آل‌آقا، خاندانی منتسب به محمدباقر بهبهانی، ملقب به آقا و از عالمان امامی قرن دوازدهم تا چهاردهم قمری در ایران که گاهی «بهبهانی» هم خوانده می‌شدند. افراد مشهور این خاندان آقا محمدعلی بهبهانی، احمد بهبهانی، آقا محمود بهبهانی و آقا عبدالله بهبهانی هستند.
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | خاندان آل‌آقا، خاندان بهبهانی |
| وجه نامگذاری | انتساب به آقا محمدباقر وحید بهبهانی |
| صدر خاندان | آقا محمدباقر وحید بهبهانی |
| مکان استقرار | کرمانشاه، نهاوند، تهران، قم، نجف کربلا |
| شخصیت‌ها | |
| مراجع تقلید | محمدباقر وحید بهبهانی |
| عالمان | آقا محمدعلی بهبهانی، آقامحمدجعفر بهبهانی، آقااحمد بهبهانی، آقامحمود بهبهانی، آقاعبدالله بهبهانی آقامحمود بهبهانی |
علت نامگذاری
شهرت افراد این خاندان به آل آقا بدین‌جهت است که منتسب به آقا وحید بهبهانی بوده و از این‌رو، گاه بهبهانی خوانده شده‌اند. برخی از اینان که در کرمانشاه و نهاوند اقامت داشته‌اند به کرمانشاهی و نهاوندی شهرت یافته‌اند.[۱] برخی از افراد این خاندان نیز در تهران، قم، نجف و کربلا ساکن بوده‌اند.
شخصیت‌های مشهور
شخصیت‌های مشهور این خاندان بدین قرارند:
آقا محمدعلی بهبهانی
آقا محمدعلی بهبهانی (۱۱۴۴-۱۲۱۶ق)[۲] معروف به آقا محمدعلی کرمانشاهی، فقیه، اصولی و رجالی متنفّذ شیعه در قرن دوازدهم و سیزدهم که نزد آقا محمدخان قاجار نیز دارای احترام بود.[۳] عمده شهرت آقامحمدعلی، مبارزه جدّی و گسترده او با صوفیه در عصر قاجار است و مهم‌ترین آثار وی مقامع الفضل و خیراتیه در ابطال طریقة صوفیه است.
محمدجعفر بهبهانی
محمدجعفر بن محمدعلی بهبهانی(متوفی ۱۲۵۹ق)، فرزند ارشد آقامحمدعلی، در ۱۱۷۸ق در کربلا به دنیا آمد و همراه پدرش به ایران مهاجرت کرد. وی نزد پدرش و نیز میرزای قمی، در قم، میرسید علی طباطبایی و شیخ جعفر کبیر، در عراق، به تحصیل پرداخت. سپس به کرمانشاه رفت و پس از مرگ پدر عهده‌دار شئون دینی و اجتماعی وی در کرمانشاه شد. وی در کرمانشاه درگذشت و در مقبره خانوادگی آل آقا دفن شد. [۴] از وی حدود سی اثر خطی موجود است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- فضایح الصّوفیه (قم، ۱۴۱۳ق).
- انیس الطلاب (تألیف ۱۲۳۵ق)، در شرح بعضی احادیث و مسائل فقهی.
- الجواهر البهیة فی ترجمة الاحکام الالهیة به فارسی.
- تحفة الابرار به فارسی، در تاریخ، از رحلت پیامبر تا سلطنت شاه اسماعیل صفوی.
- التکملة فی شرح التبصرة (۱۰ ج).
- المصابیح المُنیفة.
- شرح مَزجی بر دیباچه مفاتیح الشّرایع فیض کاشانی.[۵]
محمداسماعیل بهبهانی
محمداسماعیل بهبهانی (متوفی حدود ۱۲۸۰ق) در ۱۱۹۲ق در رشت به دنیا آمد. مقدمات علوم را نزد پدرش فرا گرفت و برای ادامه تحصیل به عتبات رفت و از محضر پدر همسرش، صاحبِ ریاض، استفاده کرد. وی دو اثر در فقه و اصول داشته که اتمام آنها معلوم نیست.[۶]
احمد بهبهانی
بهبهانی (۱۱۹۱-۱۲۳۵ق)، عالم شیعه قرن ۱۳ق. وی افزون بر مقام علمی و تألیفاتش، به دلیل سیر و سیاحتش در ایران، عراق و هند و بر جای نهادن خاطراتش، منزلت ویژه‌ای دارد. کتاب مرآت الاحوال مهم‌ترین کتاب تألیفی وی است.
آقامحمود بهبهانی
آقا محمود بهبهانی عالم،(به اختلاف، متوفی ۱۲۶۹ تا ۱۲۷۱ق) فقیه، عارف و شاعر در ۱۲۰۰ق در کرمانشاه زاده شد. مقدمات علوم را نزد پدر و برادرانش، آقامحمدجعفر و آقااحمد، فرا گرفت. سپس به عتبات رفت و از محضر صاحب ریاض و شیخ جعفر کبیر بهره جست. او برای تکمیل معلومات به شهرهای اصفهان و قم نیز سفر کرد و سرانجام مقیم تهران شد و مقامی والا یافت و در همین شهر درگذشت و در کربلا مدفون شد.[۷]
به سبب ذوق شعری و علاقه وی به حاج میرزاآقاسی، وزیر صوفی مشرب محمدشاه، آقامحمود را از هواداران تصوف قلمداد می‌کنند. در این زمینه آورده‌اند که در مدت محبوس بودن مظفرعلیشاه در خانه آقامحمد علی کرمانشاهی، آقامحمود مریض شد و مظفّرعلیشاه که دستی در طبابت داشت او را معالجه کرد و از آن پس آقامحمود به تصوف تمایل و ارادت پیدا کرد.[۸] قطع نظر از مستند نبودن این داستان[۹] از ملاحظه آثار و اشعار آقامحمود این نکته روشن می‌گردد که وی نیز مانند پدرش از تصوف و درویشی رایج در عصر خود انتقاد کرده و بر آنان طعن زده است.[۱۰] وی در تنبیه الغافلین و ایقاظ الراقدین،[۱۱] عقاید متصوّفه را برگرفته از عقاید کفّار هند و جوکیان (فرقه‌ای از مُرتاضان هند) ایشان دانسته و آنها را با یکدیگر مقایسه کرده و در فصول دیگر مانند پدرش آقامحمدعلی در خیراتیه، ردّی همه جانبه از افکار و آداب صوفیان به دست داده است. وی در دزاشیب تهران درگذشت و در کربلا دفن شد.[۱۲]
از آقامحمود کرمانشاهی به جز تنبیه الغافلین، سی اثر در فقه، اصول، کلام، رجال، اخلاق، عرفان و شعر به جای مانده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- ارشادالسالک، در حج، در کتابخانه سپهسالار (سابق)
- اصول الفقه، در اصول، به عربی، آیت الله مرعشی و سپهسالار (سابق)
- اصول دین، فارسی، در کلام، سپهسالار (سابق)
- انموذج الرجال، عربی، سپهسالار (سابق)
- تحفة السلاطین، مرکزی دانشگاه مسجد اعظم و مدرسه حجتیه (قم)
- تحفةالملوک، در تاریخ انبیاء، سپهسالار (سابق)
- تحفة الناصریه، در اخلاق، سپهسالار (سابق)
- الجئةالواقیه، در اصول، عربی، آیت الله مرعشی و سپهسالار (سابق)
- دیوان اشعار، سپهسالار (سابق)
- سبیل الرشاد، فارسی، دانشکده حقوق
- سبیل النجاة، فارسی، دانشکده حقوق، همدان نزد میرزاعبدالرزاق واعظ، نجف نزد سید محمد یزدی، ملک
- شرح معکوس الشموس، در فقه به عربی، آیت الله مرعشی
- عکوس الشموس، فقه استدلالی در چند جلد، ناتمام، آیت الله مرعشی، سپهسالار (سابق)
- مفتاح النجاة فی شرح دعاء السمات، فارسی، نوربخش، سپهسالار (سابق)، آستان قدس، شورای ملی (سابق) و میرزاعلی شهرستانی در کربلا
- مُهیِّج الاشواق یا معجون الهی، عربی و فارسی در عرفان، آیت الله مرعشی، ملک، کتابخانه مرکزی، شورای ملی (سابق)، مدرسه آخوند همدان، ملی و سپهسالار (سابق)
- النخبةالوجیزة، در فقه به عربی منظوم، سپهسالار (سابق)، آیت الله مرعشی
- هدایة الطالبین و ارشاد الراغبین، در کلام، فارسی، در کتابخانه مرکزی، مسجد اعظم (قم)، و آیت الله مرعشی.[۱۳]
آقاعبدالله بهبهانی
آقا عبدالله بهبهانی در کرمانشاه می‌زیسته و عهده‌دار امور دینی و اجتماعی مردم آن دیار بوده است. صاحب روضات الجنات[۱۴] از مقام علمی و عملی وی تجلیل بلیغی نموده است. او در کرمانشاه درگذشت و در آرامگاه خانوادگی در کنار جد خود به خاک سپرده شد. علی دوانی مدفن او را کربلا می‌داند.[۱۵] آثاری در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی داشته است که تعدادی از آنها در آتش سوزی خانه امام جمعه کرمانشاه که در ۱۳۳۸ق/۱۹۲۰م اتفاق افتاد، طعمه حریق شد.[۱۶]
آثار برخی از آثار به جای مانده او عبارتند از:
- التحفة الجعفریة که در ده علم نگاشته و یکی از آثار باقیمانده از اوست که به نام پدرش تصنیف کرده.[۱۷]
- انوارالحکمه، فارسی، در کتابخانه آستان‌قدس
- تعارض‌الوکیل والموکل‌فی‌مسئله‌البیع، عربی
- حاشیة الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، عربی
- مسئله در تجدید غسل، فارسی
- مسئلة فی افضاءالزوجه، عربی
- مسئلة فی الارث، عربی
- مسئلة فی الطلاق، عربی.
این کتاب‌ها در فهرست نسخ خطی دانشکده الهیات دانشگاه تهران ثبت شده است.
آقامحمدتقی بهبهانی
آقامحمدتقی بن محمدجعفربن محمدعلی بهبهانی (متوفی ۱۲۹۹ق) دارای تألیفاتی است در فقه و اصول، از جمله شرح زبدة الاصول؛ تعلیقه بر مبادی الاصول؛ حاشیه بر حاشیه ملاّ عبدالله در منطق.[۱۸]
پانویس
- ↑ مرعشی، فهرست خطی، ج۵، ص۳۰۴؛ دوانی، آقا محمد باقر، ۱۳۶۲ش، ص۲۷۵، ۳۳۳، ۳۵۴
- ↑ بهبهانی، احمد، مرآت الاحوال، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۴۷؛ حبیب‌آبادی، مکارم الاثار، ۱۳۴۲ش، ج۲، ص۵۶۶.
- ↑ سپهر، ناسخ التواریخ، ۱۳۴۴-۱۳۴۵ش، ج۱، ص۶۰؛ حبیب‌آبادی، مکارم الاثار، ۱۳۴۲ش، ج۲، ص۵۶۳؛ هدایت، ملحقات تاریخ روضة الصفا، ۱۳۳۹ش، ج۹، ص۲۴۱.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۰۲؛آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۴.
- ↑ بهبهانی، احمد، مرآت الاحوال، ۱۳۷۳ش، ج ۱، ص۱۵۱-۱۵۴؛ دوانی، آقامحمد باقر، ۱۳۶۲ش، ص۳۳۶؛ بهبهانی، محمدجعفر، فضایح الصوفیة، ۱۴۱۳ق، مقدمه، ص۷-۱۲؛ رجوع کنید به: بهبهانی، محمدجعفر، فضایح الصوفیة، ۱۴۱۳ق، مقدمه، ص۱۰-۱۱
- ↑ بهبهانی، احمد، مرآت الاحوال، ۱۳۷۳ش، ج ۱، ص۱۵۴-۱۵۵
- ↑ دوانی، آقامحمد باقر، ۱۳۶۲ش، ص۳۴۸، ۳۴۹؛ معصوم علیشاه، طرائق‌الحقایق، ۱۳۱۸ق، ج۳، ص۴۶۹، ۴۷۱
- ↑ معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش، ج ۱، ص۱۸۵، ج ۳، ص۲۰۸، ۴۶۹، ۴۷۱؛ هدایت، مجمع الفصحا، ۱۳۳۶-۱۳۴۰ش، ج ۲، بخش ۲، ص۹۴۶؛ اعتمادالسلطنه، المآثر و الاثار، ۱۳۶۳ش، ص۲۰۵؛ مدرسه عالی سپهسالار، فهرست کتابخانه، ۱۳۱۵ش، ج ۱، ص۵۴۴؛ قمی، فوائد الرضویه، ۱۳۲۷ش، ص۵۷۵، پانویس ۱
- ↑ پورجوادی و لامبورن ویلسون، ۱۹۷۸م، ص۱۳۰-۱۳۱
- ↑ دوانی، آقامحمد باقر، ۱۳۶۲ش، ص۳۵۰-۳۵۲؛ معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش، ج ۳، ص۴۷۰-۴۷۱
- ↑ بهبهانی، محمودبن محمدعلی، تنبیه الغافلین، ۱۳۴۲ش، ص۳۳-۴۳
- ↑ اعتمادالسلطنه، المآثر و الاثار، ۱۳۶۳ش، ص۲۰۵؛ قمی، ص۵۷۵، پانویس ۱؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۹۸۳م، ج ۴، ص۴۴۷
- ↑ رجوع کنید به: دوانی، آقامحمد باقر، ۱۳۶۲ش، ص۳۵۲؛ مدرسه عالی سپهسالار، فهرست کتابخانه، ۱۳۱۵ش، ج ۱، ص۵۴۴-۵۴۵
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰-۱۳۹۲ش، ج ۷، ص۱۵۲-۱۵۳
- ↑ دوانی، آقامحمد باقر، ۱۳۶۲ش، ص۳۳۶
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۹۸۳م، ج۸، ص۷۰؛ دوانی، آقامحمد باقر، ۱۳۶۲ش، ص۳۳۶، ۳۳۷
- ↑ دوانی، آقامحمد باقر، ۱۳۶۲ش، ص۳۳۷
- ↑ دوانی، آقامحمد باقر، ۱۳۶۲ش، ص۳۳۷
منابع
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی، المآثر و الاثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج۱، تهران، ۱۳۶۳ش.
- امین، محسن، اعیان‌الشیعه، به کوشش حسن‌الامین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام‌الشیعه، مشهد، دارالمرتضی، ۱۴۰۴ق.
- بهبهانی، احمدبن محمدعلی، مرآت الاحوال جهان‌نما: سفرنامه، قم ۱۳۷۳ش.
- بهبهانی، محمدجعفربن محمدعلی، فضایح الصوفیة، قم، ۱۴۱۳ق.
- بهبهانی، محمودبن محمدعلی، تنبیه الغافلین و ایقاظ الراقدین در رد صوفیه، در محمدجعفربن محمدعلی بهبهانی، فضایح الصوفیة، قم، ۱۴۱۳ق.
- حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار در احوال رجال دورة قاجار، ج۲، اصفهان ۱۳۴۲ش.
- خوانساری، محمدباقربن زین العابدین، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم، ۱۳۹۰-۱۳۹۲ش.
- دوانی، علی، آقامحمد باقربن محمد اکمل اصفهانی معروف به وحید بهبهانی، تهران، ۱۳۶۲ش.
- سپهر، محمدتقی، ناسخ التواریخ: سلاطین قاجاریه، چاپ محمدباقر بهبودی، تهران، ۱۳۴۴-۱۳۴۵ش.
- قمی، عباس، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران، (تاریخ مقدمه ۱۳۲۷ش).
- مدرسه عالی سپهسالار. کتابخانه، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، ج۱: کتب خطی فارسی و عربی، تألیف ابن یوسف شیرازی، تهران، ۱۳۱۵ش.
- مرعشی، فهرست خطی
- معصوم علیشاه، محمد معصوم بن زین العابدین، طرائق الحقائق، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش.
- معصوم علیشاه، محمد معصوم، طرائق‌الحقایق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، سنایی، ۱۳۱۸ق.
- هدایت، رضاقلی بن محمدهادی، مجمع الفصحا، چاپ مظاهر مصفّا، تهران، ۱۳۳۶-۱۳۴۰ش.
- هدایت، رضاقلی بن محمدهادی، ملحقات تاریخ روضة الصفای ناصری، در میرخواند، تاریخ روضة الصفا، ج۸، ۱۰، تهران، ۱۳۳۹ش.
- امین، محسن، اعیان‌الشیعه، به کوشش حسن الامین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
- Nasrollah Pourjavady and Peter Lamborn Wilson, Kings of love: the poetry and history of the Ni ـ matulla ¦h i ¦Sufi order , preface by Seyyed Hossein Nasr, Tehran 1978.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی