زید شَحّام محدّث و راوی امامی شیعه قرن دوم قمری، از راویان امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) است. علمای رجال شیعه به اتفاق او را ثقه می‌دانند و در کتاب‌های رجالی از او به نیکی یاد شده است. همچنین از امام صادق(ع) روایاتی در مدح زید شحام صادر شده و او را از شیعیان واقعی ائمه معرفی کرده است. کنیه زید را ابن‌موسی هم گفته‌اند که البته به ادعای ابن داود حلی، این شخص غیر زید الشحام و واقفی است.
| از راویان امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابواسامة زيد بن محمد بن يونس الشحام الازدی الكوفی |
| کنیه | ابواسامة |
| لقب | شَحّام (پیه‌فروش) |
| نسب | اَزْدی |
| محل تولد | کوفه • عراق |
| خویشاوندان سرشناس | محمد بن زید شحام، فرزندش، ناقل دعای یا من ارجوه |
| مذهب | شیعه امامی |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | از راویان امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) |
| راویان از او | صفوان بن یحیی • جمیل بن درّاج • حریز بن عبدالله سجستانی و ... |
| اعتبار | ثقه |
| موضوع روایات | اخلاقی • فقهی • تفسیر قرآن • کرامات اهل‌بیت(ع) • گرامیداشت امام حسین(ع) |
| شهرت | راوی • محدث |
زید شحام روایات زیادی از ائمه نقل کرده که البته بیشتر آنها از امام صادق(ع) است. حمران بن اعین، عبدالله بن سنان و ابوحمزه ثمالی برخی از افرادی هستند که زید شحام از آنها روایت کرده است. روایات او درباره موضوعاتی از قبیل مسائل اخلاقی، فقهی، تفسیر قرآن، کرامات اهل‌بیت(ع)، فضائل دوازده امام، برپایی مجلس و گرامیداشت مظلومیت امام حسین(ع) است.
به گفته نجاشی، زید کتابی دارد که جماعتی از آن روایت کرده‌اند. صفوان بن یحیی، حریز بن عبدالله سجستانی، ابان بن عثمان، جمیل بن درّاج، محمد بن سنان و محمد بن فضیل برخی از افرادی هستند که از زید شحام روایت کرده‌اند. وی پسری به نام محمد بن زید الشحام دارد که دعای یا من ارجوه از طریق آموزش امام صادق(ع) به او، به شیعیان رسیده است.
روای ثقه
شیخ مفید، زید شَحّام را از فقها و بزرگان اصحاب ائمه(ع) دانسته که شیعه در حلال و حرام شرعی و فتواها و احکام دین به آنها مراجعه می‌کنند و هیچ ذم و اعتراضی بر آنها وارد نیست.[۱] ابنشهرآشوب و علمای دیگر شیعه وی را از خواص اصحاب امام صادق(ع)[۲] و ثقه معرفی کرده‌اند.[۳] علامه حلی نیز او را «ثقة عین» برشمرده است.[۴] به گفته سید موسی شبیری زنجانی، از مراجع تقلید شیعه، زید شحام به اتفاق علمای رجال شیعه، ثقه است و احادیثش در عین زیاد بودن در علوم مختلف، بهترین کیفیت را دارد.[۵]
علمای دیگر شیعه همچون شیخ عباس قمی و محمد بن علی اردبیلی در کتاب‌های رجالی از وی به نیکی یاد کرده و از امام صادق(ع) روایاتی مبنی بر مدح او و اینکه وی از شیعیان واقعی ائمه بوده، یاد کرده‌اند.[۶] در روایتی از کتاب رجال کشی، زید شحام از امام صادق(ع) درباره قرار گرفتن نامش در میان اسامی، یعنی در کتاب اصحاب الیمین می‌پرسد که امام به او پاسخ مثبت می‌دهد.[۷] در روایت دیگری از امام صادق(ع) به شحام، خبر تجدید توبه و عبادت (کنایه از مرگ) داد و وی را از اهل‌بیت(ع) و شیعیانش دانسته و به وی خبر از جایگاهش در بهشت داده است.[۸]
معرفی
زید بن یونس اَزْدی، اهل کوفه،[۹] راوی و محدّث شیعه امامی قرن دوم قمری، کنیه وی ابواسامه بود که به جهت شغل پیه‌فروشی به این اسم، زید شَحّام، معروف گردید.[۱۰] او از راویان امام باقر(ع)،[۱۱] امام صادق(ع)[۱۲] و امام کاظم(ع) بوده است.[۱۳] زید شحام، پسری به نام محمد بن زید الشَّحّام دارد که دعای یا من ارجوه از طریق آموزش امام صادق(ع) به وی، به شیعه رسیده است و در کتاب رجال کشی نقل شده است.[۱۴] زید شحام از حمران بن اعین، عبدالله بن سنان،[۱۵] ابوحمزه ثمالی، ابوالجارود، محمد بن مسلم،[۱۶] داود بن العلاء و دیگران نیز روایت کرده است.[۱۷]
نَسَب
مامقانی در تنقیح المقال ذکر کرده که درباره نام پدر زید شحام بین علمای رجال اختلاف شده است،[۱۸] در حالی که در برخی کتاب‌های رجالی[۱۹] و روایات نیز اسم او، زید الشحام عنوان شده است.[۲۰] برخی وی را زید بن محمد بن یونس[۲۱] و برخی دیگر زید بن یونس ثبت کرده‌اند[۲۲] که به گفته ابن داود حلی در رجالش، همه این‌ها به یک نفر اطلاق می‌گردد. درباره وی ابن‌موسی هم گفته شده که به ادعای ابن داود، این شخص غیر زید شحام است و واقفی است.[۲۳] سید ابوالقاسم خویی در معجم رجال الحدیث ذکر کرده است که نام بردن شیخ طوسی و نجاشی در رجالشان به زید به یونس، ممکن است به دلیل انتساب زید به جدّش باشد.[۲۴]
مضمون روایت‌ها
زید شحام، کثیرالحدیث بود و بیشترین روایات و احادیث را از امام صادق(ع)، روایت کرده است.[۲۵] روایات اخلاقی، فقهی، تفسیر قرآن، کرامات اهل‌بیت(ع)، زیارات قبور به‌ویژه قبر سیدالشهداء(ع)، فضائل دوازده امام،[۲۶] برپایی مجلس و گرامیداشت مظلومیت امام حسین(ع)،[۲۷] طلب رزق در سجده[۲۸] و پاداش بزرگ الهی برای کسی که بر خشم غلبه و صبر پیشه می‌کند،[۲۹] برخی از موضوعات و مضمون‌هایی است که در روایات او ذکر شده است.
در یکی از این روایت‌ها، امام صادق از زید شحام می‌خواهد که شیعیان، زینت ائمه(ع) باشند، نه مایه شرمساری آنها و امام صادق(ع) از او می‌خواهد که پیام او را به شیعیان در رعایت تقوا و دیگر صفات و ویژگی‌های نیک به شیعه برساند.[۳۰] شرف الدین استرآبادی در تأویل الآیات، روایتی از زید شحام درباره مردی شیعه که گناه و شرب خمر کرده، نقل کرده که امام کاظم(ع) به او توصیه کرد که از عمل بدش تبری بجویند؛ نه از عمل خیرش و از خودش.[۳۱]
راویانی که از او روایت کرده‌اند
زید شحام به نقل از نجاشی، کتابی دارد که جماعتی از آن روایت کرده‌اند.[۳۲] صفوان بن یحیی،[۳۳] حریز بن عبدالله سجستانی،[۳۴] ابوجمیلة، عمّار بن مروان، ابان بن عثمان، جمیل بن درّاج، حمّاد بن عثمان، فضالة، الحسین بن المختار، علی بن نعمان، حسن بن محبوب، سیف بن عمیره، علی بن سیف، حسین بن سیف، معاویة بن عمار، بکر بن محمد الازدی، جعفر بن بشیر، عبدالکریم بن عمرو، ابراهیم بن عبدالحمید، یونس بن یعقوب،[۳۵] ابن‌ابی‌عمیر، علی بن اسماعیل، ابن مسکان، علاء بن رزین، صالح بن عقبة، محمد بن سنان، محمد بن فضیل، ابن اذینه، معاویة بن وهب، درست، عمرو بن عثمان ابراهیم بن عمر الیمانی، ابراهیم بن ابی‌البلاد و هارون بن خارجة برخی از افرادی هستند که از وی روایت کرده‌اند.[۳۶]
پانویس
- ↑ شیخ مفید، الرد على أصحاب العدد، ۱۴۱۳ق، ص۲۵-۳۴.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۸۱؛ بغدادی، «تعلیقه» در رجال برقی، ص۱۲۸.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، الشریف الرضی، ص۷۱؛ ابن‌داود الحلی، كتاب الرجال، منشورات الشریف الرضی، ج۱، ص۱۰۰.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الأقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۴۸.
- ↑ زنجانی، الجامع فی الرجال، ۱۴۳۶ق، ج۴، ص۳۹۷.
- ↑ قمی، الکنی و الألقاب، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۶؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳۴۴.
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۳۰ق، ص۲۴۰.
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۳۰ق، ص۲۴۰؛ اربلی، كشف الغمة، ۱۳۸۱ق،ج۲، ص۱۹۰.
- ↑ نجاشی، رجال النجا‌شی، ۱۴۳۱ق، ص۱۷۲.
- ↑ طاووسی مسرور، «زید شَحّام»، ص۷۶.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، الشریف الرضی، ص۱۲۲.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، الشریف الرضی، ص۱۹۵؛ نجاشی، رجال النجا‌شی، ۱۴۳۱ق، ص۱۷۲.
- ↑ نجاشی، رجال النجا‌شی، ۱۴۳۱ق، ص۱۷۲.
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۳۰ق، ص۲۶۴.
- ↑ بغدادی، «تعلیقه» در رجال برقی، ص۱۲۸.
- ↑ طاووسی مسرور، «زید شَحّام»، ص۷۶.
- ↑ زنجانی، الجامع فی الرجال، ۱۴۳۶ق، ج۴، ص۳۹۶.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۱، ص۴۶۵.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، الشریف الرضی، ص۷۱.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۱، ص۴۶۵.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، الشریف الرضی، ص۱۲۲.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، الشریف الرضی، ص۱۹۵؛ نجاشی، رجال النجا‌شی، ۱۴۳۱ق، ص۱۷۲.
- ↑ ابن‌داود الحلی، كتاب الرجال، منشورات الشریف الرضی، ج۱، ص۱۰۰.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۳۷۷.
- ↑ طاووسی مسرور، «زید شَحّام»، ص۷۶.
- ↑ طاووسی مسرور، «زید شَحّام»، ص۷۷.
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۳۰ق، ص۲۰۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ق، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ق، ج۲، ص۱۰۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ق، ج۲، ص۷۷ و ص۲۲۲ و ص۶۳۶.
- ↑ استرآبادی، تأويل الآيات، ۱۴۰۹ق، ص۵۷۶.
- ↑ نجاشی، رجال النجا‌شی، ۱۴۳۱ق، ص۱۷۲.
- ↑ نجاشی، رجال النجا‌شی، ۱۴۳۱ق، ص۱۷۲.
- ↑ طاووسی مسرور، «زید شَحّام»، ص۷۶.
- ↑ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳۴۴
- ↑ زنجانی، الجامع فی الرجال، ۱۴۳۶ق، ج۴، ص۳۹۶.
منابع
- ابن‌داود الحلی، حسن، كتاب الرجال، بی‌جا، منشورات الشریف الرضی، بی‌تا.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب، به تحقیق و تصحیح محمدحسین آشتیانی و هاشم رسولی، قم، نشر علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- اربلی، علی بن عیسی، كشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ق.
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۳ق.
- استرآبادی، علی، تأويل الآيات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، به تحقیق و تصحیح حسین استاد ولی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- بغدادی، حیدر، «تعلیقه»، در رجال برقی، تألیف احمد بن محمد برقی، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۳۰ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۳۷۲ش.
- زنجانی، شیخ موسی، الجامع فی الرجال، به تحقیق سید محمد حسینی قزوینی، قم، مؤسسة ولی العصر للدراسات الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۳۶ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، گردآوری محمدصادق بحرالعلوم، نجف، الشریف الرضی، بی‌تا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، به تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، الشریف الرضی، بی‌تا.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الرد على أصحاب العدد، به تصحیح و تحقیق مهدی نجف، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طاووسی مسرور، سعید، «زید شَحّام»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۲۲، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۶ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، به تصحیح جواد اصفهانی قیومی، بی‌جا، نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الألقاب، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۶۸ش.
- کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، به تصحیح احمد حسینی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۳۰ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۳ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، بی‌نا، بی‌تا.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجا‌شی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۳۱ق.