 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
کَفّاره جمع به آزادکردن یک برده، شصت روزه و اطعام به شصت فقیر با هم اشاره دارد که بر اثرِ شکستن روزه با حرام و یا قتل عمد واجب می‌شود. البته برخی از فقیهان انجام کفاره جمع در افطار روزه با حرام را مطابق احتیاط می‌دانند.
در کفاره جمع، باید سی و یک روز از روزه‌ها پی‌درپی باشد، و در اطعام، به هر فقیر حداقل یک مُد طعام(۷۵۰ گرم گندم و جو و مانند آن) پرداخت شود. بنا به فتوای فقیهان اگر انجام سه کفاره باهم امکان نداشت، هر کدام که ممکن است را باید انجام دهد و اگر بر هیچ کدام از آنها و به هیچ اندازه‌ای قدرت نبود باید استغفار کرد.
مفهوم‌شناسی
کفاره جمع انجام چند کفاره با هم است که به علت انجام برخی از کارهای حرام، واجب می‌شود و عبارت است از آزادکردن یک برده، شصت روز روزه و غذا دادن به شصت فقیر.[۱] کفاره جریمه مالی و بدنی‌ای است که در ازای ارتکاب برخی گناهان باید انجام داد.[۲]
موارد وجوب
کفاره جمع در مواردی چون افطار کردن روزه با حرام و قتل عمد، واجب می‌شود:
شکستن روزه با حرام
به فتوای برخی از فقیهان افطار روزه با کار حرامی مثل خوردن نجاست، زنا و استمنا سبب وجوب کفاره جمع می‌شود؛[۳] خواه آنچه حرام است در اصل حرمت داشته باشد و یا به سببی مانند غصب نمودن، نجس شدن و یا خوردن غذای مضر، حرام باشد.[۴] بر پایه روایتی که امام رضا(ع) نقل شده، خوردن روزه با حرام مستحق کفاره جمع است.[۵] عده‌ای به استناد قواعد فقهی و برخی روایات دیگر، تنها یک کفاره را در افطار روزه با حرام لازم دانسته‌اند[۶] آیت‌الله خامنه‌ای[۷] و آیت‌الله سیستانی[۸] انجام کفاره جمع را بنابر احتیاط مستحب می‌دانند. بعضی نیز در این مسئله به احتیاط واجب حکم کرده‌اند.[۹]
بنابر فتوای برخی مراجع تقلید، کفاره جمع برای افطار با حرام مختص به روزه ماه رمضان نیست و روزه‌های واجب دیگر را نیز شامل می‌شود.[۱۰] عده‌ای نیز فرو بردن اخلاط سر و سینه را نیز به این حکم پیوند داده‌اند.[۱۱] همچنین فرو بردن آب دهان که خون در آن باشد، بر اساس فتوای برخی، موجب کفاره جمع خواهد شد[۱۲] و یا باید بنا به احتیاط واجب، کفاره سه‌گانه را ادا نمود.[۱۳]
بر اساس فتوای برخی مراجع، دروغ بستن بر خداوند و پیامبر(ص) در حال روزه، موجب کفاره جمع می‌شود؛ هرچند که اختلافاتی در این زمینه وجود دارد.[۱۴]
قتل عمد
قتل عمدی مسلمان کفاره جمع دارد.[۱۵] این حکم در احادیث آمده است.[۱۶] همچنین بر اساس روایات، از شرایط پذیرش توبه قاتل، پرداخت کفاره جمع است.[۱۷]
برخی معتقدند که کفاره جمع، در صورتی واجب است که فرد، خودش دست به قتل زده باشد و اگر سبب با واسطه در قتل بوده و یا به آن امر کرده، کفاره‌ای بر او واجب نیست.[۱۸]
کفاره قتل، در قتل زن، مرد، آزاد، برده، عاقل، دیوانه، بالغ و کودک مسلمان واجب است.[۱۹] این حکم شامل جنینی که روح در آن دمیده نیز می‌شود.[۲۰]
در وجوب کفاره جمع بر دیوانه و یا طفلی که دست به قتل بزند؛ اختلاف است؛ برخی نوشته‌اند که اکثراً بر این اعتقادند که باید از اموال آنها هزینه اطعام و آزاد کردن برده برداشت شده و روزه را خود پس از بهبودی و بلوغ بگیرد.[۲۱]
اکثر فقها معتقدند که پس از قصاص هزینه اطعام فقرا و انجام روزه از اموال قاتل برداشته می‌شود؛[۲۲] همچنین اگر قاتل قبل از دادن کفاره کشته شود، هزینه کفاره از مال او برداشته می‌شود؛[۲۳] اگر قاتل شامل حکم قصاص نباشد؛ مانند قتل فرزند به دست پدر، کفاره جمع بر او واجب است.[۲۴]
اگر چند نفر با هم کسی را بکُشند بر هر کدام کفاره جمع واجب است.[۲۵] در برخی روایات آمده است که اگر کسی در ماه‌های حرام، دست به قتل بزند، در عمل به کفاره، باید در همان ماه‌ها، روزه بگیرد.[۲۶]
احکام
برخی از احکام کفاره جمع عبارتند از:
- در شصت روز،روزه حداقل سی و یک روز آن باید پی‌درپی باشد.[۲۷]
- در اطعام به هر فقیر حداقل به اندازه یک مُد طعام(۷۵۰ گرم گندم و جو و مانند آن) پرداخت شود.[۲۸] البته به گفته علامه مجلسی بین یک و یا دو مد طعام، در بین فقها، اختلافنظر وجود دارد.[۲۹]
- اگر انجام سه کفاره باهم امکان نداشت، هر کدام که ممکن است را باید انجام دهد و اگر بر هیچ کدام از آنها و به هیچ اندازه‌ای قدرت نداشت باید استغفار نماید.[۳۰]
پانویس
- ↑ شهید اول، غایة المراد، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۴۵۹؛ آبی، کشف الرموز، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۵۹؛ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۸۵.
- ↑ مشکینی، مصطلحات‌الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۳۸.
- ↑ شیخ بهایی، جامع عباسی، ۱۴۲۹ق، ص۴۶۲؛ بحرانی، سداد العباد، ۱۴۲۱ق، ص۲۲۹؛ علامه حلی، إرشاد الأذهان، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۹۷؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۳۱.
- ↑ فقعانی، مسائل ابن طی، بی‌تا، ص۱۷۸؛ شهید ثانی، حاشیة المختصر النافع، ۱۴۲۲ق، ص۶۱؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۳۰–۹۳۱.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۷۸.
- ↑ صیمری، غایة المرام، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۱۹.
- ↑ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۳۵.
- ↑ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۸-۲۹۹.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیلة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۲۶؛ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۴.
- ↑ فقعانی، مسائل ابن طی، بی‌تا، ص۱۷۸.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۴۸؛ شهید ثانی، حاشیة الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۰۹.
- ↑ کرمانشاهی، مقامع الفضل، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۳۱.
- ↑ بحرانی، عیون الحقائق الناظرة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۱۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: کلینی، الکافی، ج۷، ص۲۷۶؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۱۶۲-۱۶۵؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۹۵-۹۶؛ حرعاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۹، ص۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: فاضل مقداد، کنزالعرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۳۶۷؛ ابن ادریس حلی، السرائر الحاوی، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۳؛ حرعاملی، هدایة الامة، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۴۶۷.
- ↑ فخرالمحققین، إیضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۷۵۱؛ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۰.
- ↑ آبی، کشف الرموز، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۸۱؛ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۰.
- ↑ حائری، الشرح الصغیر، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۵۲۰.
- ↑ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، ص۱۶۱.
- ↑ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۰.
- ↑ فقعانی، الدرالمنضود، ۱۴۱۸ق، ص۳۳۳.
- ↑ علامه حلی، تحریرالأحکام الشرعیة، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۴۶۰.
- ↑ حلی،إرشاد الأذهان، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۹۷؛ فخرالمحققین، إیضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۷۵۱؛ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۱.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۳۸۰-۳۸۱.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیلة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۰۲.
- ↑ مکارم شیرازی، توضیح المسائل، ۱۴۲۹ق، ص۲۶۳.
- ↑ مجلسی، حدود و قصاص و دیات، تهران، ص۱۶۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۳۰–۹۳۱.
منابع
- آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، تحقیق علی‌پناه اشتهاردی و حسن یزدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیلة، قم، موسسه مطبوعات دارالعلم، ۱۴۰۹ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، توضیح المسائل (محشی)، تحقیق سیدمحمدحسین بنی‌هاشمی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۴ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، توضیح المسائل، تحقیق مسلم قلی‌پور گیلانی، بی‌جا، ۱۴۲۶ق.
- بحرانی، حسین بن محمد، سداد العباد و رشاد العباد، تحقیق محسن آل‌عصفور، قم، کتابفروشی محلاتی، ۱۴۲۱ق.
- بحرانی، حسین بن محمد، عیون الحقائق الناظرة فی تتمیم الحدائق، قم، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۴۱۰ق.
- حائری، سید علی، الشرح الصغیر فی شرح مختصرالنافع - حدیقة المؤمنین، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، هدایة الأمة إلی احکام الأئمة - منتخب المسائل، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
- خامنه‌ای، سید علی، اجوبة الاستفتائات، بیروت، الدار الاسلامیة، ۱۴۲۰ق، چاپ سوم.
- سیستانی، سید علی، توضیح المسائل، مشهد، دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی، ۱۳۹۳ش.
- شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، تحقیق محمدتقی مروارید و علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۰ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، تحقیق رضا مختاری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۴ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، حاشیة الإرشاد، تحقیق رضا مختاری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۴ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، حاشیة المختصر النافع، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۲۲ق.
- شیخ بهایی، بهاء‌الدین، جامع عباسی و تکمیل آن محشی، چاپ جدید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- صیمری، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق جعفر کوثرانی، بیروت، دارالهادی، ۱۴۲۰ق.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، موسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، حدود و قصاص و دیات، تحقیق علی فاضل، تهران، موسسه نشر آثار اسلامی، بی‌تا.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنزالعرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، ۱۴۲۵ق.
- فخرالمحققین، محمد بن حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، تحقیق سید حسین موسوی کرمانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ۱۳۸۷ق.
- فقعانی، علی بن علی، الدرالمنضود فی معرفة صیغ النیات و الإیقاعات و العقود، تحقیق محمد برکت، قم، مکتبه امام العصر(عج) العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- فقعانی، علی بن علی، مسائل ابن طی - المسائل الفقهیة، استنساخ از سلسله ینابیع الموده، بی‌تا.
- کرمانشاهی، محمدعلی، مقامع الفضل، قم، موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، ۱۴۲۱ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، توضیح المسائل، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ پنجاه و دوم، ۱۴۲۹ق.