کفاره روزه
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
 |
| نماز |
|
نماز واجب • نماز مستحبی • نمازهای یومیه • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
|
بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
کَفّارهٔ روزه جریمه‌ای که در ازای باطل کردن برخی روزه‌ها مانند روزه‌های ماه رمضان و روزه نذر شده در زمان معین، بر عهده مکلف می‌آید. کفاره شکستن عمدی هر روزه عبارت است از دو ماه روزه گرفتن که ۳۱ روز آن باید پی‌درپی باشد یا غذا دادن به شصت فقیر.
کفاره روزه در صورتی واجب می‌شود که روزه‌دار بداند آنچه انجام می‌دهد، از مبطلات روزه است. برخی فقیهان مانند صاحب جواهر و سید ابوالقاسم خویی معتقدند انجام هر یک از مبطلات روزه علاوه بر وجوب قضای آن، سبب کفاره نیز می‌شود. در مقابل، تعدادی از فقها معتقدند مبطلاتی همچون قی کردن یا اشتباه در تشخیص اذان صبح یا اذان مغرب موجب کفاره نمی‌شود.
بنابر نظر فقهای شیعه، اگر کسی روزه‌اش را با کار حرام مانند شراب خوردن یا زنا باطل کند، باید کفاره جمع (دو ماه روزه و غذا دادن به شصت فقیر) را انجام دهد.با این حال برخی از فقها پرداخت کفاره جمع در این صورت را احتیاط مستحب و برخی دیگر احتیاط واجب دانسته‌اند.
محتویات
مفهوم‌شناسی
کفاره جریمه مالی یا بدنی‌ای است که در ازای ارتکاب برخی گناهان بر عهده مکلف گذاشته می‌شود.[۱] کفاره غالباً موجب سقوط یا تخفیف مجازات اخروی گناه می‌شود.[۲]
فقیهان معتقدند باطل کردن هر روزه‌ای سبب کفاره نمی‌شود و کفاره تنها به باطل کردن برخی روزه‌ها تعلق می‌گیرد:
- روزه ماه مبارک رمضان.
- قضای روزه رمضان که پس از اذان ظهر باطل شود.
- روزه‌ای که نذر شده در زمان معین گرفته شود.[۳]
گاه در محاورات عرفی کفاره به‌معنای فدیه به کار می‌رود؛ برای مثال از یک مُد طعام (۷۵۰ گرم گندم و مانند آن)، به‌عنوان کفاره روزه یاد می‌شود،[۴] در حالی که فدیه جانشین روزه است و در ازای نگرفتن روزه به‌علت ناتوانی بر اثر بیماری یا مانند آن و تأخیر قضای روزه تا ماه رمضان بعد (کفاره تاخیر) پرداخت می‌شود.[۵]
تأثیر علم و جهل در کفاره روزه
بنابر نظر فقها، اگر شخصی به عمد و بدون دلیل شرعی، روزه خود را افطار کند، علاوه بر قضا کفاره هم بر او واجب است.[۶] علاوه بر این در وجوب کفاره شرط است که شخص بداند آنچه انجام می‌دهد، از مبطلات روزه است.[۷] بنابراین حکم کفاره شامل جاهل قاصر نمی‌شود.[۸] اما درباره جاهل مقصر اختلاف است و برخی فقها مانند سید ابوالقاسم خوئی[۸] و سید علی سیستانی[۹] معتقدند کفاره بر جاهل مقصر نیز واجب می‌شود؛ در مقابل برخی معتقدند جاهل مقصر در حکم عالم به مبطلات است و باید علاوه بر قضاء، کفاره را نیز ادا کند.[۷]
چه مبطلاتی سبب کفاره می‌شوند؟
صاحب جواهر معتقد است که بنابر روایات انجام هر یک از مبطلات روزه علاوه بر قضای روزه، سبب کفاره نیز می‌شود.[۱۰] سید ابوالقاسم خویی نیز معتقد است هر آنچه روزه با آن باطل شود، حتی دروغ بر خدا و پیامبر و یا قی کردن، موجب کفاره نیز می‌شود.[۱۱]
در مقابل برخی فقهاء معتقدند باطل کردن روزه لزوما به معنای واجب شدن کفاره نیست.[۱۲] امام خمینی معتقد است اگر شخصی به عمد قی کند یا در شب جنب شود، سه مرتبه بیدار شود و بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود؛ تنها قضای آن روز را باید بگیرد و کفاره‌ای بر گردن آن‌ها نیست.[۱۳] محقق حلی نیز معتقد است زمانی که شخص در تشخیص اذان صبح یا اذان مغرب اشتباه کند و روزه را بخورد؛ در این صورت تنها قضای روزه بر او واجب می‌شود و کفاره‌ای بر عهده شخص نیست.[۱۴]
تفاوت کفاره در باطل‌کردن روزه با حرام یا حلال
تعدادی از فقها معتقدند اگر شخصی روزه خود را با مبطلات حلال مانند غذا و آب، باطل کند باید علاوه بر روزه، یکی از موارد کفاره را نیز باید انجام دهد.[۱۵] اما اگر به حرام روزه خود را باطل کند برای نمونه زنا یا شراب، باید هر سه کفاره را ادا کند که اصطلاحا بدان کفاره جمع می‌گویند.[۱۶] البته برخی از مراجع، انجام کفاره جمع را احتیاط مستحب[۱۷] و برخی احتیاط واجب دانسته‌اند.[۱۸]
مشهور فقهای شیعه کفاره روزه را یکی از سه مورد ذیل دانسته‌اند:
- روزه دو ماه پشت سر هم که باید سی و یک روز آن پی در پی باشد.[۱۹]
- غذا دادن به شصت فقیر.
- آزاد کردن یک بنده.[۲۰] البته آزادکردن بنده امروزه موضوعیت ندارد و از این‌رو برداشته شده است.[۲۱]
- همچنین ببینید: کفاره جمع
پانویس
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۶۵.
- ↑ مشکینی، مصطلحات‌الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۶۵.
- ↑ خوئی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: خامنهای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۳۸، س۸۰۲.
- ↑ صدر، ماوراءالفقه، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۱۲۰.
- ↑ امام خمینی، استفتائات، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۳۰.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ روحانی، منهاج الصالحین، ج۱، ص۳۵۵.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ خوئی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۲۶.
- ↑ خویی، موسوعة الإمام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۲۱، ص۳۰۵.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: طباطبایی یزدی، العروة الوثقی مع التعلیقات، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۳۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۶.
- ↑ محقق حلّی، الرسائل التسع، ۱۴۱۳ق، ص۳۵۱.
- ↑ بهجت، جامع المسائل، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۹.
- ↑ بهجت، جامع المسائل، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۹.
- ↑ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۸-۲۹۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۴.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۷
- ↑ ابن بابویه، مجموعة فتاوی ابن بابویه، قم، ص۷۳.
- ↑ مکارم، رسالة توضیح المسائل، ۱۴۲۹ق، ص۲۵۳.
منابع
- ابن بابویه، علی بن حسین، مجموعة فتاوی ابن بابویه، جامع: بروجردی، عبدالرحیم، محقق: علی‌پناه اشتهاردی، قم، بی‌نا، چاپ اول، بی‌تا.
- امام خمینی، سید روح‌اللّه، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۲۲ق.
- امام خمینی، سید روح‌اللّه، توضیح المسائل، محقق و مصحح: مسلم قلی‌پور گیلانی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، قم، دفتر آیت‌الله بهجت، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- خویی، سیدابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- روحانی، سیدصادق، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- سیستانی، سید علی، توضیح المسائل، مشهد، دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی، ۱۳۹۳ش.
- سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، انتشارات دفتر آیة الله سیستانی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی مع التعلیقات، تعلیقات: امام خمینی، خویی، سید ابو القاسم، گلپایگانی، سید محمدرضا، مکارم شیرازی، ناصر، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- محقق حلّی، جعفر بن حسن، الرسائل التسع، محقق و مصحح: رضا استادی، رضا، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- مشکینی، میرزا علی، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ پنجاه ودوم، ۱۴۲۹ق.
- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، نشر مدینة العلم، چاپ بیست و هشتم، ۱۴۱۰ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق و مصحح: عباس قوچانی، علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
