قتل عمد
قتل عمد کشتن عمدی انسانی است که در شریعت قتل آن جایز نیست. این قتل ظلم و از گناهان کبیره شمرده می‌شود. حرمت قتل نفس از مسائلی است که همه ادیان الهی و قوانین بشری بر آن اتفاق دارند. بر اساس آیات قرآن گفته‌اند احترام خون انسان‌ها واجب و قتل نفس حرام است. در قرآن شدیدترین عذاب‌های اخروی و خلود در دوزخ برای قتل نفس در نظر گرفته شده است. قرآن قتل ناحق را به اندازه‌ای عظیم شمرده که قتل یک فرد را به منزلهٔ قتل تمام افراد بشر قرار داده است. علامه طباطبایی کشتن انسان بی‌گناه را تباه‌شدن خلقت خداوند و قتل را منازعه با ربوبیت خداوند توصیف کرده است.
در روایات نیز به بزرگی گناه قتل تصریح شده است. از پیامبر(ص) نقل است که نخستین چیزی که خداوند در روز قیامت دربارهٔ آن به داوری می‌پردازد، ریختن خون است. در نامه امام علی(ع) به مالک اشتر نیز درباره آثار قتل ناحق سخن رفته است.
از نظر فقه اسلامی نیز اهمیت ویژه‌ای به حرمت قتل نفس داده شده است. کشتن انسان محترم مانند مسلمان و کافر غیر حربی حرام است، مگر آنکه کشتن از نظر شرع اشکالی نداشته باشد؛ مانند کشتن فرد مهاجم در مقام دفاع از خود یا دفاع از خود در جنگ‌ها یا در قصاص یا اِفساد فی‌الارض و بزهکاری که حد او قتل است. گفته شده از نظر مشهور فقیهان امامیه قصد قتل و غالباً کشنده‌بودن آلت قتل دو معیار برای تحقق قتل عمد است. در احکام اسلامی مجازات قتل عمد را قصاص دانسته‌اند. خودکشی و سقط جنین را نیز از مصادیق قتل عمد دانسته‌اند.
جایگاه
قتل عمد را ظلم و از گناهان کبیره دانسته‌اند.[۱] قتل از این جهت که فرد قاتل حق حیات را از یک انسان سلب می‌کند از مصادیق ظلم شمرده‌اند.[۲] اسلام برای جان انسان‌ها، ارزش بسیار قائل شده[۳] و کیفر عذاب ابدی را برای قتل عمد مقرّر داشته تا جلوی این جرائم گرفته شود.[۴] قتل یکی از بزرگ‌ترین جنایات شناخته می‌شود زیرا موجب از بین رفتن امنیت اجتماع می‌شود.[۵]
ادیان الهی قتل را حرام و از گناهان بزرگ می‌شمرند.[۶] حرمت قتل نفس از مسائلی است که همه قوانین بشری در آن اتفاق دارند.[۷] حق حیات یکی از بنیادی‌ترین حقوق انسانی است که زیربنای دیگر حقوق‌ها به‌شمار می‌رود[۸] و در همه منابع و اَسناد حمایت از حقوق بشر به رسمیت شناخته شده است.[۹] گفته شده حق حیات پیش از انعکاس در اسناد بین‌المللی حقوق بشر مورد تأکید قرآن و روایات بوده است و اهمیت این مسئله را در منابع دینی می‌توان در موضوعاتی همچون حرمت قتل نفس، خودکشی و قتل جنین پیگیری کرد.[۱۰]
احترام به خون انسان‌ها در اسلام مخصوص مسلمان‌ها نیست، بلکه غیر مسلمانانی که با مسلمین سر جنگ ندارند و در یک زندگی مسالمت‌آمیز با آنها بسر می‌برند، جانشان محفوظ است.[۱۱] گفته شده اسلام برای جلوگیری از قتل ناحق از سه عامل مؤثر استمداد کرده است؛ یک: از راه تهدید به قصاص و قطع حیات. دو: دور افتادن از رحمت و دچار شدن به غضب خداوند و در آخر جاوید ماندن در دوزخ. سه: تشبیه یک قتل با بزرگ‌ترین عمل شنیع که قتل همه انسان‌ها است.[۱۲]
دیدگاه قرآن
بر اساس آیات قرآن گفته‌اند احترام خون انسان‌ها واجب و قتل نفس حرام است.[۱۳] قتل نفس و کشتن شخص بی‌گناه یکی از بزرگ‌ترین گناهان کبیره در قرآن شناخته می‌شود.[۱۴] از نظر مجازات اخروی شدیدترین عذاب در مورد قتل عمد بیان شده است؛ به طوری که در هیچ مورد از قرآن چنین مجازات شدیدی بیان نگردیده است.[۱۵] در قرآن گفته شده: «هرکس فرد با ایمانی را از روی عمد به قتل برساند مجازات او دوزخ است؛ در حالی که جاودانه در آن خواهد بود».[۱۶] در قرآن چهار مجازات بسیار سخت برای قاتلان مطرح شده است: ۱- خلود و جاودانگی در جهنم ۲- مورد غضب خدا بودن ۳- مشمول لعنت خداوند بودن ۴- عذاب عظیم.[۱۷]
قتل یک نفر به منزلهٔ کشتن همه انسان‌ها
قرآن قتل ناحق و ناروا را به اندازه‌ای عظیم شمرده که قتل یک فرد را به منزلهٔ قتل تمام افراد بشر قرار داده است.[۱۸] در آیه ۳۲ سوره مائده گفته شده: هرگاه کسی انسانی را بدون ارتکاب قتل، و بدون فساد در روی زمین به قتل برساند، چنان است که گویا همه انسان‌ها را کشته است.[۱۹] علامه طباطبایی ذیل این آیه توضیح داده که اگر یک انسان بی‌گناه کشته شود به معنای تباه‌شدن خلقت خدا است و غرض خداوند که بقای انسانیت نسل بعد از نسل بود باطل شده است.[۲۰] از این جهت از دیدگاه علامه طباطبایی قاتل در مقام دشمنی با مقام ربوبی برآمده است و قتل بدون حق به معنای منازعه با ربوبیت خداوند است.[۲۱] مفسران گفته‌اند قتل عمد به قدری گناه عظیمی دانسته شده که گویی قاتل همه انسان‌ها را کشته و سلب امنیت از همه مردم کرده است.[۲۲] گفته شده آیه ۳۲ سوره مائده همه انسان‌ها را شامل می‌شود.[۲۳]
روایات
در روایات زیادی به بزرگی گناه قتل تصریح شده است.[۲۴] گفته شده در روايات اسلامى تعبيراتى درباره ريختن خون بى‌گناهان آمده كه شبيه آن در هيچ موضوع ديگرى ديده نمى‌شود:[۲۵]
- پیامبر(ص): نخستین چیزی که خداوند در روز قیامت دربارهٔ آن به داوری می‌پردازد، [ریختن] خون است.[۲۶]
- پیامبر(ص): تمام دنيا ويران شود در پيشگاه خداوند آسان‌تر از اين است كه خونى به ناحق ريخته شود.[۲۷]
- امام باقر(ع): هرکسی مؤمنی را عمداً بکشد، خداوند تمام گناهان را برای قاتلش ثبت می‌کند.[۲۸]
- پیامبر(ص): سرکش‌ترین بنده بر خدا کسی است که کسی را بکشد که قتلش جایز نیست.[۲۹]
- امام رضا(ع): خداوند قتل نفس را حرام فرمود؛ چون اگر این کار را روا می‌شمرد، موجب نابودی مردم و هرج و مرج در جامعه می‌شد.[۳۰]
- امام علی(ع) به مالک اشتر: «از ریختن به ناحق خون‌ها برحذر باش، چون هیچ چیز بیشتر از این کار به بدبختی فرا نمی‌خواند، و هیچ چیز پیامدی بزرگ‌تر از آن ندارد و هیچ چیز نمی‌تواند مانند این عمل نعمت را از میان ببرد، خداوند منزّه و پاک، در روز قیامت داوری را از حکم کردن میان بندگانی که به خونریزی پرداخته‌اند آغاز می‌کند. پس سلطه خود را با ریختن خونی به حرام تقویت مکن، چون این کار از آن جمله است که سلطه تو را سست و ضعیف می‌کند، و چه‌بسا آن را نابود و واژگون می‌سازد، و هیچ عذری از تو در برابر قتل عمد در نزد خدا پذیرفته نیست.»[۳۱]
جوانب حقوقی و فقهی
قتل از مهم‌ترین رفتارهای ممنوعه‌ای است که در تمام جوامع جرم شناخته شده است.[۳۲] از نظر فقه اسلامی نیز اهمیت ویژه‌ای به حرمت قتل نفس داده شده است.[۳۳] قتل عمد علاوه بر اینکه یک جرم عمومی است جرم فردی و شخصی به حساب می‌آید.[۳۴] از احکام قتل در بسیاری از ابواب فقهی همچون جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، ارث، حدود، قصاص و دیات سخن گفته‌اند.[۳۵] کشتن انسان محترم مانند مسلمان و کافر غیرحربی حرام است، مگر آنکه کشتن از نظر شرع اشکالی نداشته باشد؛ مانند کشتن فرد مهاجم در مقام دفاع از خود یا دفاع از خود در جنگ‌ها یا در قصاص یا افساد فی‌الارض و بزهکاری که حد او قتل است.[۳۶] برخی گفته‌اند کشتن انسان تنها در صورتی که بر پایه حق و عدالت باشد روا دانسته شده است.[۳۷]
قتل به معنای سلب حیات یا اخراج روح از بدن است[۳۸] که به سه نوع عمد، شبه عمد و خطای محض تقسیم شده است.[۳۹] قتل عمد یعنی کشتن انسانی بدون آنکه فردی را کشته یا در روی زمین فسادی انجام داده باشد.[۴۰] ملاک در قتل عمد این است که قاتل بالغ و عاقل باشد و قصد فعلی را که منجر به قتل شده و نیز قصد قتل را داشته باشد یا قصد فعلی را که غالباً موجب قتل می‌شود داشته باشد.[۴۱] برخی قتل عمدی که موجب قصاص می‌شود را اینطور تعریف کرده‌اند: خارج کردن نفس بی‌گناه و مساوی از روی عمد و عدوان (ظلم).[۴۲] گفته شده از نظر مشهور فقیهان امامیه قصد قتل و غالباً کشنده‌بودن آلت قتل دو معیار برای تحقق قتل عمد است.[۴۳] برخی گفته‌اند در صورتی که قصد قتل برای قاضی احراز نگردد و تنها نشانه عمد بودن، استفاده از آلت قتاله باشد؛ این عمد حکم قصاص در پی ندارد.[۴۴]
قتل عمد توسط کودک و دیوانه از نظر شرع ملحق به قتل خطا است.[۴۵] بنا بر قول مشهور قتل عمد تنها با دو مرد عادل ثابت می‌گردد.[۴۶] خودکشی[۴۷] و سقط جنین را از مصادیق قتل عمد دانسته‌اند.[۴۸] در نظام اسلامی، هیچ مقامی حق قتل و اعدام بی‌جهت دیگران را ندارد.[۴۹]
مجازات قتل
قتل عمد در قوانین کیفری کشورها مجازات سنگینی برای آن درنظر گرفته شده است مانند اعدام تا حبس ابد یا حبس‌های طولانی.[۵۰] در احکام اسلامی مجازات قتل عمد را قصاص دانسته‌اند.[۵۱] اولیاء مقتول حق دارند در برابر قاتل یکی از سه حکم را اجراء کنند: قصاص کردن، عفو کردن بدون گرفتن خون‌بها، عفو کردن با گرفتن خون‌بها.[۵۲] در برخی کشورها مانند کانادا و انگلستان مجازات قتل عمد حبس ابد است.[۵۳] در کشور عراق، مجازات اصلی مرتکب قتل عمد، حبس موقت یا دائم مقرر گردیده و در موارد خاص مجازات قتل عمد اعدام مقرر گشته است.[۵۴]
طبق ماده ۳۸۱ قانون مجازات اسلامی مصوبه ۱۳۹۲ش، مجازات قتل عمد قصاص است. مطابق این قانون در صورت رضايت اوليای دم به جای قصاص ديه جايگزين می‌شود.[۵۵]
پانویس
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۴۲، ص۹؛ مدرسی، احکام شریعت پیرامون حیات طیبه، ۱۳۸۶ش، ص۱۷۶.
- ↑ مدرسی، احکام شریعت پیرامون حیات طیبه، ۱۳۸۶ش، ص۱۶۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۰۷.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۶۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۳، ص۹۰؛ حسینی، «قتل نفس و مجازات آن در ادیان ابراهیمی»، ص۳ و۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۰۵.
- ↑ مصباح یزدی، نظریه حقوقی اسلام، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۲۵۷.
- ↑ موحدی ساوجی، «بررسی تطبیقی حق حیات از دیدگاه قرآن کریم و اسناد حقوق بشر»، ص۸۶.
- ↑ موحدی ساوجی، «بررسی تطبیقی حق حیات از دیدگاه قرآن کریم و اسناد حقوق بشر»، ص۸۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۰۷؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۵۵.
- ↑ شهابی، ادوار فقه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۳۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۰۵.
- ↑ مکارم شیرازی، آیین ما (اصل الشیعة)، ۱۳۸۸ش، ص۲۸۹؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۵۵؛ معینی، «قتل»، ص۱۶۲۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۶۸.
- ↑ مکارم شیرازی، آیین ما (اصل الشیعة)، ۱۳۸۸ش، ص۲۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۱۸۱.
- ↑ شهابی، ادوار فقه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۳۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۵۵؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۵۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۳۱۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۳۱۵.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۸۱؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۸؛ ابوالفتوح رازى، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۳۵۱.
- ↑ جناتی، سیر تطور فقه اجتهادی در بستر زمان، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۱۴۰.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۴۳؛ موحدی ساوجی، «بررسی تطبیقی حق حیات از دیدگاه قرآن کریم و اسناد حقوق بشر»، ص۹۴.
- ↑ مكارم شيرازى، پيام امام اميرالمومنين(ع)، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۶.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۹۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، بیروت، ج۱۹، ص۴.
- ↑ منذری، الترغیب و الترهیب، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۱.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۲۷۸؛ مدرسی، احکام شریعت پیرامون حیات طیبه، ۱۳۸۶ش، ۱۶۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۷۴؛ ابنابیجمهور، عوالی اللئالی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۱۰۵۹؛ علامه مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۴، ص۳۷۰.
- ↑ مكارم شيرازى، پيام امام اميرالمومنين(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۲۱؛ نهج‌البلاغه، صبحی صالح، نامه ۵۳، ص۴۴۳.
- ↑ احمدی‌نژاد، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، ص۱۰۱.
- ↑ احمدی‌نژاد، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، ص۱۰۱.
- ↑ احمدی‌نژاد، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، ص۱۰۱.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۴۹۱.
- ↑ مدرسی، تفسیر هدایت، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۳۱۳؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۴۹۱؛ مدرسی، احکام شریعت پیرامون حیات طیبه، ۱۳۸۶ش، ص۱۷۶.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، قم، ج۱۳، ص۱۴۰.
- ↑ پیرداده بیرانوند، «بررسی مبانی فقهی مجازات قتل عمد»، ص۸۳؛ احمدی‌نژاد، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، ص۱۲۲.
- ↑ «ماده ۲۸۹ قانون مجازات اسلامی»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی؛ احمدی‌نژاد، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، ص۱۰۱ و ۱۰۲.
- ↑ احمدی‌نژاد، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، ص۱۰۲.
- ↑ راوندی، فقه القرآن، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ج۲، ص۳۹۴؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۴۹۱؛ احمدی‌نژاد، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، ص۱۰۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۵۴۳.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، بیروت، ص۲۴۷.
- ↑ محمدی، «نقد و بررسی دیدگاه مشهور فقیهان دربارهٔ تحقق قتل عمد»، ص۱۲۳.
- ↑ رضایی زارچی، «اثر قصد در قتل عمد»، ص۷۱.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۴۹۲.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۴۹۳.
- ↑ موحدی ساوجی، «بررسی تطبیقی حق حیات از دیدگاه قرآن کریم و اسناد حقوق بشر»، ص۹۵؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۵۵.
- ↑ موحدی ساوجی، «بررسی تطبیقی حق حیات از دیدگاه قرآن کریم و اسناد حقوق بشر»، ص۹۷.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ احمدی‌نژاد، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، ص۱۰۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۴۲، ص۷؛ موحدی ساوجی، «بررسی تطبیقی حق حیات از دیدگاه قرآن کریم و اسناد حقوق بشر»، ص۹۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۰۷.
- ↑ سلیمانی میمندی، «بررسی تطبیقی قتل عمد در حقوق ایران و کانادا»، ص۴۲؛ پیرداده بیرانوند، «بررسی مبانی فقهی مجازات قتل عمد»، ص۸۳.
- ↑ اندک، «مطالعه تطبیقی کیفر قتل عمد در قانون مجازات ایران و عراق»، ص۳۵.
- ↑ «قتل عمد و مجازات آن در قانون مجازات اسلامی»، روزنامه اعتماد، ۲۹ آذر ۱۴۰۱ش، ص۱۰.
منابع
- ابنابیجمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی، قم، مؤسسه سید الشهداء(ع)، ۱۴۰۳ق.
- ابوالفتوح رازى، حسين بن على، روض الجنان و روح الجنان فی تفسير القرآن، مشهد، آستان قدس رضوى، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى، ۱۴۰۸ق.
- احمدی‌نژاد، نیما، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، پژوهش ملل، شماره ۵۸، آبان ۱۳۹۹ش.
- امام خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، بی‌جا، مؤسسه تنظيم ونشر آثار امام خمينی، ۱۳۹۲ش.
- اندک، سیده پریسا، و سیدعلی ربانی موسویان، «مطالعه تطبیقی کیفر قتل عمد در قانون مجازات ایران و عراق»، پژوهشنامه حقوق فارس، شماره ۴، ۱۳۹۸ش.
- پیرداده بیرانوند، احسان‌الله، «بررسی مبانی فقهی مجازات قتل عمد»، کانون، شماره ۱۰۴، سال پنجاه و دوم، اردیبهشت ۱۳۸۹ش.
- جناتی، محمدابراهیم، سیر تطور فقه اجتهادی در بستر زمان، قم، انصاریان، ۱۳۸۹ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- حسینی، سیده رؤیا، «قتل نفس ومجازات آن در ادیان ابراهیمی»، فقه، حقوق و علوم جزا، شماره ۱۶، تابستان ۱۳۹۹ش.
- راوندی، قطب‌الدین، فقه القرآن، محقق: سید احمد حسینی، بی‌جا، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، بی‌تا.
- رضایی زارچی، فاطمه، و سید احمد میرخلیلی، «اثر قصد در قتل عمد»، فقه و اصول، شماره ۱۱۴، سال پنجاهم، پاییز ۱۳۹۷ش.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، بی‌تا.
- سلیمانی میمندی، نجمه، «بررسی تطبیقی قتل عمد در حقوق ایران و کانادا»، پژوهش ملل، شماره ۴۹، دی ۱۳۹۸ش.
- شهابی، محمود، ادوار فقه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، مصحح: علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی، ۱۴۰۶ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر بن تقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین علی علیه السلام، ۱۴۰۶ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
- «قتل عمد و مجازات آن در قانون مجازات اسلامی»، روزنامه اعتماد، ۲۹ آذر ۱۴۰۱ش.
- کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- محمدی، سیدسجاد، و دیگران، «نقد و بررسی دیدگاه مشهور فقیهان دربارهٔ تحقق قتل عمد»، فقه، شماره ۱ (پیاپی ۹۷)، سال بیست و ششم، بهار ۱۳۹۸ش.
- مدرسی، سید محمد تقی، احکام شریعت پیرامون حیات طیبه، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۶ش.
- مدرسی، سید محمد تقی، تفسیر هدایت، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- مصباح یزدی، محمد تقی، نظریه حقوقی اسلام، تحقیق و نگارش: محمدمهدی نادری قمی، محمد مهدی کریمی‌نیا، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
- معینی، محسن، «قتل»، دانشنامه قرآن و قران پژوهی، ج۲، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان ناهید، ۱۳۷۷ش.
- مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام امير المومنين(ع)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، آیین ما (اصل الشیعة)، قم، امام علی بن ابی طالب علیه السلام، ۱۳۸۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، والاترین بندگان، تهیه و تنظیم: ج فرازمند، قم، نسل جوان، ۱۳۸۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- منذری، عبدالعظیم، الترغیب و الترهیب، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
- نجفی جواهری، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ق.
- نهج البلاغه، صبحی صالح، قم، مرکز البحوث الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- «ماده ۲۸۹ قانون مجازات اسلامی»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۳ش.
- موحدی ساوجی، محمدحسن، «بررسی تطبیقی حق حیات از دیدگاه قرآن کریم و اسناد حقوق بشر»، دین و دنیای معاصر، شماره ۱۰، ۱۳۹۸ش.
- هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، ۱۳۹۵ش.