شرابخواری
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
شرابخواری مصرف هر نوشیدنی مستکننده است و در اسلام، از گناهان کبیره به حساب میآید. بر اساس قرآن، روایات و اجماع فقیهان، نوشیدن هر نوع شراب حرام است و فرقی نمیکند از انگور، خرما، کشمش یا چیز دیگری گرفته شده باشد. فقیهان شرابخوار را فاسق میدانند و معتقدند دادن زکات به آنها ممنوع است و شهادتدادنشان پذیرفته نیست.
حکم حرامبودن شراب در قرآن بیان شده است. در فقه اسلامی، برای شرابخوای مجازات حد در نظر گرفته شده که هشتاد ضربه شلاق است. البته اگر کسی که شراب خورده، قبل از شهادتدادن شهود، توبه کند، مجازات نمیشود.
حرمت شرابخواری
شرابخواری یعنی نوشیدن هر مایعِ مستکننده.[۱] در اسلام، شرابخواری حرام [۲] و از گناهان کبیره است.[۳]حرمت خوردن شراب در اسلام، از مسائل مسلم و مورد اتفاق میان همه مسلمانان است و در شمار ضروریات دین قرار دارد؛ بهگونهای که اگر کسی آن را حلال بداند، کافر شمرده میشود.[۴] در آیات قرآن، از شراب به خمر یاد شده است.[۵] در کتابهای فقهی نیز با همین معنا به کار رفته است.[۶]
برخی احکام فقهی شرابخواری
به فتوای فقیهان، همه نوشیدنیهای مستکننده، از هر مادهای که باشند نظیر شراب انگور (خمر)، خرما (نبیذ)، کشمش (نقیع)، عسل (بِتع)، جو (مِزر)، مُنصِف (آمیختهای از شیر و شراب)، فَضِیخ (نوعی نبیذ نارس)، و گندم و ذرت، حکم شرعی یکسان دارند و نوشیدنشان حرام است.[۷]
فقیهان، شرابخوار را فاسق میدانند[۸] و معتقدند در اموری که نیاز به عدالت است، مانند شهادتدادن، شرابخوار صلاحیت ندارد.[۹] براساس روایات اسلامی، نوشیدن شراب حتی در شرایط تقیه جایز نیست.[۱۰]
محقق بَحرانی، از علمای شیعه امامیه در قرن دوازدهم قمری، پرداخت زکات به شرابخوار را جایز نمیداند.[۱۱] صاحبْجواهر، فقیه شیعی در قرن سیزدهم، با استناد به روایاتی، کراهتِ ازدواج با فاسق را مطرح کرده و آن را در مورد شرابخوار، شدیدتر و مؤکد دانسته و گفته در روایات،[۱۲] ازدواج با شرابخوار به منزله قطع رحم است.[۱۳]
مذمت شرابخواری در روایات
در روایات اسلامی، مطالبی در خصوص زشتی شرابخواری و همچنین نحوهٔ برخورد با افراد شرابخوار بیان شده است. از جمله آمده است نماز شرابخوار تا چهل روز پذیرفته نمیشود و نوشیدن شراب بدتر از ترک نماز است.[۱۴] همچنین شرابخوار به کافر و بتپرست شبیه دانسته شده و گفته شده از شفاعت و بهشت محروم است. در زمینهٔ روابط اجتماعی نیز آمده سلامکردن به شرابخوار، عیادت از او، و شرکت در تشییع جنازهاش جایز نیست.[۱۵]
زمان و چگونگی اعلام حرمت شرابخواری در فقه اسلامی
در مورد زمان و چگونگی اعلام حکم حرمت شرابخواری، دو دیدگاه متفاوت وجود دارد: «تحریم آنی» و «تحریم تدریجی». اختلاف اصلی این دو دیدگاه به مکی[۱۶] یا مدنی[۱۷] بودن آیات تحریم خمر بازمیگردد.
- بر اساس دیدگاه اول، حرمت شراب در مکه و بهصورت یکباره اعلام شده است. طرفداران این نظریه به آیات مکی قرآن،[۱۸] روایات،[۱۹] شواهد تاریخی[۲۰] و دلایل عقلی[۲۱] استناد میکنند.
- طبق دیدگاه دوم، تحریم شراب بهتدریج و در چند مرحله صورت گرفته است. این نظر را اهلسنت و شماری از اندیشمندان شیعه پذیرفتهاند.[۲۲] اهلسنت در این زمینه به آیاتی از قرآن،[۲۳] سیاست تدریجی در تشریع احکام[۲۴] و حفظ جایگاه صحابه[۲۵] استناد میکنند.
فلسفه تحریم شرابخواری در روایات اسلامی
آیت الله بروجردی در پاسخ به پزشکی سوئدی درباره علت حرمت خمر:
امتیاز انسان با حیوان در عقل است و الکل دشمن عقل است و چون انسان زیادهخواه و زیادهطلب است، برای همین اگر امروز یک قاشق را بخورد، فردا یک قاشق او، دو قاشق میشود. کمکم یک بطری را سرمیکشد.[۲۶]
در روایات اسلامی، علتهایی برای تحریم شراب بیان شده که برخی بدین شرح است:
- از بین رفتن نور قلب و روح جوانمردی در انسان؛[۲۷]
- ایجاد لرزش و رعشه در بدن؛[۲۸]
- جسارت و تمایل به انجام محرمات؛[۲۹]
- گرایش به خونریزی و زنا؛[۳۰]
- کاهش و نابودی عقل.[۳۱]
حد شرابخواری
به فتوای فقیهان، اگر فرد بالغ، عاقل، و آگاه به حرمت شراب شراب بنوشد، حد شرابخواری بر او واجب میشود.[۳۲] حد شرعی شرابخوار هشتاد ضربه شلاّق است.[۳۳] محقق اردبیلی، از فقهای امامیه در قرن دهم قمری، این حکم را اجماعی میداند.[۳۴]
شرابخواری در فقه با دو بار اقرارِ شرابخوار یا با شهادت دو مرد عادل اثبات میشود.[۳۵] البته اگر کسی که شراب خورده، قبل از شهادتدادن شهود، توبه کند، حد از او ساقط میشود؛ ولی توبهٔ بعد از اقامه شهادت، موجب سقوط حد نیست.[۳۶]
فقیهان، در خصوص چگونگی اجرای حد شرعیِ شُرب خمر هم میگویند زمانی میتوان حد را جاری کرد که فرد از حالت مستی خارج شده باشد.[۳۷] همچنین طبق فتوای آنان، هرگاه کسی بعد از هر بار نوشیدن شراب حد بخورد در مرتبه سوم کشته میشود؛[۳۸] اما هرگاه کسی چندبار شراب بخورد و حد بر او جاری نشود، برای همه آنها یک حد کافی است.[۳۹] اگر کسی هم ناچار شود برای حفظ جان یا نجات از بیماری شدید، نوشیدنی مستکننده بنوشد، حدّ شرعی بر او جاری نمیشود.[۴۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۶۳۴.
- ↑ علامه حلی، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۴۳.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۷۱؛ شیخ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۴۷۹؛ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۱۹۵ و ج۶، ص۱۳۵-۱۳۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۳۷۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ آیه ۲۱۹ سوره بقره؛ آیه ۹۰ سوره مائده.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به بهبهانی، الرسائل الفقهیه، ۱۳۷۸ش، ص۷۹؛ نراقی، عوائد الأیام، ۱۴۱۷ق، ص۵۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۴۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۴۵۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۴۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۴۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۳، ص۴۹۵.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناظره، ۱۳۶۳ش.، ج۱۲، ص۲۰۹.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۵۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۱۱۵.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۰۱-۴۰۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۳، ص۴۸۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۹۸-۳۹۶.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۳۵۹-۳۶۱ و ج۶، ص۱۳۴ و ج۱۸، ص۶۳-۶۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۲۸۶.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۱۳۵.
- ↑ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۵، ص۳۰۴؛ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۰۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابنهشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۲۶۰؛ دینوری، الشعر و الشعراء، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ ملکی میانجی، بدائع الکلام فی تفسیر آیات الاحکام، ۱۴۰۰ق، ص۲۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سبحانی، مصادر الفقه الاسلامی و منابعه، ۱۴۱۹ق، ص۱۶؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۲۸؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۲۸۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۱۰؛ ابنابیحاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۹؛ زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ۱۴۰۷ق، ج۱،ص۲۶۰-۲۵۹.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۳۹۶.
- ↑ ابنعابدین، حاشیه رد المختار علی الدر المختار، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۰۲.
- ↑ «خاطره آیتالله سبحانی از یادداشت علامه طباطبایی برای کنگره مبارزه با مشروبات الکی«؛ وبگاه خبرگزاری شفقنا.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۷۶.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۷۶.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۷۶.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۷۶.
- ↑ شریف رضی، نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق، ص۵۱۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۲۲ق، ج۱۳، ص۵۴۷-۵۴۴؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۲، ۴۵۵-۴۵۳
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: محقق حلّی، المختصر النافع، ۱۴۱۰ق، ص۲۲۲.
- ↑ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۱۹۰.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۴۵۶.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۴۵۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۴۵۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: خویی، مبانی تکملة المنهاج، ۱۹۷۶م، ج۱، ص۲۷۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۴۵۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۴۶۲؛ طباطبایی کریلایی، ریاض المسائل، ۱۴۲۲ق، ج۱۳، ص۵۵۳.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۴۵۴.
منابع
- ابنابیحاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ریاض، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۹ق.
- ابنعابدین، محمدامین، حاشیة رد المختار علی الدر المختار شرح تنویر الأبصار فی فقه مذهب الإمام أبی حنیفة النعمان، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابنهشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویه، تصحیح: ابراهیم ابیاری، بیروت، دار المعرفة، بیتا.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، تحقیق: محمدتقی ایروانی، قم، نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- بهبهانی، محمدباقر، الرسائل الفقهیه، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، ۱۳۷۸ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق و تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آلالبیت، قم، مؤسسه آلالبیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- «خاطره آیتالله سبحانی از یادداشت علامه طباطبایی برای کنگره مبارزه با مشروبات الکی«؛ وبگاه خبرگزاری شفقنا، تاریخ بازدید: ۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، نجف، مطبعة الاداب، ۱۹۷۶م.
- دینوری، ابنقتیبه، اشعر و الشعراء، قاهره، نشر دار الحدیث، ۱۴۲۳ق.
- زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دار الفکر، ۱۴۰۴ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، تصحیح: محمد عبدالسلام شاهین، بیروت، دار الکتب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سبحانی، جعفر، مصادر الفقه الاسلامی و منابعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۹ق.
- سمرقندی، نصر بن محمد، تفسیر السمرقندی: بحر العلوم، تحقیق: عمر عمروی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، بیروت، دار الفکر، بیتا.
- شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، قم، نشر هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عِقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، مَن لا یَحضَرُهُ الفقیه، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزهٔ علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، اَلاَمالی، قم، مؤسسه البعثة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- طباطبایی کربلایی، سیدعلی، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة المدرسین، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۲ق.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیه، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- علامه طباطبایی، سیدمحمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، قم، جامعه مدرسین حوزه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، نشر ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- مجلسی، محمدباقر، بِحارُ الاَنوارِ الجامعةُ لِدُرَرِ اَخبارِ الاَئمةِ الاَطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محقق حلّی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الامامیه، تهران، قسم الدراسات الإسلامیة فی مؤسسه البعثة، چاپ سوم، ۱۴۱۰ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۲۴ق.
- مقدس اردبیلی، احمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، تصحیح: مجتبی عراقی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- ملکی میانجی، محمدباقر، بدائع الکلام فی تفسیر آیات الأحکام، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۰ق.
پیوند به بیرون