سابالنبی
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
سابُّالنَّبی، بهمعنای توهینکننده یا دشنامدهنده به پیامبر اسلام(ص)، از موضوعات فقهی است که در فقه، حکم قتل برای آن صادر شده است. این حکم از احکام موردقبول فقیهان شیعه و اهلسنت است که مستند آن روایات مستفیض و اجماع است. فتوای امام خمینی درباره قتل سَلمان رُشدی از مصادیق این حکم است.
به نظر گروهی از فقیهان شیعه، شخصی که توهین یا دشنام به پیامبر اسلام را بشنود، بدون نیاز به اذن حاکم شرعی میتواند توهینکننده را به قتل برساند. فقیهان شیعه در مواردی مانند قصدنداشتنِ توهینکننده، تقیهکردن و اختیار نداشتن او، حکم سابالنبی را جاری نمیدانند. در فقه شیعه، سَبّ مقدساتی مانند خدا، امامان و حضرت زهرا، حکمی برابر با حکم سبالنبی دارد.
مفهومشناسی و جایگاه
سابُّالنَبیّ، فردی است که به حضرت محمد(ص) دشنام میدهد.[۱] بر اساس برخی پژوهشها، عبارت سبالنبی به دشنامدادن اختصاص ندارد، بلکه هر نوع اهانت، بدگویی، و مسخرهکردن پیامبر(ص) را در بر میگیرد؛[۲] چنانکه مُقدّس اردبیلی، از فقیهان قرن دهم قمری، تعابیر سَبّ، شَتْم و نَیْل در روایات را هممعنی دانسته، همه را شامل هرگونه اهانت به پیامبر میشمارد.[۳] در مقابل، حسینعلی منتظری، از فقیهان قرن چهاردهم، سبالنبی را به ناسزاگویی و فحشدادن معنا کرده، آن را شامل اهانتهای دیگر نمیداند.[۴]
در بیشتر منابع حدیثی و فقهی شیعیان، سبالنبی در بخش مربوط به حدود و در ادامه مسائل مربوط به حد قَذف آمده است؛[۵] چنانکه اهلسنت عموماً آن را ذیل مسائل اِرتِداد مطرح کرده، چنین شخصی را مُرتَد میدانند.[۶] همچنین در ماده ۲۶۲ قانون مجازات اسلامی در ایران و تبصره آن، حکم سابالنبی بیان شده است.[۷]
حکم اعدام سلمان رشدی از سوی امام خمینی به دلیل نوشتن کتاب آیات شیطانی، موجب شد مجازات اسلامی سابالنبی در جهان مطرح شود.[۸] از چالشهای حکم سابالنبی به مخالفت آن با آزادی بیان،[۹] سست نشاندادن دین و مذهب، و دلزدگی مردم از دین اشاره شده است.[۱۰]
حکم فقهی
دشنامدادن به پیامبر اسلام، از گناهان دارای حد شرعی معرفی شده[۱۱] و علاوه بر حرمت، فرد دشنامدهنده به قتل محکوم شده است.[۱۲] این حکم از احکام موردقبول شیعیان و اهلسنت است.[۱۳] با دشنامدادن به پیامبر، قتل دشنامدهنده بر کسانی که دشنام او را شنیده باشند، واجب است.[۱۴] به گفته شهید ثانی، از فقیهان قرن دهم قمری، این حکم حتی با توبهکردن دشنامدهنده برداشته نمیشود.[۱۵]
مستند حکم فقهی
مبنای شرعی حکم سبالنبی، روایات مستفیضه بیان شده است.[۱۶] و اجماع[۱۷] گروهی از فقیهان شیعه، عنوان سبّالنبی را برای کشتن سبکننده کافی دانسته، آن را به تحقق عنوان دیگری وابسته نکردهاند،[۱۸] ولی برخی فقیهان سبالنبی را از موارد ارتداد دانسته، حکم قتل سابالنبی را از مصادیق حکم ارتداد میدانند؛[۱۹] چنانکه مقدس اردبیلی معتقد است وجوب احترام به پیامبر از ضروریات دین است و سابالنبی این حکم ضروری را انکار کرده و مرتد است.[۲۰]
برخی پژوهشگران حوزوی، سبالنبی را بهمنزلهٔ حمله به اسلام و مذهب قلمداد کرده، وجوب قتل سابالنبی را به جهت دفاع از دین و مذهب لازم دانستهاند.[۲۱]
چگونگی اجرای حکم، و استثنائات
به گزارش صاحب جواهر، نظر مشهور در فقه شیعه این است که اجرای حکم سابالنبی، نیازی به اجازه امام یا حاکم شرع ندارد و هر فردی که سبالنبی را بشنود، میتواند گوینده آن را به قتل برساند.[۲۲] اما شیخ مفید اجرای این حکم را از اختیارات حاکم اسلامی میداند.[۲۳]
همچنین گفته شده که قتل سابالنبی تنها بر کسی واجب است که از جان، مال و آبروی خود ایمن باشد.[۲۴] با این حال مقدس اردبیلی معتقد است حتی در صورتی که شخص امنیت جانی، مالی یا آبرویی نداشته باشد، باز هم میتواند به کشتن سابالنبی اقدام کند.[۲۵]
در موارد ذیل، برخی از فقیهان، اجرای حکم قتل سابالنبی را نپذیرفتهاند:
- قصدنداشتن دشنامدهنده؛[۲۶]
- سبّ در حالت غضب شدید؛[۲۷]
- نداشتن اختیار؛[۲۸]
- حالت تقیه و اکراه؛[۲۹]
- جهل.[۳۰]
مواردی از سبالنبی و واکنشها به آن
بنابر روایتی که امام محمد باقر(ع) از پیامبر(ص) نقل کرده، پیامبر(ص) دستور قتل مردی از قبیله هذیل را داد که او را سب میکرد، و برخی اصحاب این کار را انجام دادند.[۳۱] علاوه بر این، در جریان فتح مکه، همه مشرکان عفو شدند، جز چند نفر از جمله دو زن آوازهخوان که پیامبر را هجو و استهزا میکردند، و پیامبر دستور قتل آنان را صادر کرد.[۳۲]
در مهر ۱۳۶۷ش (سپتامبر ۱۹۸۸م) کتاب آیات شیطانی،[۳۳] رمانی توهینآمیز درباره پیامبر اسلام[۳۴] منتشر شد و امام خمینی، مرجع تقلید شیعه و رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران، فتوای قتل سَلمان رُشدی، نویسنده کتاب را صادر کرد[۳۵] و مسلمانان در نقاط مختلف جهان علیه نویسنده و ناشر کتاب تظاهرات کردند.[۳۶]
سلمان رشدی در سال ۱۴۰۱ش با چاقو مورد حمله قرار گرفت و از ناحیه گردن زخمی شد.[۳۷] همچنین در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۵م، روزنامه دانمارکی یولاندْز-پُستِن (Jyllands-Posten) کاریکاتورهای توهینآمیزی را درباره پیامبر(ص) منتشر کرد،[۳۸] که در پی آن مسلمانان کالاهای دانمارکی را تحریم کردند.[۳۹] در ۲۰۱۱م نیز نشر کاریکاتورهای اهانتآمیز به پیامبر در مجله فرانسوی شارلی اِبْدو (به فرانسوی: Charlie Hebdo) سبب اعتراض مسلمانان در کشورهای مختلف شد.[۴۰]
سب مقدسات دیگر
در کتابهای فقهی، حکم سابالنبی در موارد زیر نیز جاری شده یا مورد گفتوگو قرار گرفته است:
- خدا و فرشتگان؛[۴۱]
- امامان و حضرت زهرا: صاحب جواهر، اجرای حکم سابالنبی درباره امامان و حضرت زهرا را مورد اجماع فقیهان شیعه میداند.[۴۲]
- پیامبران دیگر: صاحب ریاض، سب همه پیامبران را در حکم سبالنبی میداند.[۴۳] صاحب جواهر اگرچه دشنامدادن به انبیای دیگر را موجب ارتداد دانسته، اما در الحاق آن به سابالنبی، اشکال کرده است.[۴۴]
- آمنه مادر پیامبر: برخی فقها سب آمنه، مادر پیامبر، را در حکم سب شخص پیامبر(ص) قرار دادهاند.[۴۵] علامه حلی، این برابری در حکم را مربوط به مواردی میداند که نسبت قَذف به آمنه داده شود.[۴۶] صاحب جواهر نیز این حکم را تنها در مواردی جاری میسازد که سب آمنه، به سب پیامبر بینجامد.[۴۷]
- دیگر وابستگان پیامبر و امامان (امامزادگان): بهگفته صاحب جواهر، سب وابستگان دیگر پیامبر تنها در مواردی به سبالنبی ملحق میشود که به سب پیامبر منجر شود.[۴۸]
کتابشناسی
- تحلیل جرم سبالنبی در فقه اسلامی و قوانین کیفری، نوشته عبدالله بهمنپوری و حسن حقانیخواه، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۷ش.[۴۹]
- شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی حدود، شامل سبالنبی، مصرف مسکر، سرقت، محاربه، بغی و افساد فی الارض، نوشته عباس زراعت، تهران، نشر جاودانه، ۱۳۹۳ش.[۵۰]
- رسالة فی مسائل الصوم والسب، نوشته حیدر علی بن المیرزا محمد بن الحسن الشیروانی.[۵۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ زراعت، «بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی»، ص۸۳.
- ↑ زراعت، «بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی»، ص۸۶؛ مروجی طبسی، «حکم فقهی دشنامدهنده به پیامبر»، ص۴۳.
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائدة والبرهان، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱۳، ص۱۷۱.
- ↑ منتظری، پاسخ به پرسشهای دینی، ۱۳۸۹ش، ص۴۹۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۵۴؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۸، ص۲۱۱؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۵۴؛ بروجردی، جامع احادیث الشیعه، ۱۳۸۶ش، ج۳۰، ص۷۸۴.
- ↑ آقابابایی، «قتل نفس به اعتقاد مهدورالدم بودن مقتول»، ص۱۷۴.
- ↑ «قانون مجازات اسلامی»، پایگاه اطلاعرسانی قوانین و مقررات کشور.
- ↑ جواهری، «استنباط حکم ساب النبی(ص) از ابعاد سهگانه سنت اسلامی»، ص۲۶.
- ↑ حسینی پاسندی، و دیگران، «واکاوی اجرای مجازات ساب النبی با نگاهی بر چالشها»، ص۳۵.
- ↑ حاجیدهآبادی و نوری، «بازپژوهی مجازات سابّ الامام»، ۱۳۹۳ش، ص۴۴.
- ↑ جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۳۰۱.
- ↑ علامه حلی، ارشاد الاذهان، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۷۹؛ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۲۱، ص۲۶۸.
- ↑ جواهری، «استنباط حکم ساب النبی(ص) از ابعاد سهگانه سنت اسلامی»، ص۲۹؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۱۰۹.
- ↑ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۱۰۹.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۹، ص۱۹۶.
- ↑ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۵۵.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۴۸۲؛ ابنزهره، غنیة النزوع، ۱۴۱۷ق، ص۴۲۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۵۴.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۴۸۲؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۵۴.
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائدة والبرهان، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱۳، ص۱۷۰.
- ↑ حاجیدهآبادی و نوری، «بازپژوهشی در مجازات سابّ الامام»، ۱۳۹۳ش، ص۶۵-۶۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۴۱، ص۴۳۸.
- ↑ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۷۴۳.
- ↑ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۱۱۲.
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائدة والبرهان، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱۳، ص۱۷۱.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۴۱، ص۴۳۹؛ گلپایگانی، الدر المنضود، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۶۶.
- ↑ گلپایگانی، الدر المنضود، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۶۷-۲۶۸؛ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ۱۴۲۵ش، ج۱، ص۵۰۱.
- ↑ گلپایگانی، الدر المنضود، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۶۷.
- ↑ گلپایگانی، الدر المنضود، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۵۳-۲۵۴.
- ↑ گلپایگانی، الدر المنضود، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۵۶.
- ↑ کلینی، فروع کافی، ۱۳۶۷ش، ج۷، ص۲۶۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۷۸.
- ↑ ."The Satanic Verses"
- ↑ رضوانی، بررسی حکم امام خمینی درباره سلمان رشدی، ۱۳۸۸ش، ص۱۲۴.
- ↑ موسوی خمینی، صحیفه نور، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۲۶۳.
- ↑ رضوانی، بررسی حکم امام خمینی درباره سلمان رشدی، ۱۳۸۸ش، ص۱۲۵-۱۲۷.
- ↑ «حمله با چاقو به سلمان رشدی»، خبرگزاری یورونیوز.
- ↑ فاضلی، «مرگ کاریکاتوریست جنجالی دانمارک»، در سایت روزنامه اعتماد.
- ↑ «دانمارک از کاریکاتورهای موهن میلیونها یورو زیان دید»، سایت همشهری آنلاین.
- ↑ «Satire-Zeitung darf nicht mehr online gehen»، در سایت روزنامه اشپیگل.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقها، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۳۳؛ جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۳۰۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۴۱، ص۴۳۵.
- ↑ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۵۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۴۱، ص۴۳۶-۴۳۷.
- ↑ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۵۶؛ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۴۱، ص۴۳۷.
- ↑ علامه حلی، تحریر الاحکام، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۴۱۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۴۱، ص۴۳۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۴۱، ص۴۳۸.
- ↑ «تحلیل جرم سبالنبی در فقه اسلامی و قوانین کیفری»، سایت خانه کتاب و ادبیات ایران.
- ↑ «شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی حدود شامل: سبالنبی، مصرف مسکر، سرقت، محاربه، بغی و افساد فی الارض»، سایت خانه کتاب و ادبیات ایران.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۳۵۵.
منابع
- آقابابایی، حسین، «قتل نفس به اعتقاد مهدور الدم بودن مقتول»، در مجله فقه اهلبیت، ج۱۲، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، تابستان ۱۳۷۹ش.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
- ابنزهره، حمزة بن علی، غُنیَة النُزوع الی عِلمَیِ الاُصول والفُروع، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۷ق.
- اردبیلی، احمد بن محمد، مَجمَع الفائدةِ والبُرهان فی شرح اِرشادِ الاَذهان، تحقیق مجتبی العراقی، قم، موسسة النشر الاسلامی، بیتا.
- بروجردی، سید حسین، جامع احادیث الشیعه، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، ۱۳۸۶ش.
- «تحلیل جرم سبالنبی در فقه اسلامی و قوانین کیفری»، سایت خانه کتاب و ادبیات ایران، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
- جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دار الثقلین، ۱۴۱۹ق.
- جواهری، محمدرضا، «استنباط حکم ساب النبی(ص) از ابعاد سهگانه سنت اسلامی»، در دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۲۹، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش.
- حاجیدهآبادی، احمد؛ و عباس نوری، «بازپژوهی مجازات سابّ الامام»، در نشریه حقوق اسلامی، شماره ۴۰، بهار ۱۳۹۳ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، آلالیبت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- حسینی پاسندی، سید صدرالدین، و سیده بهاره ارجمندیان و سید مهدی احمدی، «واکاوی اجرای مجازات ساب النبی با نگاهی بر چالشها»، در مجله حقوق و مطالعات نوین، شماره ۱۴، بهار ۱۴۰۳ش.
- «حمله با چاقو به سلمان رشدی»، خبرگزاری یورونیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
- خوانساری، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۴۰۵ق.
- «دانمارک از کاریکاتورهای موهن میلیونها یورو زیان دید»، در سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ شهریور ۱۳۸۵ش، تاریخ بازدید: ۱۵ مرداد ۱۴۰۴ش.
- رضوانی، علیاصغر، بررسی حکم امام خمینی درباره سلمان رشدی، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۸ش.
- زراعت، عباس، «بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی»، در نشریه دانشکده الهیات مشهد، شماره ۵۷، پاییز ۱۳۸۱ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الانتصار، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
- «شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی حدود شامل: سبالنبی، مصرف مسکر، سرقت، محاربه، بغی و افساد فی الارض»، سایت خانه کتاب و ادبیات ایران، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی العاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، تحقیق سید محمد کلانتر، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی العاملی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
- طباطبایی، علی بن محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، مؤسسة آلالبیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۸ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۲۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقها، قم، مؤسسة آلالبیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، امیر القلم، ۱۴۲۵ش.
- فاضلی، محمود، «مرگ کاریکاتوریست جنجالی دانمارک»، سایت روزنامه اعتماد، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۵ مرداد ۱۴۰۴ش.
- «قانون مجازات اسلامی»، پایگاه اطلاعرسانی قوانین و مقررات کشور، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۴۰۴ش.
- کلینی، محمدبن یعقوب، الفروع من الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، الدر المنضود، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۱۴ق.
- محقق حلی، جعفر، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- مروجی طبسی، محمدجواد، «حکم فقهی دشنام دهنده به پیامبر(ص)»، در نشریه فرهنگ کوثر، قم، شماره ۷۸، تابستان ۱۳۸۸ش.
- منتظری، حسینعلی، پاسخ به پرسشهای دینی، قم، دفتر آیتالله منتظری، ۱۳۸۹ش.
- موسوی خمینی، سید روحالله، صحیفه نور، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۸۹ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
- یعقوبی، احمد بن ابییعقوب، تاریخ الیعقوبی، تحقیق عبد الامیر مهنا، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۹۹۳م/ ۱۴۱۳ق.
- .«The Satanic Verses»، در سایت goodreads، تاریخ بازدید: ۱۵ مرداد ۱۴۰۴ش.
- "Satire-Zeitung darf nicht mehr online gehen»، در سایت روزنامه اشپیگل، تاریخ درج مطلب: ۳ نوامبر ۲۰۱۱م، تاریخ بازدید: ۱۵ مرداد ۱۴۰۴ش.
پیوند به بیرون
