ام‌فروه مادر امام صادق(ع)
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | فاطمه یا قریبه دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر |
| کنیه | ام فروة • ام قاسم |
| خویشاوندان سرشناس | امام باقر (همسر) • امام صادق (فرزند) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام صادق(ع) |
اُمّ فَروة همسر امام باقر (ع) و مادر امام صادق(ع). وی دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر است و از طرف مادر نیز به ابوبکر می‌رسد. ام فروه بانویی نیکوکار بود که امام صادق(ع) وی را تمجید کرده‌است. وی را راوی حدیث نیز دانسته‌اند.
نسب و آرامگاه
ام فروه، همسر امام باقر(ع) و مادر امام صادق(ع) ، دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر بود.[۱] پدرش قاسم از افراد مورد اطمینان و اصحاب امام سجاد(ع) بود[۲] و به فقیه اهل حجاز شهرت داشت.[۳] ام فروه در قبرستان بقیع مدفون است.[۴]
نام مادر امام صادق(ع)، فاطمه یا قریبه و کنیه‌اش، ام فروة یا ام قاسم بود.[۵] مادر وی اسماء دختر عبدالرحمن بن ابی‌بکر بود.[۶] ام فروه از طریق مادر و پدر از نسل ابوبکر است.
روایت انتساب امام صادق (ع) به ابابکر
روایتی از امام صادق(ع) با مضمون «ولدنی ابوبکر مرتین» نقل می‌کنند، در این روایت امام خود را دوبار فرزند ابابکر خطاب کرده‌است. به این روایت اشکالات بسیاری کرده‌اند:
منابع شیعی
روایت «ولّدنی ابوبکر مرتین» در منابع شیعی تنها در کشف الغمه آمده است[۷]و اربلی آن را مرسل نقل کرده است. چرا که حافظ عبدالعزیز جنابذی مستقیم از امام صادق(ع) روایت کرده در حالی‌که وی متوفای ۶۱۱ ق است و امام صادق(ع) در سال ۱۴۸ قمری به شهادت رسیده است. از طرفی این روایت در هیچ منبع شیعی دیگری ذکر نشده است.
منابع اهل سنت
ذهبی این روایت را بدون ذکر سند آورده است[۸] و در تهذیب الکمال اگر چه با سند آمده[۹] ولی در سند این روایت حفص بن غیاث است که وی نیز در التعدیل و التجریح روایاتش غیر قابل قبول دانسته شده است.[۱۰] ابن‌عساکر نیز این روایت را از شخصی به نام اسماعیل بن محمد بن فضل نقل می‌کند[۱۱] در صورتی که ذهبی می‌گوید وقتی ابن‌عساکر اسماعیل را دید، اسماعیل پیر شده بود و حافظه‌اش خوب کار نمی‌کرد.[۱۲] و نیز در سند ابن عساکر معاذ بن مثنی است که احمد بن حنبل وی را از عدالت ساقط می‌داند.[۱۳]
فضایل
امام صادق(ع) درباره مادرش فرموده است: «مادرم مؤمن، متقی و نیکوکار بود و خدا نیکوکاران را دوست دارد.»[۱۴] مسعودی وی را از پرهیزکارترین زنان زمان خویش می‌دانسته است.[۱۵] مامقانی او را بانویی با تقوی و نیکوکار بیان نموده‌است.[۱۶] فضائل این بانو تا آن‌جا بوده که برخی امام صادق (ع) را ابن المکرمه(پسر بانوی کریم) می‌خواندند.[۱۷]
راوی حدیث
برقی، ام فروه را از راویان امام صادق(ع) دانسته[۱۸] و مسعودی می‌گوید وی از علی بن الحسین حدیث نقل کرده‌است.[۱۹] مامقانی نیز به وثاقت وی شهادت داده است.[۲۰]
امام صادق(ع) ضمن نقل حدیثی از مادرش می‌فرماید: مادرم از پدرم نقل کرد یا ام فروه هر روز و شب هزار بار از خدا می‌خواهم که گناهان شیعیان ما را ببخشد، زیرا ما به سبب علمی که به ثواب داریم، در برابر مصائب و بلایا صبر می‌کنیم، در حالی که شیعیان ما بدون علم به آن صبر می‌کنند.[۲۱]
ام فروه کنیزی نیز به نام سعیده داشت که به فضل و عبادت شهرت داشت.[۲۲]
پانویس
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۳۸۰ش، ص۵۲۶.
- ↑ قمی، أنوار البهیة، ۱۳۸۰ش، ص۲۲۹.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۱۶۲.
- ↑ کلینی، الکافی،۱۳۸۸ق، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۴۷۲؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۷، ۱
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۳۹۳، باب مولد أبی عبد الله جعفر بن محمد علیه‌السلام.
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۱۶۰.
- ↑ ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۵۵.
- ↑ مزی، تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۱ منقول در: امینی گلستانی، مادران چهارده معصوم علیهم السلام، قم، ص۲۳۴.
- ↑ التعدیل و الترجیح، ج۱، ص۵۱۳ به نقل از امینی گلستانی، مادران چهارده معصوم علیهم السلام، قم، ص۲۳۴.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۴، ص۴۵۳-۴۵۴.
- ↑ ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۲۰، ص۸۶.
- ↑ المقصد الأرشد فی ذکر اصحاب الامام احمد، ج۳، ص۳۵؛ طبقات الحنابلة، محمد بن أبی یعلی، ج۱، ص۳۹۹.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، مکتبة رضویة، ص۱۵۲.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۷۳.
- ↑ رجال الکشی، ۱۳۴۸ش، ص۲۱۲؛ قمی، أنوار البهیة، ۱۳۸۰ش، ص۲۲۹.
- ↑ برقی، رجال، ۱۳۴۲ش، ص۶۲.
- ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، مکتبة رضویة، ص۱۵۲.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۷۳.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱ص۷۲؛ مسعودی، إثبات الوصیة، مکتبة رضویة، ص۱۵۳.
- ↑ قمی، أنوار البهیة، ۱۳۸۰ش، ص۲۳۰ پاورقی.
منابع
- ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، تبریز، مکتبة بنی هاشمی، ۱۳۸۱ق.
- امینی گلستانی، محمد، مادران چهارده معصوم علیهم السلام هیچکدام هنگام ازدواج بیوه نبودند، قم، ناشر مؤلف، بی‌تا.
- برقی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد، رجال برقی، نسخه خطی، شمار ۱۸/۶۹۵۵، کتابخانه مرکزی ۴۹ دانشگاه تهران، و انتشارات دانشگاه تهران، شماره۸۵۷، همراه رجال ابن داوود، ۱۳۴۲ش.
- ذهبی، محمد بن احمد بن عثمان، سیراعلام النبلاء، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۵ق.
- شهیدی، سیدجعفر، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- قمی، شیخ عباس، ان‍وار ال‍ب‍ه‍ی‍ه فی ت‍واری‍خ ال‍ح‍ج‍ج الال‍ه‍ی‍ه، مترجم محمد محمدی اشتهاردی، قم، ناصر، چاپ سوم، ۱۳۸۰ش.
- کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی(اختیار معرفة الرجال)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، مصصح علی اکبر الغفاری، صححه و قابله الشیخ نجم الدین العاملی، طهران، المکتبة الاسلامیة، ۱۳۸۸ق.
- مامقانی، عبدالله بن محمد، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، مطبعة مرتضویة، ۱۳۵۲ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مسعودی، علی بن حسین، إثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب، نجف، مکتبه مرتضویه، بی‌تا.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ترجمه و شرح فارسی: محمدباقر ساعدی، تصحیح: محمدباقر بهبودی، قم، انتشارات اسلامیه، ۱۳۸۰ش.