 | این مقاله نیازمند گسترش است. لطفاً اگر تخصص و توانایی گسترش این مقاله را دارید، آن را بهبود بخشید. |
غَیبَتِ کُبرا به معنای زندگی مخفیِ طولانی‌تر، دوره‌ای از زندگی امام دوازدهم شیعیان است که از سال ۳۲۹ق آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. پیش از غیبت کبرا، غیبت صغرا (غیبت کوتاه‌تر) بوده که پس از ۶۹ سال پایان یافت و پس از آن غیبت کبرا آغاز شد. به عقیده بسیاری از عالمان شیعه، در غیبت کبرا امکان ارتباط با امام زمان وجود ندارد؛ اما برخی از آنان ملاقات با امام زمان را غیرممکن نمی‌دانند. به باور علامه طباطبایی، امام زمان در غیبت کبرا نیز برخی از وظایف امامت خود همچون ولایت و رهبری باطنی و معنوی مردم را انجام می‌دهد.
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
غیبت: زندگی پنهانی
ناپدیدشدن امام زمان از دیده‌ها و زندگی پنهانی او را غیبت امام زمان می‌نامند.[۱] غیبت را به دو مرحله غیبت صغرا و غیبت کبرا تقسیم می‌کنند.[۲]
تفاوت غیبت کبرا و غیبت صغرا
در غیبت صغرا امام زمان از دید همگان غایب نبود؛ بلکه نمایندگانی داشت که از طریق آنها با مردم در ارتباط بود. به این افراد نواب امام زمان یا نواب اربعه می‌گویند.[۳] در دوره غیبت صغرا علاوه بر نواب اربعه، بسیاری از مردم نیز به گونه‌های مختلف با امام مهدی (عج) دیدار کردند که منابع آنها را یاد کرده‌اند.[۴] بیشتر علماء شیعه مدت غیبت صغرا را ۶۹ سال می‌دانند.(۲۶۰تا ۳۲۹ق)[۵] غیبت کبرا پس از غیبت صغرا آغاز شده است. در این دوره امام زمان از دید همه مردم پنهان است.[۶] غیبت کبرا از سال ۳۲۹ق آغاز شده و تاکنون ادامه داشته است.[۷] سید محمد صدر (م۱۴۱۹ق) مؤلف کتاب تاریخ الغیبه، کوتاه بودن مدت غیبت صغرا و نیز بیشتر بودن نسبت دیدارکنندگان با امام مهدی (عج) در غیبت صغرا از غیبت کبرا را علت نام‌گذاری این دو دوره به غیبت صغرا و غیبت کبرا می‌داند.[۸] گفته می‌شود اگر غیبت کبرا بدون مقدمه آغاز می‌شد امکان اثبات وجود حجت خدا بر بندگانش از بین می‌رفت به همین دلیل غیبت صغرا برای آماده ساختن شیعیان برای ورود به غیبت کبرا بوده است.[۹]برخی سه ویژگی برای غیبت کبری نام برده‌اند که عبارتنداز: طولانی بودن نسبت به غیبت صغری ، نامعلوم بودن پایان آن، ارتباط با امام زمان از طریق نايبان عام بر خلاف دوره غیبت صغری و ارتباط با امام از طریق نواب خاص، تداوم یافتن فیض امام در عین غایب بودنش.
آغاز و پایان غیبت کبرا
غیبت کبرا در سال ۳۲۹ق. و با وفات آخرین نائب خاص امام زمان، علی بن محمد سَمری آغاز می‌شود.[۱۰] طبق بیشتر منابع شیعه وی در نیمه شعبان سال ۳۲۹ق وفات یافته است؛ اما شیخ صدوق و فضل بن حسن طبرسی وفات او را در سال ۳۲۸ق می‌دانند.[۱۱]
به گزارش منابع شیعه، یک هفته پیش از درگذشت علی بن محمد سمری، امام زمان در توقیعی از وفات او و آغاز غیبتی طولانی خبر داد و به او امر کرد که جانشینی برای خود انتخاب نکند.[۱۲] در این توقیع زمان پایان این غیبت مشخص نشده است؛ تنها آمده است هنگامی پایان می‌یابد که بی‌عدالتی جهان را فراگرفته باشد.[۱۳] در این توقیع امام زمان(ع) از غیبت کبری به عنوان الغیبة التامه یاد کرده است که دیگر تا صدور اذن الهی ظهوری نخواهد بود. [۱۴][یادداشت ۱]
امتحان الهی و فضیلت منتظران
روایات متعددی در منابع شیعی بر این مسئله دلالت دارند که معتقدان به امامت امام مهدی (ع) به سبب طولانی شدن دوران غیبت کبرا در امامت آن حضرت دچار تردید خواهند شد. شیخ صدوق در روایتی از امام صادق (ع) نقل می‌کند که غیبت امام دوازدهم (ع) آزمایشی برای شیعیان است، تا آنجا که گفته می‌شود از دنیا رفته یا نابود شده است و یا اینکه (دانسته نیست) در کدام دَرّه به سر می‌برد در حالی که چشم‌های مومنین برای او اشکبار است.[۱۵] سید محمد صدر پس از مرور روایات متعددی از این دست و نیز روایاتی که شرایط دشوار غیبت کبرا و پر شدن زمین از ظلم و جور قبل از ظهور امام مهدی (ع) بیان می‌کند؛ می‌گوید واضح است که این امور برای امتحان بندگان پیش‌بینی شده است و اگر به دلایل قطعی طولانی بودن عمر امام برای ما ثابت نشده بود شک و تردید در بقای آن حضرت به علت‌هایی مانند گرایش به مادی‌گری بی مورد نبود.[۱۶]
با این وصف در روایات آمده است که انتظار فرج (به معنای منتظر ظهور امام زمان (ع) بودن)[۱۷] برترین عبادات است.[۱۸] و پاداش‌های متعددی برای آن گفته شده است.[۱۹]
نقش امام زمان
به گفته علامه طباطبایی، امام زمان در دوران غیبت کبرا برخی از وظایف امامت خود را انجام می‌دهد.[۲۰] وظایف امام به بیان آموزه‌های دینی و هدایت ظاهری مردم محدود نمی‌شود.[۲۱] وظیفه دیگر امام، ولایت و رهبری باطنی و معنوی است که به وسیله آن زندگی معنوی مردم تنظیم می‌شود. به باور او امام زمان گرچه از چشم مردم پنهان است، از راه باطن بر جان و روح مردم اِشراف دارد و هدایت‌گری می‌کند.[۲۲]
دیدار با امام زمان
علماء شیعه درباره امکان ملاقات با امام زمان در دوران غیبت کبرا اتفاق نظر ندارند.[۲۳] فیض کاشانی و کاشف الغطاء بر این باورند که در زمان غیبت کبرا امکان ملاقات با امام زمان وجود ندارد.[۲۴] شیخ مفید نیز معتقد است که در غیبت کبرا دوستان مورداعتماد امام زمان که وظیفه‌شان تنها خدمت به او است، قادر به دیدار او هستند.[۲۵] مهم‌ترین دلیل این گروه توقیع امام زمان به علی بن محمد سَمری است که طبق آن هرکس ادعا کند امام زمان را دیده است، دروغ‌گو است.[۲۶]
اما گروهی از علماء شیعه مانند سید مرتضی، شیخ طوسی، کَراجَکی و محدث نوری ارتباط با امام زمان در غیبت کبرا را ممکن می‌دانند.[۲۷] سید مرتضی و شیخ طوسی از اینکه ارتباط با امام زمان محقق هم شده است یا خیر، سخن نگفته و تنها گفته‌اند که ارتباط با امام زمان در غیبت کبرا امکان‌پذیر است؛[۲۸] اما محدث نوری علاوه بر اشکال‌هایی که بر توقیع گرفته است،[۲۹] داستان‌های بسیاری (۵۹ حکایت) در زمینه ارتباط با امام زمان نقل کرده است.[۳۰] نداشتن سند معتبر و ذکرنشدن این ماجراها از زبان کسانی که این داستانها درباره آنها است، ازجمله نقدهایی است که به این داستانها وارد کرده‌اند.[۳۱]
نیابت عامه فقها
نیابت عامه به معنای جانشینی و نایب بودن عموم فقیهان به جای امام معصوم پس از دوران نیابت خاصه است.[۳۲] پس از درگذشت علی بن محمد سمری چهارمین نایب خاص امام در سال ۳۲۹ق، نماینده دیگری منصوب نشد و تمام ارتباطات مستقیم امام دوازدهم شیعیان با مردم و همچنین دوران وکالت از امام مهدی پایان یافت.[۳۳]
واژه عام دلالت بر این مطلب دارد که هر کس دارای شرایط نیابت (مثل فقاهت و عدالت و ...) باشد، جانشین امام معصوم محسوب شده و دارای اختیارات و وظایف مشخصی خواهد بود.[۳۴] در احادیث شیعه، کسانی که منصب نیابت را بر عهده می‌گیرند با عناوینی مثل راویان حدیث، کسانی که حلال و حرام را می‌شناسند، فقیهان و علما معرفی شده‌اند.[۳۵] بر اساس این احادیث، در دوران غیبت، فقیهان و عالمان شیعه جانشینی امامان را بر عهده دارند. [۳۶]
تک نگاری
پانویس
- ↑ حکیمی، خورشید مغرب، ۱۳۸۸ش، ص۴۲؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۰.
- ↑ حکیمی، خورشید مغرب، ۱۳۸۸ش، ص۴۲؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۱.
- ↑ حکیمی، خورشید مغرب، ۱۳۸۸ش، ص۴۳.
- ↑ رک: طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۱۸.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ۱۳۷۸ش، ص۳۶و۳۷.
- ↑ حکیمی، خورشید مغرب، ۱۳۸۸ش، ص۴۳.
- ↑ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۱.
- ↑ صدر، تاریخ غیبت کبری، ترجمه افتخار زاده، ۱۳۸۲ش، ص۲۰.
- ↑ صدر، تاریخ غیبت کبری، ترجمه افتخار زاده، ۱۳۸۲ش، ص۲۰.
- ↑ جاسم حسين، تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(عج)، ۱۳۸۵ش، ص۱۹ و ۲۴؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی ائمه، ۱۳۸۱ش، ص۵۷۹.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۰۳؛ طبرسی، اِعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۴۱۷.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۳۰؛ طبرسی، احتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۵۵و۵۵۶؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۱۶.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۳۰؛ طبرسی، احتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۵۵و۵۵۶؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۱۶.
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۴۷.
- ↑ صدر، تاریخ غیبت کبری، ترجمه افتخار زاده، ۱۳۸۲ش، ص۳۰۶.
- ↑ صدر، تاریخ غیبت کبری، ترجمه افتخار زاده، ۱۳۸۲ش، ص۳۷۷.
- ↑ خزاز رازی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ۲۸۰ـ۲۸۱.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۴۴ـ۶۴۷.
- ↑ طباطبایی، شيعه در اسلام،۱۳۸۳ش، ص۲۳۶.
- ↑ طباطبائی، شيعه در اسلام،۱۳۸۳ش، ص۲۳۶.
- ↑ طباطبایی، شيعه در اسلام،۱۳۸۳ش، ص۲۳۶.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ۱۳۷۸ش، ص۴۲.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ۱۳۷۸ش، ص۴۲و۴۳.
- ↑ نگاه کنید به شیخ مفید، المسائل العشر، ۱۴۲۶ق، ص۷۶.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ۱۳۷۸ش، ص۴۳.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ۱۳۷۸ش، ص۷۳.
- ↑ نگاه کنید به سید مرتضی، رسائل الشریف، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۹۷؛ شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۹۹.
- ↑ نگاه کنید به محدث نوری، جنة المأوی، چاپ‌شده در مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۲۰۲-۳۱۷.
- ↑ نگاه کنید به محدث نوری، جنة المأوی، چاپ‌شده در مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۲۰۲تا۳۱۷.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ۱۳۷۸ش، ص۱۰۰و۱۰۱.
- ↑ موسوی خلخالی، الحاکمیة فی الاسلام، ۱۴۲۵ق، ص۲۹.
- ↑ سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳۷.
- ↑ سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳۸.
- ↑ رک: سند، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۸۳-۹۲.
- ↑ سند، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۸۳-۹۲.
یادداشت
- ↑ لَا تُوصِ إِلَى أَحَدٍ فَيَقُومَ مَقَامَكَ بَعْدَ وَفَاتِكَ فَقَدْ وَقَعَتِ الْغَيْبَةُ التَّامَّةُ فَلَا ظُهُورَ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ وَ ذَلِكَ بَعْدَ طُولِ الْأَمَدِ وَ قَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَ امْتِلَاءِ الْأَرْضِ جَوْراً
منابع
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، بیروت: الکتاب، ۱۴۰۱ق.
- جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم‌به‌راه مهدی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- حسین، جاسم، تاریخ سیاسی امام دوازدهم، ترجمه محمدتقی آیت‌اللهی، تهران، امیرکبیر، سوم، ۱۳۸۵ش.
- جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انتشارات انصاریان، چ۵، ۱۳۸۱ش.
- حکیمی، محمدرضا، خورشید مغرب (غیبت، انتظار، تکلیف)، قم، دلیل ما، ۱۳۸۸ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۰۵ق.
- سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، قم، مرکز تخصصی مهدویت، ۱۳۸۸ش.
- سند، محمد، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، بیروت، دار المورخ العربی، ۱۴۳۱ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۰۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبه للحجه، قم، دارالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المسائل العشر فی الغیبه، نجف، دلیلنا، تحقیق فارس حسون، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، شیعه در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۳ش.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، تحقیق ابراهیم بهادر و محمد هادی‌به، قم، اسوه، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تحقیق موسسه آل‌البیت، قم، موسسة آل‌البیت، ۱۴۱۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- موسوی خلخالی، سید محمدمهدی، الحاکمیة فی الاسلام، با مقدمه سید مرتضی حکمی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۵ق.