. ولی چگونه‌ ای جابر؟

گفت: روزی با او [یعنی با پیامبر] بودم که به من گفت:‌ ای جابر! امید است که تو باقی بمانی تا اینکه مردی از فرزندان مرا ببینی که به او محمد بن علی بن حسین گفته می‌شود و خدا به او نور و حکمت می‌بخشد. پس، از سوی من به او سلام برسان.

مفید، الارشاد، ۱۴۲۸ق، ص۳۸۲.

مبارزه با اسرائیلیات

یکی از گروه‌هایی که در دوره امام باقر(ع) در جامعه اسلامی حضور داشتند و تأثیر عمیقی در فرهنگ آن روزگار بر جا گذاشتند، یهودیان بودند. شماری از عالمان یهود که به ظاهر مسلمان شده و گروهی دیگر که هنوز به دین خود باقی مانده بودند در جامعه اسلامی پراکنده شده بودند و مرجعیت علمی گروهی را به عهده داشتند. مبارزه با یهود و القائات سوء آنها در فرهنگ اسلامی و انکار مطالبی که باعث خدشه‌دار شدن چهره واقعی پیامبران خدا می‌شد و تکذیب احادیث دروغین و ساخته و پرداخته یهودیان، از فعالیت‌های فرهنگی پنجمین امام بود. امام باقر(ع) با رواج اسرائیلیات مبارزه می‌کرد، از جمله زراره بن اعین نقل کرده که امام باقر(ع) در حالی‌که مقابل کعبه نشسته بود فرمود: نگاه کردن به خانه خدا عبادت است. در همان لحظه عاصم بن عمر ، نزد امام باقر آمد و گفت: کعب الاحبار می‌گوید: "انّ الکعبة تَسْجُدُ لبیت المقدس فی کلِّ غداة" یعنی کعبه هر صبحگاهان برابر بیت‌المقدس، سجده می‌کند. امام باقر(ع) فرمود: نظر تو در مورد سخن کعب الاحبار چیست؟ آن مرد گفت: سخن کعب صحیح است. امام باقر(ع) فرمود: تو و کعب الاحبار هر دو دروغ می‌گویید. آن‌گاه در حالی که به شدّت ناراحت بود فرمود: خداوند بقعه‌ای محبوب‌تر از کعبه روی زمین نیافریده است.

اصحاب و شاگردان

مقالهٔ اصلی: فهرست اصحاب امام باقر(ع)

گفته شده، شیخ طوسی شمار اصحاب و شاگردان امام باقر(ع) را که از او نقل حدیث کرده‌اند ۴۶۲ مرد و دو زن دانسته است. باقر شریف قرشی در کتاب حیاة الامام محمد الباقر اسامی ۴۷۷ تن و عزیزالله عطاردی در مسند الامام الباقر ۶۵۴ تن را به عنوان اصحاب و راویان امام نام برده‌اند.

شش تن از اصحاب امام باقر(ع) را جزو اصحاب اجماع دانسته‌اند: زُرارَة بن اَعین، مَعروفِ بنِ خَرَّبوذ، بُرَید بن معاویه، فُضَیل بن یسار، محمد بن مُسلِم و ابوبصیر اَسَدی. از دیدگاه علمای شیعه، این شش تن از فقیه‌ترین فقیهان صدر اسلام از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بوده‌اند.

در میان اصحاب و شاگردان امام باقر(ع) برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتفاق اهل سنت و امامیه و دسته‌ای به دلیل گرایش‌های شیعی، فقط مورد اعتماد امامیه هستند.

جایگاه امام نزد اهل سنت

بزرگان اهل سنت، شخصیت علمی و معنوی امام باقر(ع) را ستوده و مورد احترام دانسته‌اند. عبدالله بن عطاء مکی، از محدثان اهل سنت و از یاران امام باقر(ع)، گفته است: «من علما را در نزد هیچ کس به لحاظ علمی پایین‌تر و کوچک‌تر ندیدم؛ چنانکه در نزد محمد بن علی دیدم. حَکَم بن عُتَیبه (از فقهای بزرگ کوفه) را نزد او، بسان شاگردی در مقابل استادش دیدم».

شمس الدین ذهبی، محدث و مورخ اهل سنت در قرن هفتم و هشتم قمری، امام باقر(ع) را ستوده و او را از کسانی دانسته که بین علم و عمل، سیادت و شرافت، وثاقت و متانت جمع کرده بود. وی، امام باقر را امام و فقیه و شایسته خلافت می‌دانست.

ابن حجر هیتمی، از فقهای شافعی مذهب قرن دهم قمری، نیز می‌نویسد: ابوجعفر محمد باقر، به اندازه‌ای گنج‌های پنهان علوم، حقایق احکام و حکمت‌ها و لطایف را آشکار نموده که جز بر عناصر بی‌بصیرت یا بد نیت، پوشیده نیست و از همین روست که وی را «باقر العلم» [شکافنده علم] و جامع آن و برپاکننده پرچم دانش خوانده‌اند. او عمرش را در طاعت خدا گذراند و در مقامات عارفان بدان حد رسیده بود که زبان گویندگان از وصف آن ناتوان است. او سخنان بسیاری در سلوک و معارف دارد.

آثار هنری

آثار هنری اعم از شعر و رمان و فیلم‌هایی درباره امام باقر(ع) تولید و پخش شده است.

آثار ادبی

اشعار و رمان‌هایی درباره امام باقر(ع) منتشر شده است. از جمله «امام پنجم حضرت امام باقر(ع) مجموعه اشعار حسین موسوی پاکزاد و «نغمه باران» اشعار مهدی وحیدی‌صدر.

گفته شده کتاب «زندگانی باقر آل محمد(ع)؛ گوهر علم» اثر فاطمه دهکردی،‌ اثری رمان‌گونه است که به شیوه‌ای متفاوت به زندگی امام پنجم پرداخته است.

آثار نمایشی

فیلم سینمایی به زبان عربی با عنوان «امام باقر(ع)» و انیمیشین‌هایی درباره امام پنجم تولید شده است.

کتاب‌شناسی

مقالهٔ اصلی: فهرست کتاب‌های درباره امام باقر(ع)

کتاب مسند الامام الباقر(ع)،‌اثر عزیزالله عطاردی

درباره امام باقر(ع) کتاب‌های متعددی نگارش و چاپ شده است که برخی از آنها عبارتند از:

1. مسند الامام الباقر(ع) (۶ جلد)، عزیزالله عطاردی، تهران، نشر عطارد، ۱۳۸۱ش. این کتاب توسط محمدرضا عطائی به فارسی ترجمه شده است.
2. امام الباقر قدوة و اسوة، سید محمدتقی مدرسی، بیروت، مرکز العصر، چاپ دوم،‌ ۱۴۳۱ق. این کتاب با عنوان «زندگانی باقرالعلوم حضرت محمد بن علی(ع)» به فارسی ترجمه شده است.
3. حیاة الامام محمد الباقر(ع)؛ دراسة و تحلیل (۲ جلد)، باقر شریف قرشی، بیروت، دار البلاغه، چاپ اول، ‌۱۴۱۳ق.
4. امام باقر(ع) جلوه امامت در افق دانش، احمد ترابی، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
5. امام باقر از دیدگاه اهل سنت، رمضان قوامی دربندی، قم،‌ مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول،‌۱۳۹۲ش.
6. پيشواى پنجم حضرت امام محمد باقر(ع)،گروه نويسندگان، قم، مؤسسه در راه حق، ۱۳۷۱ش (اين كتاب به عربى و اردو ترجمه شده است).
7. راوی‍ان‌ م‍ش‍ت‍رک‌ ف‍ری‍ق‍ی‍ن‌ از ام‍ام‌ م‍ح‍م‍د ب‍اق‍ر(ع)، ت‍ه‍ی‍ه‌ک‍ن‍ن‍ده‌ م‍رک‍ز م‍طال‍ع‍ات‌ و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‌ اس‍لام‍ی‌ واب‍س‍ت‍ه‌ ب‍ه‌ دف‍ت‍ر ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ ح‍وزه‌ ع‍ل‍م‍ی‍ه‌ ق‍م‌ واح‍د ت‍اری‍خ‌ و س‍ی‍ره‌ اه‍ل‌ ب‍ی‍ت‌ ‏ق‍م‌، ۱۳۷۳ش.
8. زن‍دگ‍ان‍ی‌ ح‍ض‍رت‌ ام‍ام‌ م‍ح‍م‍د ب‍اق‍ر(ع): گ‍زی‍ده‌ای‌ از منتهی الامال محدث قمی، ب‍ه‌ک‍وش‍ش‌ رضا استادی، ‏ق‍م‌، دف‍ت‍ر ن‍ش‍ر ب‍رگ‍زی‍ده‌، ۱۳۸۰ش.
9. زلال‌ م‍ع‍رف‍ت‌: پ‍ژوه‍ش‍ی‌ در زن‍دگ‍ان‍ی‌ ام‍ام‌ م‍ح‍م‍د ب‍اق‍ر(ع)، م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر طاه‍ری‌؛ ‏ق‍م‌، گ‍ل‍س‍ت‍ان‌ ادب‌، ۱۳۸۱ش.
10. ش‍ک‍اف‍ن‍ده‌ ع‍ل‍وم‌ ح‍ض‍رت‌ ام‍ام‌ م‍ح‍م‍د ب‍اق‍ر(ع)، گ‍روه‌ مؤلف‍ان‌ مجمع جهانی اهل بیت، ن‍اظر م‍ن‍ذر ح‍ک‍ی‍م‌، ب‍ا ه‍م‍ک‍اری‌ ش‍ه‍اب‌ال‍دی‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‍ی‌، ترجمه ک‍اظم‌ ح‍ات‍م‍ی‌ طب‍ری‌، ۱۳۸۵ش.

پیوند به بیرون

• «الباقر، امام محمد بن علی(ع)» در دانشنامه جهان اسلام.
• «امام باقر(ع)»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
• امام باقر به روایت اهل سنت، محمدمحسن طبسی.

امام سجاد

امام پیشین

امام سجاد

امام پنجم شیعیان دوازده‌امامی

۹۵-۱۱۴ هجری قمری

امام جعفر صادق

امام پسین

امام جعفر صادق