کعبه

کعبه، قبله و عبادتگاه مسلمانان، نماد توحید و مقدس‌ترین مکان بر روی زمین. کعبه را نخستين محل برای عبادت همگان و علامتی برای جهت دادن انسان به سوی خداوند به‌شمار آورده‌اند.

این بنا در مسجدالحرام در شهر مکه واقع شده است. مسلمانان باید رو به سوی کعبه، نماز بخوانند و حاجیان در اعمال حج، باید به دور کعبه طواف کنند. در حریم کعبه، کسی حق تعرض به انسان و حیوان را ندارد. امام علی(ع)، در کعبه متولد گردید.

مشهور عالمان شیعه، براساس روایات، تاریخ بنای اولیه کعبه را پیش از ابراهیم(ع)، در دوره آدم(ع) و حتی قبل از خلقتِ حضرت آدم دانسته‌اند. برخی عالمان، مخالف این نظریه بوده و بنای اولیه کعبه را توسط ابراهیم(ع) دانسته‌اند. پنج سال پیش از بعثت پیامبر اسلام، کعبه به جهت سیل ویران گردید. قریش آن‌را به صورت کامل بازسازی کرد و سقف و ناودانی را برای اولین بار برای کعبه قرار داد. در سال ۶۴ و ۱۰۴۰ق تمام کعبه مورد بازسازی قرار گرفت. در دوره معاصر نیز کعبه مرمت گردید و سقف و ستون آن بازسازی شد.

داخل کعبه، اتاق کوچکی وجود دارد که راه‌پله برای رفتن بر روی سقف کعبه است. این اتاقک، دارای در کوچکی است که در توبه خوانده می‌شود. کعبه دارای چهار رکن است که رکن حجر الاسود به جهت قرار گرفتن حَجَرالاسود در آن و آغاز طواف از آنجا، شهرت بیشتری دارد.

اهمیت و جایگاه

امام علی (ع):
خدا کعبه را برای اسلام نشان، و برای پناهندگان خانه امان ساخت».

شریعتی:
اینک کعبه است، در میانه گردابی، گردابی خروشان که چرخ می‌خورد و کعبه را طواف می‌کند. یک نقطه ثابت در وسط و جز او، همه متحرک در پیرامونش، دایره‌وار بر گردش. ثبوت ابدی و حرکت ابدی! آفتابی در میانه و بر گردش، هر یک، ستاره‌ای در فلک خویش، دایره‌وار بر گرد آفتاب.

کعبه را مقدس‌ترین و محترم‌ترین مکان بر روی زمین نخستين خانه توحید و وسیله هدایت جهانیان دانسته‌اند. قرآن آن را خانه‌ای مبارک خوانده دلیل آن‌را وسیله بودن کعبه در هدایت، همبستگى، اتحاد، تقرب به خداوند و ... دانسته‌اند. شهید مطهری از متفکران معاصر شیعه معتقد بود براساس آیات قرآن، کعبه، خانه‌ای پربرکت و منشأ خیرات و برکات برای اهل توحید و مسلمانان است.‏

کعبه در مسجدالحرام در شهر مکه قرار دارد.

امام علی(ع) کعبه را پرچمی برای اسلام معرفی کرده و امام صادق(ع)‌ نگاه به کعبه را عبادت دانسته و باور داشت مادامی که کعبه پابرجاست، دین پایدار خواهد بود. در حریم کعبه، کسی حق تعرض به انسان و حیوانات را ندارد.

کعبه را نماد توحید دانسته‌اند. اما با گذشت زمان از صورت معبد یکتاپرستانه به صورت بتکده درآمد. پیامبر اسلام پس از فتح مکه، بت‌های کعبه را از بین برد و برای شکستن بت‌ها بالای کعبه، علی(ع)‌ را بر روی دوش خود قرار داد تا آن‌را بشکند.

ناصرخسرو، متکلم و شاعر اسماعیلی در قصیده‌ای که بهترین‌های عالم هستی را برشمرده، کعبه را برترین بناها دانسته است.

برای کعبه و حج، مسئولیت‌های مختلفی میان اعراب جاهلی وجود داشت و پیامبر اسلام، پس از فتح مکه توسط سپاه اسلام، تنها دو مسئولیت را تأیید کرد؛ یکی سدانت کعبه و دیگری سقایت حاجیان.

خداوند، انسان‌های پیشین از آدم تا آیندگان را با سنگ‌هایی در مکه آزمایش کرد که نه زیان می‌رسانند، و نه نفعی دارند، ... این سنگ‌ها را خانه محترم خود و عامل پایداری مردم گردانید. کعبه را در سنگلاخ‌ترین مکان‌ها، بی‌گیاه‌ترین زمین‌ها، ... قرار داد. ... سپس آدم و فرزندانش را فرمان داد که به سوی کعبه برگردند،

و آن را مرکز اجتماع و سر منزل مقصود گردانند، تا مردم با عشق قلب‌ها، ... به مکه روی آورند، ... و گرداگرد کعبه، لا اله الا اللّه بر زبان جاری سازند، و در اطراف خانه، طواف کنند، و با موهای آشفته، و بدن‌های پر گرد و غبار در حرکت باشند. لباس‌های خود را که نشانه شخصیت هر فرد است درآورند، و با اصلاح نکردن موهای سر، قیافه خود را تغییر دهند، که آزمونی بزرگ، و امتحانی سخت، و آزمایشی آشکار برای پاکسازی و خالص شدن است. خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به بهشت قرار داد.

گاهشمار کعبه
سده ۲۰ پیش از میلاد	بنای کعبه توسط ابراهیم(ع)
حدود ۷۰۰ پیش از هجرت	نصب دری بر کعبه توسط حاکمی از یمن
عام‌الفیل	حمله ابرهه برای نابودی کعبه
عام‌الفیل	نابودی سپاه ابرهه با ابابیل
۱۳ رجب ۳۰ عام‌الفیل	ولادت امام علی(ع) در کعبه
سال ۳۵ عام‌الفیل (پنج سال پیش از بعثت)	خرابی کعبه بر اثر سیل و بازسازی آن توسط قریش
۶۴ق	آسیب دیدن کعبه در جنگ بنی‌امیه و زبیریان
۶۵ق	بازسازی کعبه توسط عبدالله بن زبیر و انجام تغییراتی در آن
۷۳ق	بازسازی کعبه توسط حجاج و بازگرداندن آن به حالت پیش از بازسازی ابن‌زبیر
۳۱۷ق	یورش قرمطیان به مکه و کندن حجرالاسود از کعبه و بردن آن.
۳۳۹ق	برگرداندن حجرالاسود توسط قرمطیان در مقابل دریافت مبلغی فراوان
۴۶۲ق	تبدیل طلای ناودان طلا و درِ کعبه به دینار توسط حاکم مکه به‌جهت مشکلات مالی
۱۰۳۹ق و ۱۰۴۰ق	خرابی کعبه بر اثر سیل و بازسازی آن
۱۴۱۴ق و ۱۴۱۵ق	مرمت دیوارهای بیرونی کعبه
۱۴۱۷ق	بازسازی ستون‌ها و سقف کعبه
۱۳۹۴ش	سقوط جرثقیل در کنار کعبه و کشته شدن ۱۰۷ نفر از حاجیان.

نامگذاری

• در علت نامگذاری خانه خدا به «کعبه» که قرآن نیز از این نام استفاده کرده، دو علت ذکر شده است:
  • خانه خدا به شکل مربّع است و عرب این اسم را به خانه‌ای که چهار گوش باشد اطلاق می‌کند. این نام به جهت استفاده بسیار، برای خانه خدا، تعیین گردید.
  • کعبه در لغت به معنای ارتفاع آمده است. بنای کعبه به‌جهت ارتفاع و بلندی که از سطح زمین دارد، به این نام خوانده شده است.
• از کعبه با نام «عتیق (آزاد)» نیز یاد شده است. از امام باقر(ع) در علت نامگذاری کعبه به عتیق پرسیدند و امام علت آن‌را چنین دانست که آن، خانه‌ای است آزاد و رها از همه مردم و هیچ‌کس مالک و صاحب آن نیست.

• به کعبه، «بیت» نیز گفته می‌شود و در قرآن، از تعبیر «بیت» برای کعبه استفاده شده که از مشهورترین آن‌ها، تعبیر بیت‌الله (خانه خدا) است. نام‌های دیگر در قرآن، البیت، البیت الحرام، البیت العتیق، «البیت‌ المعمور» و «البیت المحرم» است.

• در زمان‌های بسیار قدیم، کعبه به نام‌های دیگری چون قادِس، ناذِر و القریة القدیمة نیز خوانده می‌شد.

قبله و حج

نوشتار‌های اصلی: قبله و حج

قبله اول مسلمانان، بیت‌المقدس بود تا اینکه در مدینه آیه‌ای نازل شد و دستور تغییر قبله به سوی کعبه داده شد و کعبه تبدیل به قبله مسلمانان گشت. بر هر مسلمان لازم است هنگام خواندن نماز، به سمت کعبه قرار بگیرد.

در اعمال حج، باید به دور کعبه طواف کرد.

معنویت کعبه

کعبه را قبله و علامتی برای جهت دادن تمام موجودیت انسان به سوی خدواند به‌شمار آورده‌اند. ارزش کعبه را به این دانسته‌اند که به نام توحید ساخته شده و یک «ارزش اعتقادی بزرگ مافوق بشری دارد و آن اینکه به نام یک فکر ساخته شده: توحید، به دست یک انسان ساخته شده و او بنیانگذار توحید.»

اقبال لاهوری متفکر اسلامی، نیز به اصل توحید در مورد کعبه اشاره دارد:

ره مده در کعبه ای پیر حرم اقبال را

هر زمان در آستین دارد خداوندی دگر

محمدحسین غروی اصفهانی از فقیهان شیعه نیز چنین سروده:

گهی به کعبه جانان سفر توانی کرد

که در منای وفا ترک سر توانی کرد

هانری کربن شرق‌شناس مشهور، در نوشته‌هایی به راز معنویت کعبه از نگاه مسلمانان پرداخته و جسم‌های این جهان را نشان و نقش‌گرفته از صورت‌های عالی در جهان دیگر می‌داند. او واقعیات این جهان را در حکم آینه‌ای دانسته که صورت‌هایی از نور را منعکس می‌کنند. او حج و مناسکی که در معبد کعبه انجام می‌گیرد را صورت‌دهنده جسم نوری زائر می‌داند که در ملکوتِ جسم وی تأثیر می‌گذارد.

در مورد کعبه آورده‌اند که صاحب خانه خداست و مردم، اهل خانه هستند. به همین دلیل، حاجی از هر کجا که آمده باشد، نماز را کامل می‌خواند. چرا که او مسافر نیست. سنایی، شاعر و عارف مسلمان قرن ششم هجری، انسان را به ترک تعلقات مادی دعوت می‌کند و معتقد است تا زمانی که انسان با خود بوده و خود را در نظر دارد، در کعبه نخواهد بود.

«

حسن‌زاده آملی: «الهی! تن به سوی کعبه داشتن چه سودی دهد آن را که دل به سوی خداوند کعبه ندارد؟»

»

بنای کعبه

روایات بسیاری، تاریخ بنای کعبه را پیش از ابراهیم(ع)، در دوره آدم(ع) و حتی قبل از خلقتِ حضرت آدم دانسته‌اند. مشهور عالمان شیعه نیز بنای کعبه را پیش از حضرت ابراهیم دانسته‌اند. این بنا تا زمان طوفان حضرت نوح باقی بود و سپس در طوفان از بین رفت. حضرت ابراهیم به همراه فرزندش اسماعیل، کعبه را براساس همان پایه‌هایی که داشت، تجدید بنا کردند.

برخلاف این نظریه، علامه طباطبایی، بنای کعبه را توسط ابراهیم(ع) و نه پیش از آن، دانسته است.

غزالی:
اما طواف و سعی بدان ماند که بیچارگان به درگاه ملوک شوند و گِرد کوشکِ ملکِ همی گردند تا فرصت یابند که حاجتِ خویش را عرضه کنند و در میانِ سرای، همی شوند و همی آیند و کسی را جویند که ایشان را شفاعت کند و امید می‌دارند که مگر ناگاه چشمِ مَلِک برایشان افتد و به ایشان نظری کند.

محمدجواد مغنیه از مفسران معاصر شیعه، روایت‌های بنای کعبه قبل از آدم را خبر واحد دانسته و نمی‌پذیرد. او معتقد است مسئولیت و تکلیفی بر دانستن تاریخ بنای کعبه نداریم. شیخ طوسی نیز نظری در این مسئله نمی‌دهد و تنها به ذکر اختلافی بودن آن، اکتفا کرده است.

بازسازی‌های کعبه

پنج سال پیش از بعثت پیامبر اسلام، در مکه، سیلی جاری شد و کعبه ویران گردید. براساس برخی نقل‌ها، کعبه آتش گرفت و نابود شد. کعبه تا پیش از آن، دارای سقف نبود. پس از سیل و خرابی کعبه، قریش به بازسازی آن همت گمارد. و سقفی برای کعبه بنا کرد و ناودانی نیز برای آن ساخت. دیوار کعبه، ساخته شده توسط حضرت ابراهیم را ۹ ذراع (حدود چهار متر و نیم) دانسته‌اند که در بازسازی، قریش، ارتفاع آنرا به ۱۸ ذراع (حدود ۹متر) رساند.

تخریب و بازسازی عبدالله بن زبیر و حجاج بن یوسف

کعبه در سال ۶۴ق، در جنگ میان زبیریان با بنی‌امیه درگیر شدند و در این نبرد، کعبه، آسیب جدی دید. عبدالله بن زبیر با وجود مخالفتِ برخی از اصحاب، باقی مانده دیوار کعبه را از پایه و اساس برداشت و بار دیگر آن را بنا کرد. او در بازسازی، ارتفاع کعبه را به ۲۷ ذراع (حدود ۱۳ متر و نیم) رساند. در کعبه که توسط قریش حدود دو متر از زمین بالا برده شده بود، بر روی زمین قرار داد و برای کعبه دو سقف قرار دارد. ابن‌زبیر برای کعبه دو در گذاشت؛ یکی برای ورود و دیگری برای خروج. او کمی از حجر اسماعیل را به کعبه ملحق کرد و با دستان خود، حجر الاسود را در جایش قرار داد. پس از کشته‌شدن ابن‌زبیر، حجاج بن یوسف بسیاری از تغییرات ابن‌زبیر را به حالت قبل بازگرداند.

بازسازی در ۱۰۴۰ق
در سال ۱۰۳۹ق، سیل بزرگی در مکه جاری گردید. آب به داخل مسجدالحرام راه یافت و دیوارهای کعبه را ویران کرد. در نهایت، دیوارهای باقیمانده را فرو ریختند و خانه خدا را از نو بنا کردند گزارش این سیل و تجدید بنای آن توسط ملا زین‌العابدین کاشانی از علمای شیعه در آن زمان، که خود در این بازسازی کارگری می‌کرده، در رساله کوچکی به نام «مُفَرِّحَةُ الأنام فی تأسیس بیت الله الحرام» نوشته شده است.

بازسازی در دوره معاصر

پس از بنای مجدد کعبه در سال ۱۰۴۰ق، بر کلیت کعبه تنها تعمیر و ترمیم صورت گرفته است. مهم‌ترین این ترمیم‌ها، مرمتِ دیوارهای بیرونی کعبه بود که از سال ۱۴۱۴ق آغاز و تا سال ۱۴۱۵ق تمام گردید. طرح مرمت درون کعبه نیز در دهم محرم سال ۱۴۱۷ق و پس از مطالعات و بررسی، به مرحله اجرا درآمد. در این طرح، علاوه بر ترمیمِ بخش‌های مختلف در درون کعبه، ستون‌ها و سقفِ کعبه به‌صورت کامل برداشته و از نو تجدید گردید.

تاریخچه بنا و بازسازی کعبه	ستون	سقف	در کعبه	دیوار کعبه	اندازه کعبه	ارتفاع دیوار کعبه
بنای حضرت ابراهیم	نداشت	نداشت	نداشت	ساخته شد	ـ	حدود ۴ متر و نیم.
بازسازی قریش پنج سال پیش از بعثت	شش ستون ساخته شد	ساخته شد	چند قرن پیش‌تر ساخته شده بود در این بازسازی حدود ۲ متر از سطح زمین بالا برده شد	کامل بازسازی شد	-	حدود ۹ متر
بازسازی عبدالله بن زبیر	شش ستون تبدیل به ۳ ستون گشت	کامل بازسازی شد و دو سقف برای کعبه ساخت	دو در برای کعبه ساخته شد و همچنین بر روی زمین قرار داده شد	کامل بازسازی شد	بزرگ‌تر شده و بخشی از حجر اسماعیل نیز در درون کعبه قرار داده شد	حدود ۱۳ متر و نیم
بازسازی حَجّاج	-	-	به حالت قبل (دو متر بالاتر از زمین) بازگشت و در دوم برداشته شد.	-	به حالت قبل از بازسازی ابن‌زبیر بازگشت	-
بازسازی در سال ۱۰۴۰ق	-	کامل بازسازی شد	-	کامل بازسازی شد	-	-
بازسازی دوران معاصر	کامل بازسازی شد	کامل بازسازی شد	تعویض شد	ترمیم	.	-

بخش‌های بیرونی کعبه

حجر الاسود
حجرالاسود: سنگی مقدس و نصب شده بر دیوار کعبه که طواف از آن آغاز و بدان ختم می‌شود.

اطلاعاتی دربارهٔ کعبه

مستجار و ملتزم
مستجار، بخشی از دیوار غربی خانه خدا که در دیوار پشت کعبه قرار گرفته است. مستجار در نزدیکی رکن یمانی و روبه‌روی در خانه خدا قرار گرفته است. دیوار کعبه که برای فاطمه بنت اسد، مادر امام علی(ع) گشوده شد و او برای به دنیا آوردن علی(ع) وارد آن گشت، مستجار دانسته شده است.

ملتزم را در یک معنا، بخشی از دیوار کعبه میان حجر الاسود و در کعبه دانسته‌اند و در معنای دیگر، هم‌معنای مستجار استفاده شده است.

در کعبه
درِ کعبه بر دیوار شرقی کعبه واقع شده و در روایات شیعه به خواندن دعا در زمان رسیدن به آن، توصیه کرده‌اند.

شاذروان
شاذَروان برآمدگی کوتاه در اطراف دیوار کعبه که جز در بخش حجر اسماعیل، در سه سمت دیگر کعبه وجود دارد. مشهور فقیهان شیعه، این برآمدگی را جزو کعبه دانسته‌اند که طواف کننده باید خارج از آن، طواف کند.

ناودان طلا

ناودانی از جنس طلا بر بالای دیوار شمالی کعبه که آب روی سقف را به محوطه حِجر اسماعیل می‌ریزد. به دعا زیر این ناودان توصیه شده و آن را مستجاب دانسته‌اند.

پرده کعبه

پوشاندن کعبه را از سنت‌هایی با سابقه طولانی و پر اهمیت دانسته‌اند که یکی از مناصب مهم در دوره جاهلی، پرده‌داری کعبه بود. پوشش کعبه، رنگ‌های مختلفی داشت؛ این پرده گاه با پارچه سفید، پارچه سبز و گاه زرد رنگ بود تا اینکه در عصر «الناصر عباسی» به رنگ سیاه در آمد و از آن به بعد به همین رنگ باقی ماند. پرده کعبه، بیشتر در مصر و شام آماده می‌شد و در موارد اندکی توسط برخی مناطق دیگر از جمله ایرانیان تهیه گردید. امروزه این پرده در کارگاهی در عربستان، آماده می‌گردد.

داخل کعبه

کعبه در ابتدای ساخت، سقف نداشت و در بازسازی توسط قریش در سال پنجم پیش از بعثت، سقفی برای آن قرار دادند و شش ستون در دو ردیف سه‌تایی برای آن ساختند. در بازسازی کعبه توسط ابن‌زبیر، شش ستون تبدیل به سه ستون گشت و امروزه نیز تنها سه ستون باقی است.

باب التوبه در داخل کعبه

قریش برای کعبه یک سقف قرار داد، اما ابن‌زبیر در بازسازی، دو سقف برای کعبه قرار داد؛ زیرا در زمان وی کف کعبه هم‌سطح مسجد شده بود و فاصله کف تا سقف بسیار بود.

داخل کعبه، اتاق کوچکی وجود دارد که راه‌پله برای رفتن بر روی سقف کعبه است. این اتاقک، دارای در کوچکی است که در توبه خوانده می‌شود. این در از طلا ساخته شده است.

از دوران‌های قدیم، قبائل، طوائف و پادشاهان، هدایایی را برای نصب در درون کعبه ارسال می‌کردند. همچنین چاهی در دورن کعبه وجود داشت که هدایا را در آن قرار می‌دادند. این چاه در بازسازی کعبه توسط قریش، از بین رفت.

ارکان کعبه

کعبه دارای چهار رکن است:

• رکن شرقی (رکن حجر الاسود): این رکن تقریباً به سمت مشرق و چاه زمزم قرار داشته و حجرالاسود در آن جای دارد. آغاز هر طواف از مقابل رکن حجرالاسود و پایانش نیز در مقابلِ همین رکن است.
• رکن شمالی یا عراقی: یکی از زوایای کعبه است که تقریباً به سمت شمال عربستان، یعنی کشور عراق واقع شده و طواف‌کننده پس از آن به حِجر اسماعیل می‌رسد.
• رکن غربی یا شامی: رکن غربی یکی از زوایای کعبه است که در سمت مغرب واقع شده و طواف‌کننده پس از حِجر اسماعیل به آن می‌رسد.

• رکن جنوبی یا رکن یمانی: رکنی که مستجار در کنار آن قرار دارد. رکن یمانی یا جنوبی یکی از زوایای کعبه است که تقریبا به سمت جنوب و کشور یمن قرار دارد و حاجیان، در طواف، پس از آن به حجر الاسود می‌رسند.

رویدادهای مهم

ولادت امام علی(ع)

نوشتار اصلی: مولود کعبه

امام علی (ع) در داخل کعبه متولد شد. برخی منابع اهل‌سنت نیز این واقعه را گزارش کرده‌اند.

نصب حجر الاسود به وسیله پیامبر(ص)

همچنین ببینید: حجر الاسود

پنج سال پیش از بعثت پیامبر اسلام، در مکه، سیلی جاری شد و کعبه ویران گردید. پس از سیل و خرابی کعبه، قریش به بازسازی آن همت گمارد. در هنگام بازسازی، هر قبیله، خواستار نصب حجرالاسود بود. اختلاف شدت گرفت و سرانجام با پیشنهاد حضرت محمد(ص)، سنگ را در لباسی گذاشته، اطراف آن، به رؤسای قریش سپرده شد و چون به مکان آن رسیدند، پیامبر سنگ را با دست خود برداشت و در جای مخصوص گذاشت.

موارد دیگر

نوشتار‌های اصلی: اصحاب فیل، عام الفیل و ابرهه

ابرهه، فرمانروای یمن در سال ۵۷۱م به قصد ویران ساختن کعبه، به مکه حمله کرد. هنگامی که بدان جا رسیدند، با معجزه الهی، پرندگانی از آسمان بر آنها، بارانی از سنگریزه فرو ریخته و سپاه ابرهه را نابود ساختند.

در پی امتناع عبدالله بن زبیر از بیعت با یزید، سپاهی به فرماندهی حصین بن نمیر برای مبارزه با او عازم مکه شد. در ماه محرم در سال۶۴ق به مکه رسید و در ربیع الاول همان سال با منجنیق به سپاه ابن‌زبیر حمله کردند که در این حمله، به کعبه آسیب جدی وارد شد.

در ذی‌الحجه سال ۳۱۷ق، قرمطیان به مکه یورش بردند. آنها حجرالاسود را از کعبه کندند و با خود بردند و در سال ۳۳۹ق در مقابل دریافت مبلغی، آن را به کعبه بازگرداندند.

کعبه در ادبیات فارسی

عبید زاکانی:
کسی وصال تو ای کعبه مراد نیافت
که باطنش به خرابات و ظاهرش باتوست

سعدی:
عبدالقادر گیلانی رحمة الله علیه را دیدند در حرم کعبه روی بر حصبا نهاده همی گفت: ای خداوند ببخشای! وگر هر آینه مستوجب عقوبتم در روز قیامتم نابینا برانگیز تا در روی نیکان شرمسار نشوم.

پروین اعتصامی:

کعبهٔ دل، مسکن شیطان مکن

پاک کن این خانه که جای خداست

حافظ:

چون طهارت نَبُوَد کعبه و بتخانه یکیست

نَبُوَد خیر در آن خانه که عصمت نبود

عطار

کعبهٔ جانان اگرت آرزوست

در گذر از خود ره بسیار نیست

شاه نعمت‌الله ولی:

گر هوای کعبه داری از بیابان رو متاب

رنج باید برد اگر گنج فراوان بایدت

حافظ:

در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم

سرزنشها گر کند خار مغیلان غم مخور

سعدی:

سعدی اگر طالبی راه رو و رنج بر

کعبه دیدار دوست صبر بیابان اوست

وصال کعبه میسر نمی‌شود سعدی

مگر که راه بیابان پرخطر گیرند

نگارخانه

• 

  در کعبه

• 

  تصویر هوایی از کعبه

• 

  تصویر قدیمی از کعبه

• 

  سیل در اطراف کعبه

• 

  کعبه در سال ۱۲۹۷ق

• 

  کعبه در میانه مسجد الحرام

• 

  تصویر قدیمی از کعبه

• 

  تمیز کردن پشت‌بام کعبه با ربات