فهرست مدفونان در قبرستان بقیع نام کسانی است که در بقیع، نخستین قبرستان مسلمانان در مدینة النبی، از سال اول هجری قمری تا کنون دفن شده‌اند و نام برخی از آنان در منابع تاریخی ذکر شده است. امروزه به‌دلیل گذشت زمان و نیز تخریب بقیع و بقعه‌های آن به‌دست وهابیان، هیچ سنگ قبر منقشی در بقیع وجود ندارد و شناسایی قبرها دشوار است.
ائمه بقیع
ائمه بقیع چهار تن از امامان دوازده‌گانه هستند و مرقد آنان در گذشته بارگاه و بقعه‌ای در کنار بقعه‌های بقیع داشته که در ۱۳۴۴ق در جریان تخریب بقیع به دستور وهابیان از بین رفته‌است.[۱]
- امام حسن بن علی علیه السلام (شهادت ۵۰ق)
- امام سجاد علیه السلام (شهادت ۹۵ق)
- امام باقر علیه السلام (شهادت ۱۱۴ق)
- امام صادق علیه السلام (شهادت ۱۴۸ق).[۲]
منسوبان پیامبر
پس از آن که پیامبر خدا، بوستان بقیع را برای دفن اموات مسلمانان، معین کردند،[۳] برخی از منسوبان ایشان نیز در این قبرستان، به خاک سپرده شدند که نام برخی از آنان در تاریخ، ثبت شده و برخی نیز دارای بارگاه و بقعه بوده‌اند. این سازه‌ها بعدها با حمله وهابیان به مدینه، از میان رفت.
- عموهای پیامبر:
- عباس بن عبدالمطلب(درگذشته۳۲ق).[۴]
- عمه‌های پیامبر:
- صفیه دختر عبدالمطلب (درگذشته ۲۰ق)
- عاتکه دختر عبدالمطلب (زنده تا سال دوم هجرت).[۵]
- دایه پیامبر:
- حلیمه سعدیه (درگذشته ۸ق)
- همسران پیامبر:
- زینب دختر خزیمه (درگذشته ۴ق)
- ماریه دختر شمعون قبطیه (درگذشته ۱۶ق)
- زینب دختر جحش (درگذشت۲۰ق)
- حفصه دختر عمر بن خطاب (درگذشته ۴۵ق)
- صفیه دختر حیی بن اخطب (درگذشته ۵۰ق)
- سوده دختر زمعة بن قیس (درگذشت ۲۳ یا ۵۴ق)
- جویریه دختر حارث (درگذشته سال ۵۶ق)
- عایشه دختر ابوبکر بن ابی قحافه (درگذشته ۵۸ق)
- ام سلمه دختر ابوامیه مخزومی (درگذشته سال ۶۲ق).[۶]
- فرزندان پیامبر:
- رقیه دختر پیامبر (ص) (درگذشته ۲ق)
- زینب دختر پیامبر (ص) (درگذشته ۸ق)
- ام‌کلثوم دختر پیامبر (ص) (درگذشته شعبان ۹ق)
- ابراهیم پسر رسول خدا (درگذشته۱۰ق)
- نوادگان پیامبر:
- زید بن حسن بن علی علیه السلام (درگذشته ۱۲۰ق)
- اسماعیل بن جعفر (درگذشته ۱۳۸ق)
- محمد بن عبدالله بن حسن نفس زکیه (کشته شده ۱۴۵ق)
صحابه
صحابه به مسلمانانی گفته می‌شود که پیامبر اکرم(ص) را ملاقات کرده‌اند و تا پایان عمر به ایشان ایمان داشته‌اند.[۷] شمار اصحاب پیامبر را بیش از ۱۰۰ هزار نفر دانسته‌اند.[۸] آن دسته از یاران پیامبر که از مکه به مدینه مهاجرت کردند، مهاجرین و آن دسته که در مدینه میزبان پیامبر و یاران ایشان بودند، انصار نام گرفتند. نام برخی از صحابه که در بقیع دفن شده‌اند در منابع تاریخی آمده است.
- انصار:
- اسعد بن زراره (درگذشته۱ق)
- سعد بن معاذ (درگذشته ۵ق)
- اسید بن حضیر بن سماک (درگذشته شعبان ۲۰ق)
- ابو سعید خدری (درگذشته۷۴ق)
- جابر بن عبدالله انصاری (درگذشت میان ۶۸ق تا ۷۹ق)
- مهاجران:
- عثمان بن مظعون(درگذشته ۲ق)
- مغیرة بن حارث بن عبدالمطلب (درگذشته ۱۵ یا ۲۰ق)
- عبدالله بن مسعود(درگذشته ۳۲ق)
- عبدالرحمن بن عوف (درگذشته ۳۲ق)
- مقداد بن عمرو (درگذشته ۳۳ق)
- عثمان بن عفان (کشته شده ۳۵ق)
- صهیب بن سنان(درگذشته ۳۸ق)
- سعد بن ابی وقاص (درگذشته بین سال‌های ۵۴ تا ۵۸ق)
- عقیل بن ابیطالب(درگذشته قبل از واقعه حره ۶۳ق)
- عبدالله بن جعفر بن ابیطالب(درگذشته میان ۸۰ق تا ۹۰ق)
تابعین
تابعین، مسلمانانی بودند که با یک یا چند تن از صحابه پیامبر اکرم(ص) ملاقات، مصاحبت و یا آنها را درک کرده‌اند ولی خود پیامبر را ندیده‌اند.[۹] برخی از این تابعان در بقیع دفن شدند که نام چندتن از آنان در منابع تاریخی یافت می‌شود.
زنان
همان گونه که مردان در بقیع دفن می‌شدند زنان مسلمان نیز در آن به خاک سپرده شده‌اند که همسران پیامبر، از آن جمله هستند. نام برخی دیگر از زنان مشهور مسلمان در منابع تاریخی ذکر شده که مدفون بقیع هستند و برخی نیز بقعه داشته‌اند.
- فاطمه بنت اسد مادر امیرالمؤمنین (درگذشته ۴ق).[۱۱]
- ام‌البنین همسر امیرالمؤمنین (درگذشته ۱۳جمادی الثانی/ سال نامشخص/ زنده پس از عاشورا).[۱۲]
- ام فروة مادر امام صادق (ع).[۱۳]
علما
در میان مدفونان بقیع، نام برخی علمای اسلام نیز به چشم می‌خورد که در قرن‌های مختلف در آن‌جا به خاک سپرده شده‌اند.
- حسن بن علی بن شدقم (درگذشته ۹۹۹ق).[۱۴]
- احمد احسائی (درگذشته ذیقعده ۱۲۴۱ق)[۱۵]
- محمدعلی العمری (درگذشته ۱۴۳۲ق)[۱۶]
شهدا
از مهم‌ترین و مشهورترین مدفونان بقیع، شهیدانی هستند که به مناسبت‌های گوناگون در این آرامستان، به خاک سپرده شدند. تعدادی از مجروحان جنگ اُحُد که در مدینه به شهادت رسیدند از جمله این مدفونان شهید هستند.[۱۷]
صاحب‌منصبان
با توجه به اهمیت بقیع در میان مسلمانان و نیز حضور برخی صاحب منصبان در مدینه که در ساخت و ساز و عمران اماکن مذهبی نقش داشته‌اند، تعدادی از آنان در بقیع به خاک سپرده شده‌اند.
دیگر مسلمانان
براساس گزارش منابع تاریخی، هزاران نفر از مسلمانان و نیز حاجیانی که در مدینه از دنیا رفته‌اند در بقیع به خاک سپرده شده‌اند اما امروزه با گذشت زمان و به ویژه با تخریب بقیع به دست وهابیان، هیچ نام و نشانی از آنان باقی نمانده است؛ گرچه دفن میت هنوز در این قبرستان، ادامه دارد.
بقعه‌های بقیع
بارگاه‌ها و بناهایی بر قبور برخی بزرگان و مشاهیر اسلام در قبرستان بقیع ساخته شده بود که وهابیان آنها را در دو مرحله ویران کردند. بر همین اساس، هشتم شوال به یوم الهدم مشهور شده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۵۱.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۵۳-۳۵۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۰۳.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۶۳.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۶۶.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۶۱و۳۶۲.
- ↑ ابن حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۵۸.
- ↑ الشهید الثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ص۳۴۵.
- ↑ سخاوی، فتح المغیث، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۲۳؛ خطیب بغدادی، الکفایة فی علم الروایة، ۱۴۰۶ق، ص۴۱۰.
- ↑ کحاله، معجم المؤلفین، ۱۳۷۶ق، ج۸، ص۱۶۸.
- ↑ اسکداری، ترغیب اهل المودة، مکتبة الثقافة، ص۹۴.
- ↑ ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۷۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۹۷۲م، ص۵۴.
- ↑ احسایی، شرح احوال شیخ احمد احسایی، ۱۳۸۷ق، ص۴۰.
- ↑ حضور نمایندگان رهبر معظم انقلاب در مراسم ترحیم علامه العمری در مدینه، خبرگزاری ابنا.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۴.
- ↑ ابن عنبه، عمدةالطالب، ۱۳۸۰ق، ص۱۰۰.
منابع
- ابن حجر، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت، دارالکتب، ۱۴۱۵ق.
- سخاوی، محمد بن عبدالرحمان، فتح المغیث شرح الفیة الحدیث، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقّال، قم ۱۴۰۸.
- خطیب بغدادی، احمدبن علی، الکفایة فی علم الروایة، چاپ احمد عمرهاشم، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۰ق.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، قم، نشر مشعر، ۱۳۹۰ش.
- احسایی، عبدالله، شرح احوال شیخ احمد احسایی، ترجمه محمدطاهر کرمانی، کرمان، ۱۳۸۷ق.
- آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۱۰، به کوشش منزوی، تهران، ۱۹۷۲م.
- حضور نمایندگان رهبر معظم انقلاب در مراسم ترحیم علامه العمری در مدینه، خبرگزاری ابنا، تاریخ انتشار: ۹ بهمن ۱۳۸۹ش.
- اسکداری (نقشبندی)، اسماعیل، ترغیب اهل المودة و الوفاء، تحقیق عادل ابوالمنعم ابوالعباس، مدینه منوره، مکتبة الثقافة، بی‌تا.
- ربانی خلخالی، علی، چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس، قم، مکتب الحسین، ۱۳۷۶ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، مصصح علی اکبر الغفاری، صححه و قابله الشیخ نجم الدین العاملی، طهران، المکتبة الاسلامیة، ۱۳۸۸ق.
- ابن عنبه، عمدةالطالب فی انساب آل ابیطالب، نجف، چاپ محمدحسن آل طالقانی، ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
- کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۳۷۶ق.