حُمران بن اَعْیَن، محدّث امامی در قرن دوم هجری قمری و از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و وکیل امام صادق(ع) است. برادرش زُرارِه از معروف‌ترین راویان احادیث شیعه است.
| راوی، محدث و از اصحاب صادقین(ع) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| کنیه | ابوالحسن و ابوحمزه |
| خویشاوندان سرشناس | زرارة بن اعین، بکیر بن اعین (برادران) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام باقر(ع) • امام صادق(ع) |
| مشایخ | عامر بن واثلة • ابوحرب بن ابوالاسود، و عبیدبن نُضَیله |
| راویان از او | سفیان ثوری • اسرائیل • ابوخالد قَمّاط • زراره • عبید بن زراره • محمد بن حمران • عمرو بن أُذینه • هشام بن سالم • علی بن رئاب • یونس بن سالم |
| اعتبار | اختلاف در وثاقت وی |
| سایر | وکیل امام صادق(ع) در امور مالی |
حُمران در حدیث، در علوم قرائت، نحو، لغت، فقه و کلام مهارت داشت. از مشایخ حدیثی وی می‌توان به ابوطفیل عامربن واثِله لیثی، ابوحرب بن ابوالاسود، و عبید بن نُضَیله، که همگی از مشایخ حدیث اهل‌سنّت‌اند، اشاره کرد.
حمران بن اَعین از راویان مشترک است؛ اهل سنت و امامیه از او روایت کرده‌اند. همین امر سبب شده است تا در وثاقت او اتفاق‌نظر نباشد.
کنیه و نسب
کنیه حُمران را ابوالحسن[۱] و ابوحمزه[۲] ذکر کرده‌اند. حمران، برادر زرارة بن اَعین و ظاهراً بزرگ‌ترین فرزند خانواده اَعین است.[۳] وی در زمره تابعین بود.[۴]
از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع)
حمران از اصحاب و راویان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بود[۵] و امام سجاد(ع)، را نیز درک کرده است.[۶] وی همچنین وکیل امام صادق(ع) در امور مالی بود.[۷]
موحدی‌ابطحی از اینکه حمران از امام سجاد(ع) روایتی نقل کرده باشد اظهار بی‌اطلاعی کرده است[۸] اما در برخی منابع حدیثی موجود، روایاتی به نقل از وی از آن حضرت یافت می‌شود[۹] از این‌رو، علی نمازی شاهرودی حمران را از راویان امام چهارم(ع) نیز معرفی کرده است.[۱۰]
مشایخ حدیثی حمران
از مشایخ حدیثی حمران می‌توان به افراد ذیل اشاره کرد: ابوطفیل عامربن واثِله لیثی، ابوحرب بن ابوالاسود، و عبیدبن نُضَیله[۱۱] که همگی از مشایخ حدیث اهل‌سنّت‌اند.
روایت کنندگان از حمران
سفیان ثوری، اسرائیل، ابوخالد قَمّاط، زراره، عبید بن زراره، محمد بن حمران، عمرو بن أُذینه، هشام بن سالم، علی بن رِئاب ویونس بن سالم نیز از ابن اعین روایت کرده‌اند.[۱۲]
کلینی حدیثی را ذکر کرده که صفوان‌بن یحیی آن را از حمران نقل کرده است.[۱۳] از این‌رو آیت الله خویی،[۱۴] و موحدی‌ابطحی[۱۵] صفوان را در شمار راویان از حمران ذکر کرده‌اند، اما به گفته شوشتری روایت مذکور ظاهراً از حیث سند افتادگی دارد، چرا که صفوان‌بن یحیی سال‌ها بعد می‌زیسته و نمی‌توانسته از راویان امام صادق(ع) حدیث نقل کند.[۱۶]
وثاقت حمران
حمران‌بن اَعین از راویان مشترک است؛اهل سنت و امامیه از وی حدیث نقل کرده‌اند. همین امر سبب شده است تا در باب وثاقت وی اتفاق‌نظر وجود نداشته باشد.
دیدگاه رجالیان اهل سنت
تعدادی از عالمان رجال اهل سنّت، روایات حمران را غیرموثق و نامعتبر دانسته‌اند.[۱۷] دلایل آنها عبارت است از:
در مقابل، برخی رجالیان اهل‌سنّت، مانند ابن‌حِبّان[۲۰] وی را در زمره موثقان ذکر کرده‌اند یا مانند ابن‌عدی[۲۱] روایاتش را مقبول دانسته‌اند. در میان جوامع حدیثی اهل سنّت، ابن‌ماجه[۲۲] و احمد بن حنبل[۲۳] روایت‌هایی از وی نقل کرده‌اند.
دیدگاه رجالیان شیعه
در متون رجالی امامیه، عمده‌ترین منبع در باب حمران، رجال کشی است که جملات متعددی را از زبان امامان در مدح و ستایش حمران نقل کرده است.[۲۴] مضمون این روایت‌ها غالباً اثبات شیعه بودن حمران است که در مقایسه با سخنان ناقدان اهل تسنن، درخور توجه است.
شیخ طوسی[۲۵] نیز در فصل متعلق به اصحاب نزدیک امامان، از حمران‌بن اَعین نام‌برده است. ابوغالب زراری[۲۶] حمران را در زمره مشایخ و بزرگان شیعه امامی جای داده است. سایر منابع رجالی شیعه امامیه غالباً به نقل سخنان کشی و طوسی بسنده کرده‌اند.[۲۷] مامقانی[۲۸] براساس مجموع این روایت‌ها و نقل‌قول‌ها حمران را توثیق کرده است.
اما شهید ثانی[۲۹] پس از نقل دو روایت از کشی، آنها را ضعیف و غیر قابل اطمینان دانسته است چه رسد به اینکه وثاقت حمران را اثبات کند. آیت الله خویی[۳۰] بیشتر این روایات را از حیث سند، ضعیف، اما وجود چند روایت معتبر در میان آنها را برای اثبات مقام و جایگاه حمران، کافی دانسته است.
در منابع فقهی امامیه نیز همین اختلاف‌نظر به چشم می‌خورد. برخی فقهاء، با اذعان به نبود دلیلی معتبر بر وثاقت حمران، صرفاً با تکیه بر روایات مدح‌آمیز درباره او، احادیثی را که وی نقل کرده است مقبول دانسته‌اند.[۳۱] در مقابل، نویسنده مدارک الاحکام[۳۲] پس از نقل حدیثی از حمران، به‌سبب فقدان نص صریح بر وثاقت یا حتی مدح وی، حدیث را ضعیف دانسته است.[یادداشت ۱]
مهارت در علوم دیگر
حمران‌بن اَعین، علاوه بر روایت حدیث، در علوم قرائت، نحو، لغت، فقه و کلام نیز مهارت داشت.[۳۳]
مشهور است که حمزة بن حبیب، از قرّاءسبعه، علم قرائت را نزد حمران آموخت.[۳۴] حمران قرائت را نزد بزرگانی چون ابوالاسود دوئلی یا فرزند او (ابوحرب بن ابوالاسود) و عبید بن نضیله و امام صادق(ع) آموخت.[۳۵]
- نمونه‌ای از اشعار حمران در رثای امام صادق (ع)
ترجمه: ترجمه: گریستم بر بهترین جانشین از برگزیدگان خالق، گریستم بر پسر پیامبرِ هدایت، در حالی که اشکم برگونه‌ام جاری است. بر او که بهار شهرها وبارن رحمت برای بندگان در هر صبح و شام است. او که وارث دانش پیامبر هدایت و میزان حقی است که زبانش بدان گویاست.
درگذشت
نظرات درباره زمان درگذشت وی دچار اختلاف است. به نوشته ذهبی،[۳۷] حمران اندکی پس از سال ۱۲۰ درگذشت اما ابن‌جزری[۳۸] به نقل از ذهبی، مرگ وی را حدود سال ۱۳۰ ذکر کرده است. این در حالی است که قفطی[۳۹] اشعاری در رثای امام صادق(ع) از حمران نقل کرده که در این صورت تاریخ وفات حمران پس از سال ۱۴۸ قمری بوده است.
پانویس
- ↑ طوسی، رجال الطوسی ۱۴۱۵ق، ص۱۳۲.
- ↑ زراری، ص۱۳۴
- ↑ موحدی‌ابطحی، تاریخ آل زراره، ص۱۰۳.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی ۱۴۱۵ق، ص۱۳۲، ۱۹۴.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی ۱۴۱۵ق، ص۱۳۲، ۱۹۴.
- ↑ زراری، ص۱۱۳.
- ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، الناشر موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ج۲۴، ص۱۵۷؛ خویی، معجم رجال الحدیث، الناشر : مؤسسة الخوئي الإسلامية، ج۷، ص۲۶۹.
- ↑ موحدی‌ابطحی، تاریخ آل زراره، ص۱۰۳.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به صفّارقمی،بصائر الدرجات، ص۳۲۳،۳۷۲، ۴۳۱؛بصائرالدرجات، ۱۴۳۱ق، ۲۰۱۰م، ج۳، ص۳۶۳؛ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۹۷؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۲۵.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۶۸.
- ↑ رجوع کنید به مِزّی، ج۷، ص۳۰۷
- ↑ رجوع کنید به خویی، ج۶، ص۲۶۱؛ موحدی‌ابطحی، تاریخ آل زراره، ص۱۰۴.
- ↑ کلینی، ج۱، ص۲۶۸
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۶۱.
- ↑ موحدی‌ابطحی، تاریخ آل زراره، ص۱۰۴.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ج۴، ص۲۱.
- ↑ رجوع کنید به یحیی‌بن معین، ج۱، ص۲۴۸؛ نسائی، کتاب‌الکامل فی ضعفاء الرجال، ۱۴۱۸ق، ۱۹۹۷م، ص۱۶۷؛ ج۳، ص۲۶۷؛عقیلی، سفر۱، ص۲۸۶؛ ابن‌ابی‌حاتم، ج۳، ص۲۶۵؛ نیز رجوع کنید به مزّی، ج۷، ص۳۰۷.
- ↑ نسائی، کتاب‌الضعفاء، ص۱۶۷؛ عقیلی، سفر۱، ص۲۸۶؛ ابن‌ابی‌حاتم، ج۳، ص۲۶۵؛ نیز رجوع کنید به مزّی، ج۷، ص۳۰۷
- ↑ رجوع کنید به یحیی‌بن معین، ج۱، ص۲۴۸؛ ابن‌عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ۱۴۱۸ق۷ ۱۹۹۷م، ج۲، ص۸۴۲؛ ذهبی، میزان‌الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ۱۹۶۳م، ج۱، ص۶۰۴.
- ↑ ابن حبان، ج۴، ص۱۷۹
- ↑ ابن‌عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال،۱۴۱۸ق، ج۲، ص۸۴۲.
- ↑ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج۱، ص۴۹۱، ج۲، ص۱۰۴۲.
- ↑ احمد حنبل، ج۴، ص۶۴، ج۵، ص۳۷۶.
- ↑ رجوع کنید به ص۱۷۶-۱۸۱
- ↑ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱، ص۳۴۶
- ↑ رازی، ص۱۱۳.
- ↑ رجوع کنید به ابوداوود حلّی، ص۸۵؛علامه حلّی، ص۱۳۴-۱۳۵؛ اردبیلی، ج۱، ص۲۷۸؛ مامقانی، ج۲۴، ص۱۵۷-۱۶۹؛ خویی، ج۶، ص۲۵۵-۲۶۰؛شوشتری، ج۴، ص۱۴۱۹.
- ↑ مامقانی، ج۲۴، ص۱۷۴
- ↑ شهید ثانی، ج۲، ص۹۶۲-۹۶۳
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۶۰
- ↑ رجوع کنید به مقدس‌اردبیلی، ج۶، ص۴۰۳؛ سبزواری، ص۸۶؛ بحرانی، ج۱۵، ص۳۸۴؛ نیز رجوع کنید به مامقانی، ج۲۴، ص۱۷۰-۱۷۴
- ↑ مدارک الاحکام، الناشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث ـ قم، ج۸، ص۴۱۹-۴۲۰
- ↑ رجوع کنید به زراری، ص۱۱۳-۱۱۴؛ ابن‌ندیم، ص۲۷۶؛ قفطی، ج۱، ص۳۴۰؛ ابن‌جزری، ج۱، ص۲۶۱.
- ↑ بخاری، ج۳، جزء۲، قسم ۱، ص۸۰؛ ابن‌حبّان؛ ج۴، ص۱۷۹؛ زراری، ص۱۱۳-۱۱۴.
- ↑ قفطی، ج۱، ص۳۴۰؛ذهبی، طبقات القرّاء، ۱۴۱۸، ج۱، ص۴۷.
- ↑ قفطی، انباه الرواة علي انباة النحاة، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۷۵.
- ↑ طبقات القرّاء،۱۴۱۸، ج۱، ص۴۹
- ↑ ابن جزری، ج۱، ص۲۶۱
- ↑ قفطی، انباه الرواة علي انباه النحاة، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۴۰
یادداشت
- ↑ لكن هذه الرواية ضعيفة بأنّ راويها وهو حمران لم ينص الأصحاب عليه بتوثيق ، بل ولا مدح يعتد به
منابع
- ابن‌ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱۱۳۷۳/ ۱۹۵۲۱۹۵۳، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن جزری، غایة‌النهایة فی طبقات القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره، بی‌تا.
- ابن حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳۱۴۰۳/ ۱۹۷۳۱۹۸۳، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
- ابن ابی داوود حلی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم، بی‌تا.
- ابن عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
- ابن ماجه، سنن ابن‌ماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، (قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴)، چاپ افست، بیروت، بی‌تا.
- ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ محمدرضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ش.
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع‌الرواة و ازاحة‌الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق النّاضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.
- بخاری، محمدبن اسماعیل، کتاب التاریخ الکبیر، بیروت? (۱۴۰۷/ ۱۹۸۶).
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳ / ۱۹۸۳، چاپ افست قم [بی تا]
- ذهبی، محمدبن احمد، طبقات القرّاء، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
- ذهبی، محمد بن احمد، میزان‌الاعتدال فی نقد الرجال، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳۱۹۶۴، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- زراری، احمدبن محمد، رسالة ابی‌غالب الزراری الی ابن‌ابنه فی ذکرآل‌اعین، چاپ محمدرضا حسینی، قم ۱۴۱۱.
- سبزواری، محمدباقربن محمد مؤمن، ذخیرة‌المعاد فی شرح الارشاد، چاپ سنگی تهران ۱۲۷۳۱۲۷۴، چاپ افست قم، بی‌تا.
- شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم ۱۴۱۰ - ۱۴۲۴.
- شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.
- شیخ مفید، محمدبن محمد، الاختصاص، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌تا.
- شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی، رسائل الشهیدالثانی، قم ۱۳۷۹۱۳۸۰ش.
- صفار قمی، محمدبن حسن، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد(ع)، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش؛
- محمد بن حسن طوسی، الامالی، قم ۱۴۱۴.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، ج‍م‍اع‍ه‌ال‍م‍درس‍ی‍ن فی‌الحوزه‌العلمیه ب‍ق‍م م‍وس‍س‍ه ال‍ن‍ش‍ر‌الاس‍لام‍ی، ۱۴۱۵ق.
- طوسی، محمدبن حسن، کتاب الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی‌احمد ناصح، قم ۱۴۱۱.
- عقیلی، محمدبن عمرو، کتاب الضعفاء الکبیر، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
- [علامه حلی]]، حسن‌بن یوسف [، رجال العلامة الحلی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲.
- قفطی،علی‌بن یوسف، اِنباه الرواة علی اَنباه‌النحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰.
- قفطی، علی بن یوسف، إنباه الرواة على أنباه النحاة، المحقق: محمد أبو الفضل إبراهيم، الناشر: دار الفكر العربي - القاهرة، ومؤسسة الكتب الثقافية - بيروت، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- کشی، محمدبن عمر، اختیار معرفة‌الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
- مزی، یوسف‌بن عبدالرحمان، تهذیب‌الکمال فی أسماءالرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
- مقدس‌اردبیلی،احمدبن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، چاپ مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی، و حسین یزدی اصفهانی، ج۶، قم، بی‌تا.
- موحدی ابطحی، محمدعلی، تاریخ آل‌زرارة، اصفهان، بی‌تا.
- عاملی، محمدبن علی موسوی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم ۱۴۱۰.
- نسائی، احمدبن علی، کتاب‌الضعفاء و المتروکین، چاپ محمود ابراهیم زاید، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران ۱۴۱۲۱۴۱۵.
- یحیی‌بن معین، تاریخ یحیی‌بن‌معین، روایة عباس‌بن محمدبن حاتم دوری، چاپ عبدالله احمد حسن، بیروت، بی‌تا.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- حمران بن اعین