عید فطر اولین روز ماه شوال و از مهمترین اعیاد مسلمانان. بنابر روایاتی که از امامان شیعه نقل شده، عید فطر عید کسانی است که روزه و عبادات آنها پذیرفته شده و از آن رو عید قرار داده شده که مسلمانان گرد هم آیند و خداوند را ستایش کنند. روزه گرفتن در عید فطر حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است.
این مقاله دربارهٔ عید فطر است. برای اطلاع از نماز عید فطر، مدخل نماز عید را ببینید.
آداب و احکامی برای شب و روز عید فطر گفته شده است؛ از جمله شب‌زنده‌داری، خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل و گفتن تکبیرهای خاص. کشورهای اسلامی به‌مناسبت عید فطر، دو روز یا بیشتر از آن را تعطیل اعلام می‌کنند. مسلمانان نماز عید فطر را به جماعت برگزار می‌کنند و طبق آداب و رسوم خود جشن می‌گیرند. شاعران فارسی‌زبانی از جمله سعدی شیرازی، عبدالرحمن جامی و قیصر امین‌پور، درباره عید فطر اشعاری سروده‌اند.
جایگاه و اهمیت
عید فطر اولین روز ماه شوال است و در روایات اسلامی، روزه جایزه‌های خدا،[۱] روز پاداش نیکوکاران[۲] و روز آمرزش گناهان[۳] معرفی شده است. بنابر روایتی که از امام علی(ع) نقل شده، عید فطر عید کسی است که خداوند روزه او را پذیرفته و عبادتش را قبول کرده است.[۴] در روایت دیگری منقول از امام رضا(ع)، گفته شده که روز فطر عید قرار داده شده تا مسلمانان در آن روز گرد هم آیند و خداوند را برای نعمت‌هایی که به آنان داده ستایش کنند، و از همین رو تکبیر در نماز آن بیش از روزهای دیگر قرار داده شده است.[۵]
نامگذاری
کلمه «فِطر» از ریشه فَطر، به‌معنای شکافتن، ابتدا و اختراع، گرفته شده است.[۶] گفته شده که «عید فطر» نیز از همین ریشه است، زیرا روزه‌دار دهانش را در روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند.[۷]
احکام
- زکات فطره: بنابر قول مشهور فقها، زمان وجوب زکات فطره، آغاز شب عید فطر است، اما سید ابوالقاسم خویی، زمان آن را هنگام طلوع فجر روز عید دانسته است.[۹] همچنین به‌فتوای مراجع تقلید، وقت پرداخت زکات فطره در روز عید فطر تا ظهر است؛[۱۰] البته از این میان، سید موسی شبیری زنجانی کل روز را زمان پرداخت زکات فطریه دانسته است.[۱۱] با این حال گفته شده که اگر کسی نماز عید فطر می‌خواند، باید زکاتش را پیش از نماز پرداخت کند یا به‌فتوای برخی، آن را از اموالش جدا کند.[۱۲]
- نماز عید: خواندن نماز عید در زمان غیبت امام مهدی(عج) مستحب، و در عصر حضور و حاکمیت امام(ع) واجب است.[۱۳]
- روزه گرفتن در روز عید فطر حرام است.[۱۴]
اعمال و آداب
شب عید
در کتاب‌های ادعیه، اعمال و آدابی برای شب عید فطر توصیه شده است؛ از جمله:
- خواندن دعا، نماز و قرائت قرآن.[۱۵]
- خواندن دعای استهلال به‌هنگام رؤیت هلال شوال.[۱۶]
- زیارت امام حسین(ع).[۱۷]
- غسل کردن: وقت غسل شب عید فطر، از اول مغرب تا اذان صبح است.[۱۸]
- خواندن این دعا پس از نماز مغرب و نافله آن: «یَا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یَا ذَا الْجُودِ، یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ ناصِرَهُ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ ای صاحب نعمت و کرم، ای دارای جود، ای برگزیننده محمّد و ای یاور او، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و بر من بیامرز هر گناهی که شماره نمودی‌اش و آن پیش تو در کتابی آشکار است.» پس از آن باید سجده کند و صد بار در سجده بگوید: «أَتُوبُ إِلَی اللّٰهِ». سپس هر حاجتی که دارد از خدا بخواهد.[۱۹]
- تکبیرهای مخصوص: مستحب است بعد از نماز مغرب و عشای شب عید فطر این تکبیرها گفته شود: «الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، ولله الحمد، الحمدلله علی ما هدانا، وله الشکر علی ما اولانا.[۲۰][یادداشت ۱]
- شب‌زنده‌داری: در روایتی که امام کاظم(ع) از امام علی(ع) نقل کرده، آمده است: مرا شادمان می‌سازد هر کسی که در طول سالْ خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب.[۲۱] همچنین از امام باقر(ع) نقل شده که علی بن حسین(ع) شب عید فطر را در مسجد می‌ماند و تا صبح نماز می‌خواند و شب‌زنده‌داری می‌کرد و می‌فرمود: «این شب کمتر از شب قدر نیست».[۲۲]
روز عید
- غسل: از مستحبات روز عید فطر غسل است. آغاز زمان غسل از طلوع فجر است، ولی در اینکه پایان وقت غسل، پیش از بیرون رفتن برای نماز عید است یا زوال خورشید (وقت نماز ظهر) و یا غروب آفتاب، نظرات مختلفی وجود دارد.[۲۳]
- افطار: مستحب است قبل از نماز عید، خوراکی‌ای به‌ویژه خرما خورده شود.[۲۴]
- گفتن تکبیرات خاص،«الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، ولله الحمد، الحمدلله علی ما هدانا، وله الشکر علی ما اولانا.» پس از نماز صبح، نماز عید[۲۵] و همچنین پس از نماز ظهر و عصر[۲۶] روز عید مستحب است.
- خواندن نماز عید فطر.
- خواندن دعای ندبه.[۲۷]
آداب و رسوم
عید فطر از عیدهای مهم مسلمانان است که با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود و به همین مناسبت چند روز تعطیل اعلام می‌شود.[۲۸] مسلمانان در عید فطر نماز عید فطر می‌خوانند، شیرینی‌های محلی می‌پزند، جشن می‌گیرند و به دیدوبازدید خویشان می‌روند.[۲۹]
| کشور | عربستان | قطر | سوریه | مصر | امارات | عمان | کویت | مالزی | اردن | سودان | اندونزی | بحرین | افغانستان | پاکستان | ترکیه | عراق | ایران |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تعطیلات | ۴ روز | ۱۱ روز | ۳ روز | ۶ روز | ۵ روز | ۴ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۲ روز[۳۰] |
عید فطر در اشعار
برگ تحویل می‌کند رمضان
بار تودیع بر دل اِخوان
یارِ نادیده سیر، زود برفت
دیرْ ننشست نازنین مهمان
ماه فرخنده روی برپیچید
و علیک السلام یا رمضان
الوادع ای زمانِ طاعت و خیر
مجلس ذکر و محفل قرآن
روزه بسیار و عید خواهد بود
تیر ماه و بهار وتابستان
تا که در منزل حیات بود
سال دیگر که در غریبستان؟[۳۱]
روز بسْ خُرّم و موسم ز همه خوب‌ترست
عید فطرست که عالم همه پر زیب و فرست[۳۲]
عید فطر است بیا تا به می افطار کنیم
عیدگه خاک در خانه خمار کنیم[۳۳]
صبح نشاط دم زد، فیض سحر مبارک
عیشِ صبوحِ مستان، بر یکدگر مبارک
عید گشاد ابرو، بربست رختِ روزه
این را حَضَر خجسته، آن را سفر مبارک
تیغِ هلال شوال، باز از افق عَلَم شد
ماه صیامْ بشکست فتح و ظفر مبارک
وقت سحر مؤذن آهنگ عیش برداشت
بر گوش روزه‌داران این خوش خبر مبارک
عید است و دلم خانهٔ ویرانه، بیا
این خانه تکاندیم ز بیگانه، بیا
یک ماهِ تمام میهمانت بودیم
یک روز به مهمانی این خانه بیا
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۷، ص۶۵۰.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۴.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۱۵۴.
- ↑ نهج‌البلاغه، حکمت ۴۲۸.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۲۲.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه «فطر».
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه «فطر».
- ↑ «اقامه نماز عید سعید فطر به امامت رهبر معظم انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی یزدی، عروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۲۲۲.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ شبیری زنجانی، رساله توضیح‌المسائل، ۱۳۸۸ش، ص۴۱۸.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج ۱۱، ص۳۳۲-۳۳۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، جواهر الکلام، ج۱۶، ص۳۲۴.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۸ق، ص۵۹۰-۵۸۹.
- ↑ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
- ↑ سید ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۳۵۹.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، اعمال شب عید فطر.
- ↑ سید ابن‌طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۵۹؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۲۷.
- ↑ حمیری، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۵۴.
- ↑ سید ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۶۵.
- ↑ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۱۰ق، ج۷، ص۸۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۳۷۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۳۷۸ و ۳۸۲.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۲۷.
- ↑ سید ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۰۴.
- ↑ «آداب و رسوم عید فطر در کشورهای مختلف»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «آداب و رسوم عید فطر در ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه؛ «آداب و رسوم عید فطر در کشورهای مختلف»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «متى موعد عيد الفطر 2023/1444؟ وكم عدد أيام الإجازة في مختلف الدول العربية والإسلامية؟»، سایت الجزیره؛ «عطلة عيد الفطر المبارك لعام ۱۴۴۴هـ الموافق لسنة ۲۰۲۳»، سایت بورس بحرین؛ «قانون افزايش تعطيلي عيد سعيد فطر»، سایت سامانه ملی قوانین.
- ↑ کلیات سعدی، ۱۳۸۱ش، ص۷۳۷.
- ↑ بیلقانی، دیوان اشعار، قصائد، ش۱۲.
- ↑ جامی، دیوان اشعار، واسطة العقد، غزلیات، غزل ۳۳۲.
یادداشت
- ↑ خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود، خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود و ستایش ویژه خداست و ستایش ویژه خداست بر آنچه ما را بدان هدایت کرد و او را سپاس بر آنچه به ما ارزانی داشت.
منابع
- قرآن کریم.
- نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت، ۱۴۱۴ق.
- «آداب و رسوم عید فطر در ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۳۹۸ش، مشاهده: ۲۶ فروردین ۱۴۰۲ش.
- «آداب و رسوم عید فطر در کشورهای مختلف»، خبرگزاری تسنیم، درج مطلب: ۱۲ خرداد ۱۳۹۸ش، مشاهده ۲۶ فروردین ۱۴۰۲ش.
- آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح عروة الوثقی، تهران، بی‌نا، ۱۳۱۰ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- «اقامه نماز عید سعید فطر به امامت رهبر معظم انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، درج مطلب: ۱۵ تیر ۱۳۹۵ش، مشاهده: ۲۶ فروردین ۱۴۰۲ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن، توضیح المسائل (مراجع)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
- بیلقانی، مجیرالدین، دیوان اشعار، سایت گنجور.
- جامی، نورالدین عبدالرحمن، دیوان اشعار، سایت گنجور.
- سید ابن‌طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالأعمال الحسنه، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۶ش.
- شبیری زنجانی، موسی، رساله توضیح‌المسائل، قم، سلسبیل، ۱۳۸۸ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کتاب من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد وسلاح المتعبد، بیروت، موسسة الاعلمی، ۱۴۱۸ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، مسارالشیعه، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی یزدی، سید کاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (محشی)، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق.
- «عطلة عيد الفطر المبارك لعام 1444هـ الموافق لسنة 2023»، سایت بورس بحرین، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آوریل ۲۰۲۳م، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ق.
- «قانون افزايش تعطيلی عيد سعيد فطر»، سایت سامانه ملی قوانین، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «قصیدهٔ شمارهٔ ۴۳ - در وداع ماه رمضان»، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.
- «متى موعد عيد الفطر ۲۰۲۳/۱۴۴۴؟ وكم عدد أيام الإجازة في مختلف الدول العربية والإسلامية؟»، سایت الجزیره، تاریخ درج مطلب: ۵ آوریل ۲۰۲۳م، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت،دار احیاءالثراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق.