 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
حسن بن حسن بن علی بن ابیطالب (زنده در سال ۸۵ قمری)، مشهور به حسن مُثَنّیٰ، فرزند امام حسن مجتبی(ع)، همسر فاطمه دختر امام حسین(ع) و از بزرگان علویان بود. او در واقعه کربلا در لشکر امام حسین(ع) بود و مجروح شد و با وساطت اسماء بن خارجه فزاری، از معرکه نجات یافت و در کوفه تحت درمان قرار گرفت. او پس از بهبودی، از کوفه به مدینه بازگشت.
| نام | حسن بن‌حسن بن علی |
|---|---|
| نقش | متولی صدقات و موقوفات امیرالمؤمنین(ع) در مدینه |
| کنیه | ابومحمد |
| درگذشت | (زنده در سال ۸۵ قمری) |
| مدفن | بقیع |
| محل زندگی | کوفه - مدینه |
| لقب(ها) | حسن مُثَنّیٰ |
| پدر | امام حسن(ع) |
| مادر | خَوْلَه بنت منظور بن زَبّان فَزاری |
| همسر(ان) | فاطمه دختر امام حسین(ع) و ام داود مادر رضاعی امام صادق(ع) |
| فرزند(ان) | عبدالله محض، ابراهیم غمر، حسن مثلث و داوود بن حسن |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
او در شورش عبدالرحمان بن محمد بن اشعث، علیه حجاج بن یوسف شرکت کرد. حسن مثنیٰ در زمان خودش، متولی صدقات امیرالمؤمنین(ع) بود. در اینکه آیا حسن مثنیٰ ادعای امامت کرده یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. برخی از منابع زیدیه و ملل و نحل نویسان از حسن مثنـی به‌عنوان یکی از امامان زیدیه یاد کردهاند.
نسب و کنیه
پدر حسن مثنیٰ امام حسن مجتبی(ع) است. مادرش خَوْلَه بنت منظور بن زَبّان فَزاری بود.[۱] خوله پس از کشته‌شدن همسرش، محمد بن طلحة بن عبیدالله، در جنگ جمل (۳۶ق)، به همسری امام حسن(ع) درآمد.[۲] کنیه وی ابومحمد است.[۳]
همسر و فرزندان
همسر او، دختر عمویش، فاطمه دختر امام حسین، بود. امام حسین(ع) پیش از واقعه عاشورا دختر خود را به عقد وی درآورده بود.[۴] داستان عروسی وی بدین شرح است که: حسن مثنیٰ یکی از دختران امام حسین را خواستگاری کرد،[۵] امام به وی فرمود هرکدام از دخترانش (فاطمه یا سکینه) را می‌خواهد انتخاب کند. حسن خجالت کشیده و حرفی نزد. امام، فاطمه را به عقد وی در آورد، به او گفت فاطمه را به عقد تو درآوردم، زیرا او به مادرم فاطمه(س) شبیه‌تر است.[۶] به گفته ابن فندق بیهقی این ازدواج در سال شهادت امام حسین(ع) اتفاق افتاده است.[۷] از آنجا که امام در روز دهم محرم ۶۱ق به شهادت رسیده، به احتمال زیاد این ازدواج در ۶۰ق و به مدت کوتاهی از روز عاشورا در مکه اتفاق افتاده‌است، لذا حسن مثنیٰ با همسرش فاطمه در کربلا حضور داشتهاست.[۸]
همسر دیگر وی ام داود است که مادر رضاعی امام صادق(ع) هم بوده است.
فرزندان
فرزندان پسر او از فاطمه دختر امام حسین عبارت‌اند از: عبدالله محض، ابراهیم عمر و حسن مثلث، که هر سه در زندان ابوجعفر منصور، خلیفه عباسی، درگذشتند.[۹]
بعدها نوادگان او به‌خصوص از نسل عبدالله، که خود فردی عالم و ادیب بود،[۱۰] قیام‌های مهمی علیه عباسیان را رهبری کردند. محمد مشهور به نفس زکیه و ابراهیم مشهور به قتیل باخَمْرا از آن جمله‌اند.
شرکت در قیام عاشورا
حسن مثنـّی روز عاشورا در واقعه کربلا حاضر بود و احمد بن ابراهیم حسنی در روایتی به نقل از ابومخنف سن وی را در آن هنگام نوزده یا بیست سال ذکر کرده است،[۱۱]
وی در روز عاشورا در سپاه امام حسین(ع) جنگید و زخمی و اسیر شد. یکی ازبستگان مادری اش به نام اسماء بن خارجه فزاری، وی را نجات داد. او در کوفه تحت درمان قرار گرفت و با بازیافتن سلامت خود به مدینه بازگشت.[۱۲]
نقل حدیث
حسن مثنـّی از پدر خود امام مجتبی(ع) و برخی دیگر روایت کرده است.[۱۳]
متولی موقوفات امام علی(ع)
حسن مثنّی بر اساس وصیت امام علی(ع)[۱۴] عهده‌دار و متولی صدقات و موقوفات امیرمؤمنان(ع) در مدینه بود.[۱۵]
حجّاج بن یوسف ثقفی هنگامی که والی مدینه بود، از حسن مثنّی خواست عمویش، عمر بن علی، را در تولیت این صدقات با خود شریک سازد، اما او به سبب اینکه تولیت صدقات فقط مختص فرزندان فاطمه(س) است، از این کار امتناع کرد و به شام نزد عبدالملک بن مروان، خلیفه اموی، رفت. خلیفه نیز حجّاج را از این کار منع کرد.[۱۶]
حسن مثنّی تولیت موقوفات علی(ع) را بعد از خود به فرزندش، عبدالله، سپرد؛ اما منصور عباسی، عبدالله را به زندان انداخت و تولیت موقوفات را خود به عهده گرفت.[۱۷]
همکاری با عبدالرحمان بن محمد
هنگامی که عبدالرحمان بن محمد بن اشعث کندی بر حجّاج بن یوسف شورید، قصد داشت خود را خلیفه معرفی کند، اما چون امر خلافت فقط برای فردی قریشی مورد پذیرش بود، با بزرگان علویان، یعنی امام سجاد(ع) و حسن مثنـّی برای پذیرش خلافت نامه‌نگاری کرد. امام سجاد(ع) تقاضای او را رد کرد و حسن مثنّی نیز که احتمال می‌داد شورشیان بیعت خود را بشکنند، از این‌کار سر باز زد، اما در پی اصرار آنها پذیرفت و با او با عنوان خلیفه بیعت شد. عالمان مشهور عراقی چون عبدالرحمان بن ابی لیلی، شعبی، محمدبن سیرین و حسن بصری با او، که به الرضا ملقب شد، بیعت کردند.[۱۸]
اما به گفته شیخ مفید، حسن مثنّی هرگز ادعای امامت نکرده و کسی نیز به نام او چنین ادعایی ننموده است.[۱۹]
زیدیان
در منابع زیدیه از حسن مثنـّی به عنوان یکی از ائمه زیدیه یاد می‌شود.[۲۰]
شهادت
پس از کشته شدن ابن‌اشعث در سال ۸۵ قمری، حسن مثنـّی نیز متواری شد، سرانجام فرستادگان ولید بن عبدالملک او را مسموم کردند و به قتل رساندند. جنازه او را به مدینه منتقل کردند و در بقیع به خاک سپردند.[۲۱]
در صحیح بخاری روایتی نقل شده که بر اساس آن، فاطمه دختر امام حسین(ع) همسر حسن مثنیٰ بر مزار وی بقعه‌ای می‌سازد.[۲۲]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مصعب بن عبدالله، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۴۶؛ ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۶۰م، ص۱۱۲؛ طبری، تاریخ الامم، ج۵، ص۴۶۹.
- ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۹۸؛ قس ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۶۰م، ص۱۱۲.
- ↑ ابنعنبه، عمدة الطالب، ص۹۸.
- ↑ رجوع کنید به مصعب بن‌عبداللّه، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۵۱؛ حسنی، المصابیح، ص۳۷۹.
- ↑ ابن‌جوزی، المنتظم، ج۷، ص۱۸۳.
- ↑ مفید، الارشاد، ص۳۶۶.
- ↑ ابن‌فندق، لباب الانساب، ص۳۸۵.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیقی درباره اولین اربعین، ص۳۷۷.
- ↑ ابن‌سعد، ج۵، ص۳۱۹؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۴۰۳-۴۰۴؛ ابنعنبه، عمدة الطالب، ص۱۰۱.
- ↑ رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۸۵-۹۳.
- ↑ رجوع کنید به مقتل، ص۳۷۹؛ قس طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۶۹.
- ↑ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۵؛ ابن طاووس، ص۶۳؛ تستری، قاموس الرجال، ۱۴۲۲ق، ج۱۱، ص۳۹.
- ↑ ر.ک: ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۳، ص۶۱-۶۲.
- ↑ ر.ک: مصعب بن عبدالله، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۴۶؛ حسنی، ص۳۸۴
- ↑ مصعب بن عبدالله، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۴۶؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۴۰۳؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۳.
- ↑ مصعب بن عبدالله، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۴۶ـ۴۷؛ حسنی، المصابیح، ص۳۸۴؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۳، ص۶۵؛ ابنعنبه، عمدةالطالب، ص۹۹.
- ↑ رجوع کنید به حسنی، المصابیح، ص۳۸۳؛ مُحَلِّی، الحدائق الوردیة، ج۲، ص۲۳۸.
- ↑ ر.ک: حسنی، المصابیح، ص۳۸۰-۳۸۱.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۶
- ↑ ر.ک: حسنی، المصابیح، ص۳۷۹؛ محلی، الحدائق الوردیة، ج۲، ص۲۳۵.
- ↑ رجوع کنید به حسنی، المصابیح، ص۳۸۲؛ ابن عنبه، عمدةالطالب، ص۱۰۰.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، کتاب الجنائز، باب۶۱؛ فتح الباری، ج۳، ص۲۵۵، باب۶۱
منابع
- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، چاپ علی شیری، ۱۴۱۵-۱۴۲۱/ ۱۹۹۵-۲۰۰۱.
- ابن عنبه، عمدةالطالب فی انساب آل ابیطالب، نجف، چاپ محمدحسن آل طالقانی، ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
- ابن فندق، بیهقی علی بن زید، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، محقق رجایی، مهدی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
- ابن قتیبه، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، بی‌جا، ۱۹۶۰م.
- اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، قاهره، ۱۳۸۳ق.
- بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، دمشق، چاپ محمود فردوس‌العظم، ۱۹۹۶-۲۰۰۰.
- تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، موسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۲ق.
- طبری، محمد جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت.
- حُمید بن احمد مُحَلِّی، الحدائق الوردیة فی مناقب ائمة الزیدیة، صنعا، چاپ مرتضی بن زید محطوری حسنی، ۱۴۲۳ق -۲۰۰۲.
- قاضی طباطبایی، محمدعلی، تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سید الشهدا علیه‌السلام، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ وانتشارات، ۱۳۸۳.
- مصعب بن عبدالله، نسب قریش، قاهره، چاپ لوی پرووانسال، ۱۹۵۳م.
- مفید، محمدبن محمد، الارشاد فی معرفة حجج‌الله علی العباد، قم، ۱۴۱۳.
- مفید، محمدبن محمد، ارشاد، ترجمه محمدباقر محمودی، انتشارات اسلامیه، ۱۳۸۰ش.
پیوند به بیرون