عید قربان
 اثر محمود فرشچیان | |
| سنّت قربانی | |
|---|---|
| زمان‌برگزاری | ۱۰ ذی‌الحجة |
| منشأ تاریخی | ذبح اسماعیل(ع) |
| ادعیه | اَللهُ اَکبَرُ اَللهُ اَکبَرُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکبَر اَللهُ اَکبَرُ، و للهِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الانعامِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ عَلی ما أبْلانا |
| آیین‌های مهم | |
| سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها | |
عید قُربان یا عید الأضحی روز دهم ذی‌الحجة از اعیاد بزرگ اسلامی به شمار می‌رود که در چنین روزی ابراهیم(ع)، فرزندش اسماعیل(ع) را به قربانگاه برد که جبرئیل به همراه «قوچی» بر او نازل شد و ابراهیم(ع)را مأمور به ذبح آن کرد. قربانی کردن در این روز بر حاجیانی که در سرزمین منا حضور داشته باشند واجب و برای سایر مسلمانان مستحبّ مؤکد است.
در منابع دینی اعمالی برای شب و روز عید قربان ذکر شده که شب‌زنده‌داری،زیارت امام حسین(ع)، غسل، دعای ندبه و نماز عید قربان از جمله آن‌هاست. روزه گرفتن در این روز حرام است.
عید قربان در کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی بوده و مسلمانان در این روز به برگزاری جشن می‌پردازند.
تاریخچه قربانی
عید قربان، روز آزمایش و امتحان حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) است که از آن سربلند بیرون آمدند.[۱] سنّت قربانی در روز عید قربان نیز یادبود رخداد ذبح اسماعیل است.[۲] حضرت ابراهیم بنابر رؤیایی که دیده بود مأمور قربانی کردن فرزندش شد. در هنگام قربانی، ابراهیم پیشانی پسرش را بر زمین نهاد و تیغ تیز بر حلق او گذارد؛ اما کارد گردن او را نبرید و سرانجام هنگامی که پدر و پسر تسلیم بودن کامل خود در برابر فرمان الهی را نشان دادند، خداوند عمل او را قبول نمود و ابراهیم به جای قربانی فرزندش قوچی را که جبرئیل آورده بود، قربانی نمود.[۳] بنابر برخی روایات، تمام حیواناتی که در سرزمین منا در روز عید قربان ذبح می‌شوند؛ فدیه حضرت اسماعیل هستند.[۴]
در عصر جاهلیت قربانی کردن از پلیدی شرک مبرا نبود. کعبه را با خون قربانی آلوده می‌کردند و گوشت آن را بر خانه کعبه می‌آویختند تا خداوند آن را قبول کند. در قرآن این رسم مذموم خوانده شده و شرط قبولی قربانی تقوا معرفی می‌شود.[۵] همین تقوا و خلوص برای قربانی کردن است که این روز، حج اکبر نامیده می‌شود.[۶]
نام دیگر عید قربان، عیدالاضحی و عید خون است. دهخدا از این روز با نام عید گوسپندکشان یاد می‌کند.[۷]
جایگاه و اهمیت
امامان معصوم (ع) در روایات چهار روز را به عنوان عید عمومی برای مسلمانان معرفی کرده‌اند دهم ذی حجه(عید قربان)، اول شوال(عید فطر)، روز جمعه و روز ۱۸ ذی حجه (عید غدیر خم) [۸] که بر اساس سخن پیامبر(ص) با فضیلت ترین اعیاد است. [۹] امام صادق(ع) در روایتی در باره قربانی در روز عید قربان فرمود: خداوند قربانی را برای این قرار داده که مساکین و نیازمندان از گوشت قربانی سیر شوند و انسان نعمت های الهی را که از آنها بهره‌مند شده در اختیار خانواده و همسایگان و نیازمندان و فقیران قرار بدهد. [۱۰] مطهری اسلام پژوه شیعه با استفاده از ظهور مقام تسلیم ابراهیم و فرزندش در ماجرای ذبح اسماعیل؛ حکمت عید گرفتن در روز عید قربان را که آن را رکن این کار می‌داند، تجدید خاطره بزرگ توحیدی(توحید فکری وتوحید عملی) است که از ابراهیم و فرزندش اسماعیل به یادگار مانده است.[۱۱]
اعمال شب عید قربان
احیا شب عید قربان مستحب مؤکد شمرده شده است.[۱۲] غسل و زیارت امام حسین(ع) از دیگر اعمال این شب است.[۱۳] براساس روایتی از امام صادق(ع)، زیارت امام حسین(ع) در این شب موجب بخشیده شدن گناهان می‌شود.[۱۴] از امام کاظم (ع) روایت شده که : «امام علی(ع) دوست داشت که انسان چهار شب از سال، خود را فارغ نماید؛ شب اول رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان». [۱۵]گفته شده منظور از فراغت، فراغت برای عبادت در آن با زنده نگهداشتن آن است.[۱۶]
اعمال روز عید قربان
روز عید قربان روز پر فضیلتی است که اعمال خاصی دارد که عبارتند از:
- غسل: به گفته علامه مجلسی، غسل در عید قربان سنّت مؤکد است تا آنجا که بعضی از علما آن را واجب دانسته‌اند.[۱۷] بهتر است غسل پیش از نماز انجام شود.[۱۸]
- نماز عید: این نماز در زمان غیبت امام زمان(عج) مطابق فتوای مشهور فقهای شیعه، مستحب مؤکد است.[۱۹]
- خواندن دعاهایی که پیش از نماز عید و قبل از آن وارد شده، مستحب است. به گفته علامه مجلسی، بهترین دعا در این روز، دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه و دعای چهل و ششم است.[۲۰]
- دعای ندبه: خواندن دعای ندبه در این روز همچون سایر اعیاد( عید غدیر و عید فطر)، مستحب است.[۲۱]
- قربانی کردن: انجام قربانی بر حاجیان حاضر در مکه، واجب و برای دیگر مسلمانان مستحبّ مؤکد است. بعضی از علما آن را بر کسانی که توانایی دارند، واجب دانسته‌اند.[۲۲] مستحب است بعد از نماز عید، کمی از گوشت قربانی خورده شود.[۲۳] طبق روایتی از امام صادق(ع) مستحبّ است هنگام قربانی این دعا خوانده شود: «وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذی فَطَرَ السَّمواتِ وَ الارْضَ، حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما أنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ، إنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیای وَ مَماتی لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ، لا شَریک لَهُ، وَ بِذلِک أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ. اَللّهُمَّ مِنْک وَلَک، بِسْمِ الله وَاللهُ اَکبَرُ. اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّی»[۲۴][یادداشت ۱]
- گفتن تکبیرات مشهور: برای کسانی که در مراسم حج و صحرای منا هستند، بعد از پانزده نماز از نمازهای روزانه یعنی از نماز ظهر روز عید، شروع کرده تا نماز صبح روز سیزدهم؛ ولی کسانی که در آن جا نیستند، بعد از ده نماز آنها را می‌خوانند، از نماز ظهر روز عید آغاز نموده، تا نماز صبح روز دوازدهم. [۲۵] آن تکبیرها مطابق روایت کتاب کافی چنین است: «اَللهُ اَکبَرُ اَللهُ اَکبَرُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکبَر اَللهُ اَکبَرُ، و للهِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الانعامِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ عَلی ما أبْلانا».[یادداشت ۲]
روزه در عید قربان
روزه گرفتن در روز عید قربان مانند عید فطر، حرام است.[۲۸]
قربانی در مناسک حج
منا محلی است که حجاج، صبح عید قربان به آنجا وارد می‌شوند. اعمال سرزمین منا سه چیز است:
قربانی، پس از رمی جمره عقبه انجام می‌گیرد.[۲۹]
شرایط قربانی در حج
یکی از سه حیوان شتر، گاو و گوسفند برای قربانی تعیین شده است؛ البته قربانی شتر و پس از آن گاو، بهتر است. قربانی سایر حیوانات غیر از سه حیوان مذکور کافی نیست.[۳۰] احتیاط مستحب آن است که ذبیحه را سه قسمت کنند: قسمتی را هدیه و یک قسمت را صدقه و قدری را هم بخورند.[۳۱] مکارم شیرازی از مراجع تقلید براین نظر است که لازم نيست تقسيم به سه قسمت به‌طور مساوى باشد، ولى دادن بخشى از آن به فقير واجب است، امّا خوردن چيزى از آن واجب نيست؛ هرچند موافق احتياط است.[۳۲]
اسرار قربانی کردن
آن چه شرط صحت و قبولی طولی عبادت است از اسرار عبادت محسوب می‌شود مثلا طهارت شرط عَرْضی است اما برای رسیدن به سِرِّ عبادت باید پرهیزگار بود و شرط قبولِ طولی نماز، تقوا است. [۳۳]انما یتقبل الله من المتقین.[۳۴] برای قربانی کردن اسراری ذکر شده است:
- حکمت قربانی قُرب و نزدیک شدن به خداوند است که اگر عمل بر پایه تقوا باشد این نزدیک شدن حاصل می‌شود. لَن ینَالَ اللهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَٰکن ینَالُهُ التَّقْوَیٰ مِنکمْ. ترجمه: هرگز [نه] گوشت‌های آنها و نه خون‌هایشان به خدا نخواهد رسید، ولی [این] تقوای شماست که به او می‌رسد.[۳۵]
- اقامه نمازِ( عید قربان)، برقراری رابطه با خداست و قربانی کردن، تحکیم رابطه خلق با خلق را ایجاد می‌کند، اگر کسی به قصد قربت قربانی انجام دهد و با احترام این گوشت قربانی را به مردم بدهد این کار باعث ایجاد تقرب و محبت بین مردم می‌گردد. سنت الهی قربانی کردن، افراد جامعه را نسبت به هم مهربان می‌کند و ما را شامل دعای خلیل و ذبیح حق می‌کند.
- گلوی دیو هوای نفس و طمع را باید برید و او را کشت. [۳۶] [یادداشت ۳]
- از حکمت‌های قربانی کردن اطعام فقرا و نیازمندان است. رسول خدا در حجة الوداع صد شتر برای قربانی با خود آوردند. پیامبر اکرم حکمت واجب شدن قربانی را رسیدگی به فقرا عنوان کردند که به وسعت از گوشت بخورند و فرمود: گوشت را به آنها بخورانید.[۳۷]
- هدف از قربانی یاد خدا و یادآوری همه نعمت‌ها از جمله دام‌های حلال است و قربانی با یاد خداوند حِلّیت پیدا می‌کند. لِیشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیذْکرُ‌وا اسْمَ اللَهِ فِی أَیامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَیٰ مَا رَ‌زَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَام. ترجمه: تا شاهد منافع خویش باشند، و نام خدا را در روزهای معلومی بر دام‌های زبان‌بسته‌ای که روزی آنان کرده است ببرند.[۳۸][۳۹]
- شگرگزاری از خداوند برای هدایت و توفیق بندگی .برخی فقها در باره قربانی اين گونه تعبير كرده اند: «هذه الذبيحة شكراً لله علي هدايته و توفيقه»؛ «اين قربانی به عنوان شكرِ خداوند متعال، در برابر هدايت و توفيق او است. [۴۰]
عید قربان در کشورهای اسلامی
عید قربان، یکی از تعطیلات رسمی در تقویم اسلامی است که در کشورهای اسلامی از یک روز تا یک هفته به مناسبت این عید بزرگ تعطیل بوده و در این مدت جشن‌ها و مراسم باشکوهی در این کشورها برگزار می‌شود. در جمهوری اسلامی ایران روز عید قربان تعطیل رسمی است.[۴۱]
پانویس
- ↑ ضیاءآبادی، حج برنامه تکامل، ۱۳۸۶ش، ص۱۸۵.
- ↑ صادقی تهرانی، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، ۱۴۱۹ق، ص۴۵۰.
- ↑ سوره صافات، آیه۱۰۴-۱۰۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷، ج۴، ص۲۰۸.
- ↑ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۱۱.
- ↑ سوره حج، آیه۳۷.
- ↑ جوادی آملی، جرعه‌ای از صهبای حج، ۱۳۸۶ش، ص۲۲۶.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «گوسپندکشان».
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۶۴.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، مؤسسة البعثه، ص۱۸۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۷۸.
- ↑ https://lms.motahari.ir/book-page/88/%D8%AD%D8%AC?page=118
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۸۵۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۹۷، ص۸۷.
- ↑ ملکی تبریزی، المراقبات، دارالاعتصام، ص۳۷۱.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰؛ قمی، مفاتیح الجنان، ذیل دعای ندبه.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۲.
- ↑ الطباطبائي اليزدي، السيد محمد كاظم، العروة الوثقى،۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۹۸.
- ↑ کلینی، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، ج۴، ص۵۱۶-۵۱۷.
- ↑ https://erfan.ir/mafatih270/زیارت-امام-حسین(ع)-در-عید-فطر-و-قربان-کلیات-مفاتیح-الجنان-با-ترجمه-استاد-حسین-انصاریان؛ قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ذیل زیارت امام حسین (ع).
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۱۶، ص۳۲۴.
- ↑ عطائی اصفهانی،اسرار حج، مهر استوار، ص۱۲۶-۱۲۳.
- ↑ امام خمینی، مناسک حج، ۱۳۸۶ش، ص۲۰۷.
- ↑ امام خمینی، مناسک حج، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۳.
- ↑ https://makarem.ir/ahkam/fa/category/index/47114/تقسیم-و-مصرف-گوشت-قربانی
- ↑ جوادی آملی، جرعه‌ای از صهبای حج، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۸.
- ↑ سوره مائده، آیه۲۷.
- ↑ سوره حج، آیه۳۷.
- ↑ مصباح الشريعة المنسوب للإمام الصادق (ع)،۱۴۰۰ق، ج۱، ص۴۹.
- ↑ محمدی ری شهری، حج و عمره در قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۲۴۸.
- ↑ سوره حج، آیه۲۸.
- ↑ جوادی آملی، جرعه‌ای از صهبای حج، ۱۳۸۶ش، ص۲۲۶.
- ↑ «اسرار قربانی، اسرار حلق»، حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۰ش.
- ↑ «عید قربان، روز امتحان الهی»، جام‌جم آنلاین؛ «عید قربان در میان مسلمانان»، سایت سازمان تبلیغات اسلامی.
یادداشت
- ↑ «من از روى اخلاص، پاکدلانه روى خود را به سوى کسى گردانیدم که آسمان‌ها و زمین را پدید آورده است؛ و من از مشرکان نیستم؛در حقيقت، نماز من و [سایر] عبادات من و زندگى و مرگ من، براى خدا، پروردگار جهانیان است.[که] او را شریکى نیست، و بر این [كار] دستور یافته‌ام، و من نخستین مسلمانم.خدایا از تو و برای توست. به نام خدا و خداوند بزرگتر است. خدایا از من قبول فرما.»
- ↑ خدا بزرگتر است، خدا بزرگتر است از این‌که وصف شود، معبودی جز خدا نیست، خدا بزرگتر است، خدا بزرگتر است از این‌که وصف شود، فقط ستایش ویژۀ اوست، خدا بزرگتر است، بر آنچه ما را هدایت فرمود، خدا بزرگتر است بر آنچه به ما روزی داد از چهارپایان بی‌زبان و ستایش ویژۀ خداست بر آنچه ما را آزمود.https://www.erfan.ir/mafatih894/
- ↑ و اذبح حنجرتَیِ الهوی و الطمع عند الذبیحة. مصباح الشریعه منسوب به امام صادق(ع)
منابع
- قرآن کریم.
- جوادی آملی، عبدالله، جرعه‌ای از صهبای حج، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
- خمینی، سید روح الله، مناسک حج، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶ش.
- دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش.
- صادقی تهرانی، محمد، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، م‍ک‍ت‍ب‍ه محمد ال‍ص‍ادق‍ی ال‍طه‍ران‍ی، ۱۴۱۹ق.
- صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، قم، ال‍ش‍ری‍ف ال‍رض‍ی، ۱۳۷۸ق.
- صدوق، الخصال، قم، نشر جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- الطباطبائي اليزدي، السيد محمد كاظم، العروة الوثقى،تحقيق: مؤسسة النشر الإسلامي، چاپ اول ۱۴۱۷ق.
- طوسی، مصباح المتهجد، مؤسسة فقه الشيعة بيروت - لبنان، الطبعة الأولى، ۱۴۱۱ق.
- ضیاءآبادی، سید محمد، حج برنامه تکامل، تهران، نشر مشعر، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- عطائی اصفهانی، علی، اسرار حج، قم، مهر استوار، بی‌تا.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، اسوه.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
- مجلسی، محمدباقر، زادالمعاد، تصحیح و تحقیق علاءالدین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، الناشر: مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محمدی ری شهری، محمد، حج و عمره در قرآن و حدیث، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
- ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، بیروت، دارالاعتصام، بی‌تا.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- عید قربان، روز امتحان الهی، جام‌جم آنلاین، تاریخ انتشار: ۲۷ آبان ۱۳۸۹ش.
- عید قربان در میان مسلمانان، سایت سازمان تبلیغات اسلامی، تاریخ انتشار: ۱۳۹۳/۷/۹.
- https://lms.motahari.ir/book-page/88/%D8%AD%D8%AC?page=118