شیخ عباس قمی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | محدّث قمی |
| تاریخ تولد | ۱۲۹۴ق |
| محل زندگی | نجف • قم • مشهد |
| تاریخ وفات | ۲۲ ذی‌الحجه ۱۳۵۹ق برابر با ۱ بهمن ۱۳۱۹ش |
| محل دفن | حرم امام علی(ع) |
| شهر وفات | نجف |
| خویشاوندان سرشناس | سید احمد طباطبایی قمی( پدر همسر) میرزامحمدتقی اشراقی، میراز محمود روحانی قمی(باجناق‌ها) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید محمد کاظم طباطبائی یزدی • میرزا حسین نوری • میرزا محمدتقی شیرازی |
| شاگردان | آقا بزرگ طهرانی • سردار کابلی • سید شهاب الدین مرعشی نجفی • عبدالحسین فقیهی رشتی • ملا علی واعظ خیابانی تبریزی • سید محمد هادی میلانی |
| محل تحصیل | نجف • قم |
| تألیفات | مفاتیح الجنان • سفینة البحار • منتهی الآمال • نفس المهموم |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | تبلیغ و مبارزه علیه حکومت پهلوی |
عباس بن محمدرضا قُمی (۱۲۹۴ق-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و محدّث قمی عالم شیعه در قرن چهارده هجری قمری است. او محدّث، مورخ و خطیب بود و تحصیلات و کارهای علمی خویش را در سه حوزه قم، مشهد و نجف گذراند و کتاب‌های پرشماری نگاشت. مفاتیح الجنان، سفینة البحار، نفس المهموم و منتهی الآمال از مشهورترین تألیفات شیخ عباس قمی به‌شمار می‌رود. محدث قمی در سال ۱۳۱۹ش در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب(ع) دفن شد.
زندگی‌نامه
شیخ عباس در سال ۱۲۹۴ق در قم به دنیا آمد.[۱] پدرش محمدرضا قمی فردی متدین و مرجع مردم برای آگاهی از وظایف شرعی بود[۲] و مادرش، بانو زینت از زنان متدین و پارسا بود.[۳]
شیخ عباس قمی درباره مادر خویش اینچنین بیان می‌دارد که:
«من هر موفقیتی که دارم از برکت مادرم است؛ زیرا ایشان سعی داشت همیشه مرا با طهارت کامل شیر دهد».[۴]
شیخ عباس در بازگشت از نجف به قم، ازدواج کرد. وی دختر سید زکریا قزوینی از علمای قم را به همسری برگزید؛ اما این وصلت پس از چندی به جدایی انجامید.[۵] محدث قمی هنگامی که در مشهد اقامت داشت، با دختر سید احمد طباطبایی (۱۲۷۰-۱۳۳۴ق) ازدواج کرد.[۶] فرزندان وی به نام میرزا علی، میرزا محسن، فاطمه و نجمه از این بانو متولد شدند.[۷]
محدث قمی در شب ۲۲ ذی‌الحجه سال ۱۳۵۹ق برابر با ۱ بهمن ۱۳۱۹ش[۸] در ۶۵ سالگی در نجف درگذشت. سید ابوالحسن اصفهانی در حرم امام علی(ع) بر او نماز خواند و پیکرش در کنار استادش میرزا حسین نوری در حرم دفن گردید. بنابر نقل سید محسن امین سه مجلس بزرگداشت برای وی در نجف، کربلا و کاظمین برگزار شد.[۹]
جایگاه و اهمیت
سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه، وی را به عنوان عالم، فاضل، محدث، واعظ، عابد و زاهد یاد کرده است.[۱۰] علامه امینی در کتاب الغدیر به مناسبت ذکر کتاب فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر وی را از نوابغ و از بزرگان علم حدیث معرفی می‌کند.[۱۱] شعرانی در کتاب دمع السجوم وی را ادیبی بارع، محدثی خبیر و مطلع و در ضبط مطالب دقیق و پیشوای دهر معرفی می‌نماید[۱۲] امام خمینی در شرح چهل حدیث او را این گونه توصیف کرده است:«الشّيخ العالم الجليل المُتَعَبِّد الثّقة الثَّبت» شیخ دانشمند پای‌بند به دین و اهل تعبد و قابل اعتماد ودارای خطای کم و منزه از دروغ. [۱۳] کنگره بزرگداشت شیخ عباس قمی، پنج شنبه ۱۱ آذر ۱۳۸۹ش در مرکز فقهی ائمه اطهار قم برگزار شد.[۱۴]
تحصیلات و خدمات علمی
محدث قمی برای تکمیل علوم و معارف سفرهایی را به بلاد اسلامی داشته و به همین علت در سه حوزه علمیه قم، نجف و مشهد اساتیدی داشته است. شیخ عباس تحصیلات دوران کودکی و نوجوانی را در قم گذراند. برخی اساتید وی در این شهر عبارتند از:
- محمد ارباب قمی[۱۵]
- شیخ ابوالقاسم قمی[۱۶]
- سید احمد طباطبایی قمی (درگذشت:۱۳۳۴ق)پدرخانم محدث قمی
- شیخ محمد حسین قمی استاد خط نستعلیق.[۱۷]
سفر به نجف
شیخ عباس قمی در سال ۱۳۱۶ق و ۲۲ سالگی وارد نجف شد. برخی از اساتید او در این شهر عبارتند از:
بازگشت به ایران
محدث قمی پس از درگذشت میرزا حسین نوری در سال ۱۳۲۲ق نجف را ترک کرد و به ایران بازگشت. وی در مدت اقامت در ایران، چندبار به زیارت عتبات عالیات رفت و مجددا به حج مشرف شد.[۱۹]
شیخ عباس قمی جمعه ۱ ربیع‌الثانی ۱۳۳۲ق به قصد اقامت وارد مشهد شد. علت اقامت وی در مشهد به تقاضای آقا حسین قمی بود و تا سال ۱۳۵۴ق در آنجا سکونت داشت.[۲۰] وی در مقدمه کتاب الفوائد الرضویة می‌نویسد: به جهت شدت ابتلا و گرفتاری و کثرت هموم و غموم که بر این داعی روی داد و شرح آن طولانی است به خاطرم رسید که پناه برم به امام اتقیا و پناه غربا حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرضا(ع).[۲۱]
برخی اساتید وی در مشهد عبارتند از:
- آقا بزرگ حکیم شهیدی(درگذشت:۱۳۱۵ش)
- میرزا محمد خراسانی فرزند آخوند خراسانی
- شیخ مرتضی آشتیانی(درگذشت:۱۳۲۵ش)
- آقا حسین قمی
- میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری.
وی در مدت اقامت ۲۲ ساله خود در مشهد، به تألیفات متعدد مشغول گردید و مجالس وعظ و خطابه فراوانی داشت که زبانزد عام و خاص گردید.[۲۲] وی همچنین در این منابر به افشاگری علیه آمریکایی‌ها و روشنگری مردم می‌پرداخت که از سوی کمیته مجازات حزب دموکرات مشهد تهدید به مرگ شد.[۲۳]
بازگشت به نجف
شیخ عباس قمی پس از واقعه مسجد گوهرشاد و قتل عام مردم و تبعید آقا حسین قمی در سال ۱۳۵۴ق به نجف بازگشت و تا پایان عمر در آن جا ماند.[۲۴]
شاگردان و راویان
برخی از شاگردان محدث قمی عبارتند از:
- آقا بزرگ طهرانی
- سید احمد موسوی مستنبط
- سید احمد مشهور به سید آقا تستری جزائری
- شیخ حسین مقدس مشهدی
- شیخ میرزا حیدر قلی خان سردار کابلی
- سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی
- عبدالحسین فقیهی رشتی
- ملا علی واعظ خیابانی تبریزی
- سید علی‌مدد قائنی خراسانی
- سید علی‌نقی فیض‌الاسلام
- شیخ محمدتقی مقدس طهرانی
- شیخ محمدصادق صدر الشریعة تنکابنی
- شیخ محمدعلی اردوبادی
- شیخ محمدمهدی شرف الدین واعظی تستری
- سید محمدهادی میلانی
- سید مصطفی صفایی خوانساری
- سید میرزا مهدی شیرازی
- شیخ یوسف بیارجمندی حائری
- شیخ یوسف بن عبدعلی رجایی مغزی.[۲۵] [۲۶]
ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی
داستان‌های فراوانی در وصف منش، رفتار و اخلاق وی بیان شده است. آقا بزرگ تهرانی از دوستان و ارادتمندان شیخ عباس، وی را مثال بارز انسان کامل و مصداق فردی عالم فاضل و زیبنده صفات عالیه مانند حسن خلق و تواضع معرفی می‌کند. وی همچنین می‌گوید: شیخ عباس از غرور و شهرت‌طلبی دوری می‌جست و زندگی زاهدانه‌ای داشت و من در مدتی که با او بودم انس گرفتم و جانم با جان او درآمیخت.[۲۷]
به گزارش علی دوانی، شیخ عباس قمی با تهی‌دستی و نبود امکانات به نگارش آثار متعدد ادامه می‌داد. دوانی همچنین از آقا بزرگ نقل کرده که هیچ چیزی او را از تألیف و تحقیق باز نداشت و او خود نیز در نامه‌ای به آیت‌الله فیض قمی به مشکلات پیش رویش اشاره کرده است.[۲۸]پسر شیخ عباس قمی نقل کرده که: «ما هنگام سحر با شنیدن صدای گریه پدرمان از خواب برمی‌خواستیم.» [۲۹]
آثار و تألیفات
محدث قمی علاقه وافری به نوشتن داشت و در مدت عمر خویش، بیش از ۶۰ تألیف به زبان‌های عربی و فارسی یادگار گذاشت.[۳۰] آقابزرگ تهرانی کتاب‌های محدث قمی را مجموعه‌ای ارزشمند و متنوع از علوم گوناگون معرفی می‌کند که نشان از گسترش اطلاعات و کوشش او در بحث و تدقیق او در علم و دانش دارد. به گفته آقابزرگ، وی از کتابخانه محدث نوری ـ که بیشتر آنان‌ها خطی بود ـ فراوان استفاده کرد و آثار بسیاری از خود به یادگار گذاشت.وی از زمانی که به واسطه شیخ علی قمی با محدث نوری آشنا شد از او جدا نشد و پیوسته از کتابخانه و آثارش بهره‌ها برد.[۳۱] مفاتیح الجنان، سفینة البحار، نفس المهموم و منتهی الآمال از جمله آثار مشهور شیخ عباس قمی است که مورد اقبال بسیاری از شیعیان قرار گرفت.
نرم‌افزار مجموعه آثار محدث قمی با هدف نشر آثار شیخ عباس قمی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تهیه و تنظیم شده است.[۳۲]
پانویس
- ↑ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۲۷ش، ص۲۲۱.
- ↑ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۳۵۰ش، ص۳۴۰.
- ↑ احمدیان، خاتم المحدثین حاج شیخ عباس قمی، ۱۳۸۰ش.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۹ش، ج۱۱، ص۴۰.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۹ش، ج۱۱، ص۶۰.
- ↑ احمدیان، خاتم المحدثین حاج شیخ عباس قمی، ۰۱۳۸۰ش.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۹ش، ج۱۱، ص۶۰.
- ↑ حائری، علی، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۷۴۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ج۷، ص۴۲۵.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳، ج۷، ص۴۲۵.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ قمی، دمع السجوم، ۱۳۸۱ش، ص۱۲.
- ↑ خمینی، شرح چهل حدیث(اربعین حدیث)، ۱۳۸۰ش، ص۳.
- ↑ «کنگره بزرگداشت محدث خبیر، حاج شیخ عباس قمی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ هزار، دانشوران قم، ۱۳۸۴ش، ص۱۳۶.
- ↑ کنگره محدث قمی، محدث ربانی، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۱۲۹.
- ↑ ادهم‌نژاد، حاج شیخ عباس قمی حدیث نجابت، ۱۳۸۵ش.
- ↑ ادهم‌نژاد، حاج شیخ عباس قمی حدیث نجابت، ۱۳۸۵ش.
- ↑ احمدیان، خاتم المحدثین حاج شیخ عباس قمی، ۱۳۸۰ش.
- ↑ ادهم‌نژاد، حاج شیخ عباس قمی حدیث نجابت، ۱۳۸۵ش.
- ↑ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۲۷ش، ص۲.
- ↑ احمدیان، خاتم المحدثین حاج شیخ عباس قمی، ۱۳۸۰ش.
- ↑ صادقی، محدث قمی و کمیته مجازات، ۱۳۸۸ش.
- ↑ احمدیان، خاتم المحدثین حاج شیخ عباس قمی، ۱۳۸۰ش.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۴۲۱ق، ص۳.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۹ش، ج۱۱، ص۳۱۹.
- ↑ تهرانی، نقباء‌البشر، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۹۹۹.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ج۱۱ (بخش یکم)، ص۸۵.
- ↑ https://snn.ir/fa/news/270712/حکایتی-جالب-از-گریه-کردن-شیخ-عباس-قمی-صاحب-مفاتیح-الجنان-پنج-خصلت-کودک-که-محبوب-پیامبر-بود
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۹ش، ص۱۳۴ و ۱۳۵.
- ↑ تهرانی، نقباء البشر، دارالمرتضی، ج۳، ص۹۹۹.
- ↑ آثار حاج شیخ عباس قمی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
منابع
- احمدیان، مینا، زندگی‌نامه خاتم المحدثین حاج شیخ عباس قمی، نشریه مسجد، شماره ۶۸، ۱۳۸۰ش.
- ادهم نژاد، محمدتقی، حاج شیخ عباس قمی: حدیث نجابت، نشریه مبلغان، شماره ۸۸، اسفند ۸۵.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، محقق: حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- تهرانی، آقابزرگ، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی و محمد طباطبایی بهبهانی، مشهد، دارالمرتضی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
- صادقی، محسن، محدث قمی و کمیته مجازات، پیام بهارستان، سال اول، شماره ۴، تابستان ۱۳۸۸ش.
- قمی، عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- قمی، عباس، الفوائد الرضویه، تهران، کتابخانه مرکزی، ۱۳۲۷ش.
- قمی، عباس، دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم، مترجم: ابوالحسن شعرانی، قم، نشر هجرت، ۱۳۸۱ش.
- ناصرالشریعه، محمدحسین، تاریخ قم، قم، نشر دارالفکر، ۱۳۵۰ش.
- https://farsnews.ir/news/13960224000920/آیت‌الله-طباطبایی-قمی-و-نشستن-پشت-سماور-مجالس-روضه
پیوند به بیرون
- حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت (۱)
- حدیث نجابت (حاج شیخ عباس قمی) (۲)
- دغدغه‌های محدث قمی از گسترش خرافه و تحریف
- خاتم المحدثین حاج شیخ عباس قمی
- سهم شیخ عباس قمی در تحریف شناسی تاریخ عاشورا
- محدّث قمی و کمیته مجازات