سردشدن آتش بر ابراهیم نجات اعجازگونه ابراهیم از آتشی است که نَمرود پادشاه بابِل و بت‌پرستان به‌خاطر بت‌شکنی او آماده کرده بودند.[۱] قرآن در آیات ۵۱ تا ۷۰ از سوره انبیاء، آیات ۸۵ تا ۹۸ از سوره صافات و آیه ۲۴ سوره عنکبوت به این بخش از زندگی حضرت ابراهیم اشاره کرده است.[۲] بر اساس آیه ۶۹ سوره انبیاء خداوند به آتش خطاب می‌کند که بر ابراهیم سرد و سلامت باش.[۳] به باور مفسران قرآن، این دستور به آتش خطابی تکوینی بوده است.[۴] مفسران در مورد چگونگی اراده خدا و سردشدن آتش چند نظر ارائه داده‌اند.[۵] برخی از آرای آنها چنین است:
- ماهیت آتش دگرگون و به گلستان تبدیل شد.[۶]
- خداوند میان آتش و ابراهیم حائلی قرار داد تا او را نسوزاند.[۷]
- صرفا حرارت از آتش گرفته شد؛ زیرا حرارت جزو ماهیت آتش نیست.[۸]
- خداوند خاصیتی در جسم ابراهیم قرار داد تا آتش در او اثر نکند؛ مانند جسم نگهبانان جهنم.[۹]
- این مسئله اعجاز الهی است و ما قادر به پاسخ‌گویی نیستیم.[۱۰]
_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D8%AA%D8%B4.jpg)
به‌نوشتهٔ برخی تفاسیر، ماجرای این واقعه چنین است: ابراهیم در حدود شانزده‌‌سالگی[۱۱] هنگامی که مردم برای جشن سالانه خود از شهر خارج شده بودند، با تبر به تکه‌تکه کردن بتها پرداخت. سپس تبر را بر دوش بت بزرگ گذاشت.[۱۲] شخصی که از دشمنی ابراهیم با بتها خبر داشت نام او را افشا کرد. دادگاهی برای ابراهیم تشکیل شد و او برای تحقیر باورهای بت‌پرستان بت بزرگ را انجام‌دهنده این کار دانست؛ اما آنها باور نکردند. سرانجام به عنوان مجازات، او را به سوزاندن در آتش محکوم کردند. مشرکانْ مردم را در انجام این کار تشویق کردند و مشارکت در سوزاندن ابراهیم را یاری‌رساندن به خدایان دانستند؛[۱۳] به‌گونه‌ای که برخی برای برآورده‌شدن حاجات خود نذر هیزم و برخی دیگر که در شُرف مرگ و مرض بودند از اموال خود، وصیت به خرید هیزم برای سوزاندن ابراهیم می‌کردند.[۱۴] آتش به قدری زیاد شد که کسی نتوانست ابراهیم را به داخل آتش بیندازد. در این میان، ابلیس پیشنهاد استفاده از منجنیق را داد. ابراهیم را در منجنیق گذاشتند و به سمت آتش پرتاب کردند.[۱۵]
طبق بعضی از روایات، هنگام پرتاب‌شدن ابراهیم به سمت آتش، گفتگویی میان ابراهیم و بعضی از فرشتگان الهی صورت گرفته است.[۱۶] بنا بر این روایات، فرشتگان از خدا درخواست نجات او را کردند. خداوند نیز به آنها اذن یاری داد؛ اما ابراهیم از پیشنهاد کمک آنها ابراز بی‌نیازی کرد. در نهایت جبرئیل به او پیشنهاد داد از خدا طلب کمک کند. ابراهیم در پاسخ به او، خداوند را عالِم به حالش دانست و از این درخواست نیز خودداری کرد.[۱۷] در برخی روایات نیز دعاهایی از زبان ابراهیم نقل شده است؛ نظیر «یا اللَّهُ یا وَاحِدُ یا أَحَدُ یا صَمَدُ یا مَنْ لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ وَ لَمْ یکنْ لَهُ کفُواً أَحَد؛ ای الله، ای یکتا، ای بی‌همتا، ای خدای صمد و بزرگ که همه دست نیاز به سویش دارند، ای خدایی که هرگز نزاده و زاده نشد، و هرگز شبیه و نظیر ندارد»؛ همچنین «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمَّا آمَنْتَنِی فَجَعَلَهَا بَرْداً وَ سَلاماً؛ بار خدایا، از تو می‌خواهم که به حق محمد و آل محمد، مرا از این آتش ایمن بداری و خداوند هم آتش را برای او سرد و سلامت قرار داد.»[۱۸]
فخررازی در تفسیر کبیر به برخی سؤالات که درباره جزئیات ماجرای سوزاندن ابراهیم مطرح شده پاسخ داده است. از جمله سؤالات این است: آیا این امر صحیح است که اگر خداوند بعد از فرمان به سردی، فرمان به سلامت‌شدن را نمی‌گفت ابراهیم به سرما مبتلا می‌شد؟ وی چنین پاسخ گفته که سردی آتش از جانب خداست و از ساحت الهی بعید است که ابتدا فرمان به سرمایی مُهلک دهد و سپس آن را مطبوع سازد.[۱۹]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۴۳۳-۴۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۲ش، ص۳۲۶و۳۲۷و۳۹۹و۴۴۹.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۲ش، ص۳۲۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۰۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۴۴۶.
- ↑ سجادی‌زاده، میرزایی، «نقد و بررسی تفسیر آیه سرد شدن آتش بر ابراهیم(ع)»، ص۱۵۸.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۲۰۸.
- ↑ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۷، ص۲۶۳.
- ↑ عراقی، القرآن و العقل، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص۳۲۷؛ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۷، ص۲۶۳.
- ↑ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۵۹.
- ↑ فضل‌الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۵، ص۲۴۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۴۳۶.
- ↑ مجمع البیان، ج۷، ص۸۴و۸۳؛ تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۴۳۷و۴۳۶.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۲ش، ص۳۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۴۴۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۸۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۸۵-۸۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۴۳۶و۴۴۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۲۴؛ طبرسی، الإحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۸، ص۱۵۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۲۴؛ طبرسی، الإحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۸.
- ↑ فخررازی، تفسیر کبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۵۹و۱۶۰.
منابع
- سجادی‌زاده، سید علی، میرزایی، مصطفی، «نقد و بررسی تفسیر آیه سرد شدن آتش بر ابراهیم(ع)»، دوفصلنامه آموزه‌های قرآنی، شماره ۲۵، ۱۳۹۶ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
- طیب، عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- عراقی، سید نورالدین، القرآن و العقل، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی حاج محمدحسین کوشانپور، ۱۳۶۲ش.
- فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فضل‌الله،محمدحسین، من وحی القرآن، لبنان، دار الملاک، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- مجلسی، محمدتقی، بحارالانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.