ولید بن عبدالملک

بنی امیه
حاکمان
عنوان معاویه بن ابی سفیان یزید بن معاویه معاویة بن یزید مروان بن حکم عبدالملک بن مروان ولید بن عبدالملک سلیمان بن عبدالملک عمر بن عبدالعزیز یزید بن عبدالملک هشام بن عبدالملک ولید بن یزید یزید بن ولید ابراهیم بن الولید مروان بن محمد	دورهٔ سلطنت ۴۱-۶۰ ۶۰-۶۴ ۶۴-۶۴ ۶۴-۶۵ ۶۵-۸۶ ۸۶-۹۶ ۹۶-۹۹ ۹۹-۱۰۱ ۱۰۱-۱۰۵ ۱۰۵-۱۲۵ ۱۲۵-۱۲۶ ۱۲۶-۱۲۶ ۱۲۶-۱۲۷ ۱۲۷-۱۳۲
وزرا و امرای سرشناس
مغیرة بن شعبه ثقفی زیاد بن ابیه عمرو عاص مسلم بن عقبه مری عبیدالله بن زیاد حجاج بن یوسف ثقفی
رویدادهای مهم
صلح امام حسن واقعه عاشورا واقعه حره آتش زدن کعبه قیام مختار قیام زید بن علی قیام ابومسلم خراسانی

وَلید بن عبدالمَلِک (حکومت:۸۶ق-۹۶ق) ششمین حاکم اموی که پس از پدرش عبدالملک بن مروان به حکومت رسید و نزدیک ده سال حکومت کرد. به نقل برخی منابع، او در زمان حکومتش امام سجاد(ع) را مسموم کرد و به شهادت رساند. در دوره حکومت او، فتوحات گسترش یافت و مسجد جامع اموی ساخته شد.

زندگی‌نامه

ولید بن عبدالملک بن مروان بن حکم از خاندان اموی است. او در سال ۵۰ قمری^[۱] یا سال ۵۲ قمری در مدینه متولد شد.^[۲] کنیه‌اش را ابوالعباس گفته‌اند.^[۳] پدرش عبدالملک، پنجمین حاکم اموی و مادرش ولادة دختر عباس بن حزن بن حارث‏ بود.^[۴] او پسر بزرگ عبدالملک بود و پدرش توجه ویژه‌ای به وی داشت.

ولید ۱۴ ^[۵] و بنابر نقلی ۱۹ پسر داشت^[۶] و یکی از همسران او، نفیسه دختر زید بن حسن بوده است.^[۷] حدود سی سال پس از مرگ او، دو تن از فرزندانش به نام‌های یزید و ابراهیم برای مدت کوتاهی به حکومت رسیدند.^[۸]

ولید در سال ۹۶ق در دیر مران در نزدیکی دمشق درگذشت و بیرون قبرستان باب الصغیر دفن شد.^[۹]

ویژگی‌های شخصیتی

ولید را فردی ستمگر و تندخو خوانده‌اند.^[۱۰] او در سخنانش قواعد زبان عربی را رعایت نمی‌کرد و از این رو وی را نکوهیده‌اند.^[۱۱] نیز درباره او گفته‌اند لهو و لعب و شکار را دوست داشت و با نوازندگان و خوانندگان همنشینی می‌کرد.^[۱۲] در برخی منابع آمده است ولید بسیار ازدواج می‌کرد و طلاق می‌داد و نقل شده که او با ۶۳ زن ازدواج کرد.^[۱۳] ولی برخی دیگر از منابع او را فردی پرهیزکار خوانده‌اند که قرآن را بسیار تلاوت می‌کرد.^[۱۴]

دوره حکومت

ولید در زمان حکومت پدرش، به ولیعهدی گماشته شد^[۱۵] و پس از مرگ او در سال ۸۶ قمری به حکومت رسید‍^[۱۶] و نزدیک ده سال حکومت کرد. بنابر نقل یعقوبی او پس از مرگ پدر به مسجد رفت و بر منبر نشست و پس از اعلام خبر مرگ عبدالملک، مردم را به فرمانبرداری فراخواند و گفت: هر کس مخالفت کند، سرش را جدا می‌کنم و هر کس خاموش بماند، به مرگ طبیعی از دنیا خواهد رفت.^[۱۷]

از مشهورترین کارگزاران ولید، حجاج بن یوسف بود که از زمان عبدالملک، بر عراق حکمرانی می‌کرد. عبدالملک در هنگام مرگ، در مورد حجاج به ولید سفارش کرد^[۱۸] و ولید نیز او را در مقام خود باقی گذاشت.^[۱۹] همچنین ولید در سال ۸۷ قمری عمر بن عبدالعزیز را به حکومت مدینه گماشت^[۲۰] و سپس حکومت مکه و طائف را نیز به او سپرد.^[۲۱]ولی در سال ۹۳ قمری به درخواست حجاج، او را عزل کرد، چرا که او افرادی که از ستم حجاج به مدینه گریخته بودند، پناه داده بود.^[۲۲]

فتوحات

در عصر ولید سرزمین‌های بسیاری فتح شد و قلمرو اسلامی از شرق تا هند و ترکستان گسترش یافت و تا نزدیک چین رسید.^[۲۳] ولید در فشار بر امپراطوری روم از سیاست پدرش پیروی کرد و با هدف فتح قسطنطنیه، قلعه‌های متعددی را تصرف کرد ولی به هدفش نرسید.^[۲۴] در شمال آفریقا نیز فتوحات به اوج خود رسید و مسلمانان بر مغرب میانه تسلط یافتند.^[۲۵] از مهمترین فتوحات این دوره، فتح اندلس بود که طی سال‌های ۹۲-۹۳ق انجام گرفت.^[۲۶]

اقدامات عمرانی

ولید را فردی مشتاق سازندگی و آبادانی دانسته‌اند. به دستور او به جاده‌ها رسیدگی شد و چاه‌هایی حفر گردید. او را نخستین کسی دانسته‌اند که در دوره اسلامی بیمارستان ساخت.^[۲۷]

به دستور او مسجد جامع اموی در دمشق در فاصله سال‌های ۸۸ تا ۹۶ ساخته شد.^[۲۸] گفته‌اند او خراج هفت سال حکومتش را صرف ساخت این مسجد کرد و صنعت‌گرانی از هند، ایران، قسطنطنیه، مصر و مغرب گرد آورد و برای ساخت آن دوازده هزار کارگر به خدمت گرفت.^[۲۹]

او برای توسعه مسجد نبوی دستور داد خانه‌های همسران پیامبر تخریب و به مسجد افزوده شود^[۳۰] و خانه‌هایی که در طرف آخر مسجد بود نیز خریداری شود. پس از توسعه مسجد، مساحت آن به ۶۴۰۰ متر مربع رسید.^[۳۱]

سخت‌گیری بر مخالفان

بر اساس منابع تاریخی، در دوره حکومت ولید، همچون دوره پدرش عبدالملک، حجاج بن یوسف چهره پر نفوذ دستگاه خلافت بود^[۳۲] و به سخت‌گیری بر مخالفان و کشتن و زندانی کردن آنها ادامه داد. نقل شده است حجاج ۱۲۰ هزار نفر از اشراف و بزرگان را به قتل رساند و ۵۰ هزار مرد و ۳۰ هزار زن در زندان او مردند.^[۳۳]

بسیاری از شیعیان نیز در این دوره کشته یا زندانی شدند که از جمله آنها، سعید بن جبیر بود.^[۳۴] ابن ابی‌الحدید درباره ستم حجاج بر شیعیان گفته است او شیعیان را می‌کشت و با گمان و اتهام آنان را به زندان می‌انداخت تا جایی که اگر به فردی می‌گفتند زندیق یا کافر، برای او خوشایندتر بود تا بگویند شیعه علی است.^[۳۵]

مسموم کردن امام سجاد

در برخی منابع آمده است ولید بن عبدالملک در سال ۹۴ یا ۹۵ق. امام سجاد(ع) را مسموم کرد و به شهادت رساند.^[۳۶]

پانویس

↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۹، ص۱۶۱.
↑ عصفری، تاریخ خلیفة بن خیاط، ۱۴۱۵، ص۲۳۲.
↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹، ج۸، ص۱۲۱.
↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۹، ص۱۶۱.
↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹، ج۳، ص۱۵۷.
↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۹، ص۱۶۶.
↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰، ج۵، ص۲۴۴
↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج‏۱۰، ص۱۲ و ۲۱.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۹۵
↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹، ج۳، ص۱۵۷؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹، ج۳، ص۴۹۹.
↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵، ج۴، ص۱۳۸.
↑ اصفهانی، الأغانی، ج۱، ص۱۱۴-۱۱۵ .
↑ دیار بکری، تاریخ الخمیس، دارصادر، ج۲، ص۳۱۱
↑ طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۴۵.
↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰، ج۵، ص۱۸۳
↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۹، ص۱۶۱.
↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۸۳.
↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دارالفکر، ج۹، ص۶۷.
↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۴۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دارالفکر، ج۶، ص۲۳۷.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبرى، ۱۴۱۰، ج۵، ص۲۵۵؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۲۷.
↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۴۷.
↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۸۱.
↑ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹، ج۸، ص۱۲۱.
↑ طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۵۵.
↑ طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۵۶.
↑ طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۶۱-۱۶۳.
↑ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹، ج۸، ص۱۲۱.
↑ طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۴۶
↑ طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۴۶
↑ أبی الفداء، تاریخ أبی الفداء، ۱۹۹۷، ج۱، ص۲۷۵.
↑ جعفریان، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۷
↑ هاوتینگ، امویان نخستین دودمان حکومتگر در اسلام، ص۷۳.
↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۶، ص۴۰
↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۸۷.
↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ج۱۱، ص۴۴.
↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹، ج۴، ص۱۷۶؛ ابن حاتم شامی، الدر النظیم، ۱۴۲۰، ص۵۹۱؛ ابن صباغ مالکی، الفصول المهمة، ۱۴۲۲، ج۲، ص۸۷۴

منابع

ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، بی‌تا.
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت‏، دار صادر، ۱۳۸۵ش.
ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت،‌ دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
ابن شهرآشوب‏، المناقب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق.
ابن صباغ مالکى‏، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، قم، دار الحدیث‏، ۱۴۲۲ق.
ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
أبو الفداء، المؤید عماد الدین، تاریخ أبی الفداء، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۹۹۷م.
جعفريان، رسول، آثار اسلامي مکّه و مدينه، تهران، مشعر، ۱۳۸۲ش.
دیار بکری، تاریخ الخمیس، بیروت، دارصادر، بی تا.
ذهبی، تاریخ الاسلام، بیروت، دار الکتاب العربى‏، دوم، ۱۴۰۹ق.
زرکلى، خیر الدین، الأعلام، بیروت، دار العلم للملایین، هشتم، ۱۹۸۹م.
طبری، تاریخ طبری، بیروت، دار التراث‏، دوم، ۱۳۸۷ق.
طقوش، محمد سهیل، دولت امویان، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پنجم، ۱۳۸۹ش.
عصفری، خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، دوم، ۱۴۰۹ق.
مقدسی، البدء و التاریخ، پورت سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
هاوتینگ، امویان نخستین دودمان حکومت‌گر در اسلام، ترجمه عیسی عبدی، تهران، امیرکبیر، دوم، ۱۳۸۸ش.
یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بى‌تا.
یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الأئمة، قم، جامعه مدرسین‏، ۱۴۲۰ق.

[1] ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۹، ص۱۶۱.

[2] عصفری، تاریخ خلیفة بن خیاط، ۱۴۱۵، ص۲۳۲.

[3] زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹، ج۸، ص۱۲۱.

[4] ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۹، ص۱۶۱.

[5] مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹، ج۳، ص۱۵۷.

[6] ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۹، ص۱۶۶.

[7] ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰، ج۵، ص۲۴۴

[8] ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج‏۱۰، ص۱۲ و ۲۱.

[9] طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۹۵

[10] مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹، ج۳، ص۱۵۷؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹، ج۳، ص۴۹۹.

[11] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵، ج۴، ص۱۳۸.

[12] اصفهانی، الأغانی، ج۱، ص۱۱۴-۱۱۵ .

[13] دیار بکری، تاریخ الخمیس، دارصادر، ج۲، ص۳۱۱

[14] طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۴۵.

[15] ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰، ج۵، ص۱۸۳

[16] ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۹، ص۱۶۱.

[17] یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۸۳.

[18] ابن کثیر، البدایة و النهایة، دارالفکر، ج۹، ص۶۷.

[19] طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۴۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دارالفکر، ج۶، ص۲۳۷.

[20] ابن سعد، الطبقات الکبرى، ۱۴۱۰، ج۵، ص۲۵۵؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۲۷.

[21] طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۴۷.

[22] طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۸۱.

[23] زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹، ج۸، ص۱۲۱.

[24] طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۵۵.

[25] طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۵۶.

[26] طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۶۱-۱۶۳.

[27] زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹، ج۸، ص۱۲۱.

[28] طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۴۶

[29] طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۴۶

[30] أبی الفداء، تاریخ أبی الفداء، ۱۹۹۷، ج۱، ص۲۷۵.

[31] جعفریان، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۷

[32] هاوتینگ، امویان نخستین دودمان حکومتگر در اسلام، ص۷۳.

[33] مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۶، ص۴۰

[34] طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۴۸۷.

[35] ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ج۱۱، ص۴۴.

[36] ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹، ج۴، ص۱۷۶؛ ابن حاتم شامی، الدر النظیم، ۱۴۲۰، ص۵۹۱؛ ابن صباغ مالکی، الفصول المهمة، ۱۴۲۲، ج۲، ص۸۷۴

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]