مقدس اردبیلی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | احمد بن محمد اردبیلی |
| لقب | مقدس اردبیلی |
| محل زندگی | نجف |
| تاریخ وفات | ۹۹۳ق |
| محل دفن | حرم امیرالمومنین |
| شهر وفات | نجف |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید علی صائغ • جمال‌الدین محمود |
| شاگردان | شیخ حسن عاملی • سید محمد عاملی • ملا عبدالله شوشتری |
| اجازه اجتهاد از | سید علی صائغ |
| تألیفات | مجمع الفائده و البرهان • حاشیه بر شرح تجرید،حدیقة الشیعة • زبدة البیان فی أحکام القرآن |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | ارتباط با دربار صفوی |
| اجتماعی | تلاش برای رفع مشکلات شیعیان |
احمد بن محمد اردبیلی (متوفای ۹۹۳ق) معروف به مقدس و محقق اردبیلی از فقهای امامیه در قرن دهم قمری و از معاصران شیخ بهایی بود. وی در علوم عقلی و نقلی تبحر داشت و در زمان ریاست او بر حوزه علمیه نجف رونقی دوباره به این حوزه داده شد.
مجمع الفائده و البرهان و زبدة البیان از مهم‌ترین آثار او نام برده شده است. اردبیلی در مسائل فقهی چون نجاست خمر، حرمت غناء و شرایط قاضی آرایی متفاوت از نظر مشهور فقهای شیعه داشت.
مقدس اردبیلی از دربار صفویه برای گسترش تشیع و حل مشکلات شیعیان استفاده می‌کرد؛ ولیکن وارد دستگاه صفوی نشد. زهد و تقوا و کمک‌های او به محرومان زبان‌زد بود و کراماتی نیز به او نسبت داده شده است.
محقق اردبیلی در سال‌های ۹۸۴-۹۹۳ق مرجع تقلید بوده و افرادی مانند سید محمد عاملی مؤلف مدارک الاحکام و شیخ حسن عاملی مؤلف معالم الدین از شاگردان او بودند.
زندگی و تحصیلات
احمد اردبیلی فرزند محمد در قرن ۱۰ق در اردبیل زاده شد. وی معاصر شیخ بهایی و شاه عباس اول بود[۱] علوم نقلی و فقه را نزد سید علی صائغ و دیگر استادان حوزه علمیه نجف فرا گرفت.[۲] اردبیلی مدتی به شیراز مهاجرت کرد و نزد جمال الدین محمود علوم عقلی را فراگرفت.[۳] وی در اواخر عمر در نجف از تدریس علوم عقلی سر باز زد و تا زنده بود به تدریس علوم نقلی پرداخت.[۴] وی در دوران ریاست خود بر حوزه علمیه نجف آن را رونقی تازه بخشید.[۵] و به محقق اردبیلی معروف شد.[۶] او در صفر ۹۹۳ق[۷] درگذشت و در ایوان طلای حرم امام علی(ع) به خاک سپرده شد.[۸] حرز الدین درگذشت او را در ۹۹۲ق ذکر کرده است.[۹]
اردبیلی نخستین کسی بود که پس از عصر شیخ طوسی دایره عمل به خبر واحد را گسترش داد و به خبر غیر امامی ثقه توجه داشت.[۱۰]
خصوصیات اخلاقی
وی به مقدس شهرت یافت.[۱۱] از وی کراماتی نیز نقل شده است.[۱۲] مقدس اردبیلی خود را در برابر شاگردانش بسیار کوچک می‌شمرد. از شاگردانش گزارش‌هایی درباره تواضع او و کمک‌هایش به محرومان نقل شده است.[۱۳]
وی مورد تجلیل علما و فقهای شیعه قرار گرفته است؛ از جمله سید مصطفی تفرشی،[۱۴] شیخ حر عاملی،[۱۵] شیخ عباس قمی او را با القاب و عبارت‌های گوناگونی ستوده است.[۱۶] صاحب جواهر و محدث بحرانی در الحدائق الناضرة و صاحب مستند الشیعه از او به عظمت یاد کرده‌اند.
ارتباط با دربار صفوی
وی با دربار صفویه ارتباط داشت و از این راه در گسترش تشیع و حل مشکلات شیعیان تلاش‌های زیادی کرد؛ هرچند وی به درخواست شاه عباس صفوی برای ترک نجف و مهاجرت به ایران پاسخ منفی داد.[۱۷]
به گفتۀ حرزالدین در معارف الرجال، مقدس اردبیلی در نجف بود، نامه‌ای درباره نیازمندی یکی از علویان، به شاه طهماسب اول نوشت و در آن شاه را به دوستی و برادری خطاب کرد. هنگامی که شاه طهماسب نامه را خواند به آن شخص علوی کمک کرد و به نزدیکان خود گفت هنگامی که من از دنیا رفتم این نامه را در قبر من زیر سرم قرار دهید تا به وسیلۀ آن بر نکیر و منکر احتجاج کنم به اینکه ملا احمد مرا برادر و دوست قبول کرده است و سبب نجاتم از آتش شود.[۱۸]
مرجعیت
اردبیلی، از سید علی صائغ اجازه اجتهاد دریافت کرد.[۱۹] و به گفتۀ محمدابراهیم جناتی، در سال‌های ۹۸۴-۹۹۳ق مرجع تقلید بوده است و مردم به این عنوان به او رجوع می‌کردند.[۲۰]
شاگردان
گفته شده است مقدس اردبیلی ۱۰ شاگرد داشته است؛ برخی از شاگردانش عبارتند از:
- سید محمد عاملی (۱۰۰۹ق) مؤلف مدارک الاحکام و نهایة المرام
- شیخ حسن عاملی (۱۰۱۱ق) مؤلف معالم الدین فرزند شهید ثانی
- امیر فضل الله[۲۱]
- عبدالله شوشتری اصفهانی[۲۲]
- محمد بن محمد بلاغی[۲۳]
برخی اندیشه‌ها
اردبیلی را دارای استقلال نظر دانسته‌اند به گونه‌ای که در بسیاری از مسائل فقهی در برابر دیدگاه پیشینیان نظریه‌ای مستقل ابراز کرده است[۲۴] در برخی از مسائل فقهی مانند نجاست خمر، حرمت غناء[۲۵] و شرایط قاضی[۲۶] آرائی بر خلاف مشهور داشته است که آنها را در کتاب مجمع الفائدة و البرهان بیان کرده است.[۲۷] هم‌چنین گفته شده که در فقه او استدلال‌های عقلی برجستگی دارد و با این وجود از دانش رجال نیز استفاده شایانی کرده است.[۲۸]
به گفته آیت‌الله شبیری زنجانی فقیه و رجال‌شناس محقق اردبیلی در دانش فقه صاحب مکتب است و و بین قبل از او و بعد از او تفاوت بسیاری در کیفیت استدلال و استنباط فقهی هست.[۲۹]
آثار
مقدس اردبیلی در موضوعات کلام، فقه، اصول، عقاید و سیره اهل بیت(ع) آثاری نگاشت. مجمع الفائده و البرهان و زبدة البیان از مهم‌ترین آثار او نام برده شده است.[۳۰]
کنگره بزرگداشت
در شهریور ماه سال ۱۳۷۵ش کنگره بزرگداشتی از سوی حوزه علمیه قم برای محقق اردبیلی برگزار شد. این کنگره در دو روز در شهرهای قم و اردبیل برگزار شد. در این نشست پیام آیت الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی خوانده شد. [۳۱] و ۵۳ مقاله عربی و فارسی نیز ارائه شد که مجموعه مقالات ارائه شده در کنگره بزرگداشت محقق اردبیلی در سه جلد منتشر شده است. [۳۲] هم‌چنین مجله کیهان اندیشه به مناسبت برگزاری این کنگره یک ویژه‌نامه منتشر کرد. [۳۳]
پانویس
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۳، ص۶۰.
- ↑ گلشن ابرار، ۱۳۷۹ش، ص۱۷۹.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۰.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۰.
- ↑ گلشن ابرار، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۸۱.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۸۰؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۰؛ حر عاملی، امل الآمل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۳؛ حسینی تفرشی، نقدالرجال، ۱۳۱۸ش، ص۲۹.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۷۰؛ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ص۵۶.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۵۶.
- ↑ ربانی، فقه و فقهای امامیه، ۱۳۸۶ش، ص۳۹.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۷۴؛ تنکابنی، قصص العلما، ص۳۴۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۷.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۸.
- ↑ حسینی تفرشی، نقدالرجال، ۱۳۱۸ش، ص۲۹.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۳.
- ↑ قمی، فوائد‌الرضویه، ص۲۳.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۳؛ حسینی تفرشی، نقدالرجال، ۱۳۱۸ش، ص۲۹؛ نک: حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ص۵۵.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۰، ص۵۷.
- ↑ جناتی، «مقدس اجتماعی در عرصه اجتهاد»، ص۲۵.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۰.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۹.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۵۸؛ برای اطلاع از سایر شاگردان نک: امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۸۱.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۴، ص۳۸۰
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۹.
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۱۵.
- ↑ جناتی، «مقدس اردبیلی در عرصه اجتهاد»، ص۲۹.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۴، ص۳۸۱
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۴، ص۳۸۰
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۹؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۱؛ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۵۴.
- ↑ پیام به کنگره‌‌ی بزرگداشت مقدس اردبیلی، سایت اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ مقالات کنگره محقق اردبیلی، سایت کتابخانه آیت‌الله بروجردی.
- ↑ کیهان اندیشه، ویژه محقق اردبیلی، سایت جامع پرتال علوم انسانی.
منابع
- اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، تصحیح: مجتبی عراقی- علی‌پناه اشتهاردی- حسین یزدی اصفهانی، قم،دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلا، ترجمه: محمدباقر ساعدی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶ش.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- جعفری، محمد عیسی، «بررسی انتساب کتاب حدیقة الشیعه به مقدس اردبیلی»، معارف عقلی، شماره ۱۲، زمستان ۱۳۸۷ش.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، نشر معروف، قم، ۱۳۷۹ش.
- جناتی، محمدابراهیم، «مقدس اردبیلی در عرصه اجتهاد»، در مجله کیهان اندیشه، مرداد و شهریور ۱۳۷۵، شماره ۶۷.
- حسینی تفرشی، مصطفی، نقدالرجال، قم، الرسول المصطفی(ع)، ۱۳۱۸ش.
- حرز الدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، تحقیق: محمد حسین حرزالدین، قم، منشورات مکتبة آیت الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۵ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل في علماء، نجف، جبل عامل مکتبة الأندلس - بغداد، ۱۳۸۵ق.
- ربانی، محمد حسن، فقه و فقهای امامیه در گذر زمان، تهران، چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۶ش.
- سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۸ق.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، جلد چهارم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه، قم، ۱۳۹۹ش.
- شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، کتابفروشی اسلامی، ۱۳۵۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- مدرس تبریزی، میرزا محمدعلی، ریحانة الادب، بی‌جا، انتشارات خیام، ۱۳۶۹ش.
- پیام به کنگره‌‌ی بزرگداشت مقدس اردبیلی، سایت اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- مقالات کنگره محقق اردبیلی، سایت کتابخانه آیت‌الله بروجردی.
- کیهان اندیشه، ویژه محقق اردبیلی، سایت جامع پرتال علوم انسانی.
پیوند به بیرون