تازیانه
 | مقالات ویکیشیعه با رویکرد «ارتباط با مکتب اهلبیت» نوشته می‌شوند. برای آگاهی از دیگر ابعاد موضوع، منابع دیگر را جویا شوید. |
تازیانه نوعی مجازات برای اجرای برخی اقسامِ حد و تعزیر است. در بعضی از آیات قرآن و احادیث نقل‌شده از امامان شیعه، حکم تازیانه و مقدار مناسب آن با جرایم بیان شده است. در مواردی هم خود ائمه این مجازات را اجرا کرده‌اند؛ برای نمونه، امام علی(ع) حکم عمر بن خطاب درباره شراب‌خوری پسرش عبیدالله را اجرا کرد و به او شلاق زد.
نمونه‌هایی از جرایم مستحق تازیانه و مقدار مجازات حدّی و تعزیری آن‌ها در کتاب‌های فقهی آمده است؛ مثلاً حد زنا برای فردی که مُحصِن نیست، صد ضربه شلاق و برای قذف و شرابخواری، هشتاد ضربه است. تعزیر مجازاتی است که در شرع برای آن مقداری تعیین نشده باشد. مقدار شلاق تعزیری با تشخیص حاکم شرع مشخص می‌شود. براساس فتوای مشهور میان فقیهان، مجازات تعزیری باید از مقدار حدّیِ آن کمتر باشد.
از دیدگاه فقیهان واجب است در اجرای حکم شلاق، ضربات آن بر روی بدن تقسیم شود و بر نقطه مشخصی متمرکز نباشد. مجریان این حکم حق ندارند بر نقاط خطرناک بدن مجرم، مانند سر و صورت تازیانه بزنند و این حکم در سرما و گرمای شدید اجرا نمی‌شود.
عالمان مسلمان، در پاسخ به کسانی که شلاق‌زدن را مجازاتی ظالمانه و ناسازگار با حقوق بشر می‌دانند می‌گویند تازیانه با هدف اصلاح جامعه و جلوگیری از تکرار جرم انجام می‌شود و حفظ حقوق کسانی که مورد تجاوز واقع می‌شوند را دنبال می‌کند.
مفهوم‌شناسی و اهمیت
تازیانه‌زدن (در عربی: جَلْد) نوعی مجازات و تنبیه مجرمان است و فقیهان در باب حدود از علم فقه، به بحث دربارهٔ آن پرداخته‌اند.[۱] در آیات قرآن، برخی از مواردِ استحقاق شلاق و مقدار آن بیان شده است؛ مثلاً مقدار حد زنا در آیه جَلد و حد قذف در آیه ۴ سوره نور آمده است. در آیه ۲۵ سوره نساء هم، کیفر کنیز زناکاری که مُحصَنه باشد پنجاه ضربه تازیانه بیان شده است.[۲]
امامان شیعه، علاوه‌بر بیان حکم و تعیین مقدار تازیانه برای جرایم،[۳] در مواردی هم خود آن را اجرا کرده‌اند. براساس حدیثی از امام باقر(ع)، عبیدالله بن عمر شراب خورد. سپس برای اجرای حد آماده شد. پدرش، عمر بن خطاب، به اجرای حد بر او حکم داد؛ اما کسی جرئت اقدام نداشت. در این هنگام، امام علی(ع) برخاست و با تازیانه‌ای دو‌لایه، چهل ضربه بر او زد؛[۴] همچنین قیس بن عمرو بن مالک، ملقب به نجاشی (شاعر) را به جرم شرابخواری در ماه رمضان نزد امام علی(ع) آوردند. امام علی هشتاد ضربه شلاق به او زد و او را یک شب حبس کرد. روز بعد نیز به‌سبب حرمت‌شکنی ماه رمضان، بیست ضربه دیگر زد.[۵] فقیهان در کتاب‌های خود به موضوع شلاق و بیان مقدار مجازات حدّی و تعزیری آن پرداخته‌اند.[۶]
مقدار و موارد تازیانه در فقه شیعه
فقیهان شیعه موارد و مقدار مجازات شلاق را در قسمت حدود و تعزیر از علم فقه بیان کرده‌اند که برخی به شرح زیر است:
تازیانه حدی
مقدار تازیانه در جرایم حدی به شرح زیر است:
- صد ضربه برای زناکاری که مُحصِن نیست ؛ یعنی به رابطه جنسی حلال دسترسی ندارد؛[۷]
- صد ضربه برای مساحقه‌‌کننده؛[۸]
- صد ضربه برای لواط‌کننده، اگر در جریان عمل لواط، دخولی صورت نگیرد (وگرنه مجازات اعدام است).[۹] برخی از فقها، همچون ابوالقاسم خویی، مجازات لواط‌کنندهٔ غیرمحصن را نیز صد ضربه شلاق می‌دانند و تنها اگر لواط‌کننده محصن باشد، به اعدام حکم می‌دهند؛[۱۰]
- صد ضربه برای فرد مُحرِم که پسر نوجوانی را از روی شهوت می‌بوسد؛ [۱۱]
- هشتاد ضربه برای قذف؛[۱۲]
- هفتاد و پنج ضربه برای قیادت، یعنی واسطه‌گری بین دو نفر برای برقراری رابطه نامشروع؛[۱۳]
- هشتاد ضربه برای شرابخواری (نوشیدن انواع مشروبات الکلی).[۱۴] زمان اجرای آن پس از هشیاری شراب‌خوار است.[۱۵]
تازیانه تعزیری
تعزیر مجازاتی است که در شرع برای آن مقداری تعیین نشده باشد.[۱۶] مقصود از تازیانهٔ تعزیری شلاق‌زدن مجرم به تعدادی است که حاکم شرع صلاح بداند.[۱۷] نمونه‌هایی از جرایم مشمول این تنبیه در روایات آمده است؛ مثلاً زن و شوهری که در روز ماه رمضان آمیزش کنند هریک با بیست و پنج ضربه شلاق تعزیر می‌شوند.[۱۸] گفته شده براساس فتوای مشهور میان فقها مجازات تعزیری باید از مقدار حدی آن کمتر باشد؛ برای نمونه، اگر مجازات حدی گناهی صد ضربه بود، تعزیر آن نود و نُه ضربه یا کمتر از آن است.[۱۹]
شیوه اجرای حکم شلاق
فقیهان شیعه احکام و شرایطی را در اجرای حکم شلاق و اقامه حدود بیان کرده‌اند. به‌گفته مکارم شیرازی، از مراجع تقلید، جنس شلاقِ مورداستفاده در اجرای حد یا تعزیر باید بافته و معمولی و از لحاظ ضخامت متوسط باشد و نمی‌توان از سیم، کابل و چوب برای شلاق‌زنی استفاده کرد؛[۲۰] همچنین به‌گفته او، بنابر احتیاط واجب، نباید برای شلاق‌ردن شخص را بخوابانند و شلاق‌زن دستش را تا حدی بالا نبرد که زیر بغلش پیدا شود.[۲۱]
به نظر فقها واجب است ضربات شلاق بر روی بدن تقسیم شود و بر نقطه مشخصی متمرکز نباشد. مجریان این حکم حق ندارند بر نقاط خطرناک بدن مانند سر و صورت، قلب و عورت و مانند آن تازیانه بزنند.[۲۲] حکم شلاق در سرما و گرمای شدید اجرا نمی‌شود.[۲۳] هرگاه مريض يا زن مستحاضه محكوم به جلد (شلاق) باشد، اجراى حد تا بهبودی و قطع خون به تأخير مى‌افتد.[۲۴]
آیین‌نامه اجرای احکام کیفری ایران در خرداد ۱۳۹۸ش توسط رئیس قوه قضائیه مصوب و ابلاغ شده است. در مبحث پنجم این آیین‌نامه، نحوه اجرای مجازات شلاق آمده و وظایف مجریان، مطابق با فقه، در ضمن ماده ۱۲۲ تا ردیف ۱۳۴ مشخص شده است.[۲۵]
انتقاد به اجرای علنی حکم تازیانه
کسانی به اجرای علنی شلاق‌زنی اعتراض کرده‌اند و آن را دارای آثار بدی دانسته‌اند. آن‌ها این شیوه را باعث وحشت و سلب آرامش روانی جامعه یا موجب بدبینی توصیف می‌کنند. در پاسخ گفته‌اند که قرآن تنها درباره زنا به شلاق‌زنی علنی دستور داده و موارد دیگر دلیل فقهی دقیقی ندارد. در این مورد هم تعیین عدد شاهدان به حاکم شرع واگذار شده و حضور سه شاهد راستگو برای اجرا کافی است و نیازی به حضور مردم کوچه و بازار نیست.[۲۶]
ناسازگاری با حقوق بشر
برخی شلاق‌زدن را با حقوق بشر رایج در اروپا ناسازگار دانسته و نمونه‌ای از مجازات ظالمانه شمرده‌اند. حسینعلی منتظری از مراجع تقلید شیعه این ادعا را رد کرده و گفته است شلاق‌زدن، علاوه‌بر اصلاح جامعه و جلوگیری از تکرار جرم، موجب حفظ حقوق کسانی می‌شود که مورد تجاوز و جنایت واقع شده‌اند.[۲۷] برخی هم با استناد به آیه ۱۲۰ سوره بقره، به نارضایتی دشمنان اسلام از اجرای قوانین آن اشاره کرده و کسب رضایت خدا و جامعه اسلامی را بالاتر و مقدم بر خوشامد دشمنان دانسته‌اند.[۲۸]
جایگزینی با تنبیهات دیگر
بعضی بر این باورند که مجازات شلاق با پیشرفت و شرایط روز جوامع هماهنگ نیست. اینان می‌گویند در صدر اسلام، شلاق رواج داشت و کرامت مجرم خدشه‌دار نمی‌شد. آن زمان، مجازات‌های جایگزین مناسبی برای شلاق وجود نداشت؛ در‌حالی‌که امروز این فرصت وجود دارد. کشورهای زیادی مجازات شلاق را حذف یا جایگزین کرده‌اند. فقه شیعه نیز به‌اقتضای زمانه باید شلاق را که اثر تحقیری و تحمل‌ناپذیری پیدا کرده تبدیل به کیفری مناسب کند؛[۲۹] در مقابل، ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید، تغییر شلاقِ حدی را منوط به تشخیص ضرورت از سوی حاکم شرع می‌داند.[۳۰] او می‌گوید البته مجازات تعزیری منحصر به شلاق‌زنی نیست و با نظر حاکم شرع می‌تواند شامل انواع توبیخ مانند جریمه مالی، زندان و حتی معرفی مجرم در رسانه‌ها باشد.[۳۱] وی، به‌جز شلاق، یازده نمونه برای تعزیر برشمرده که محرومیت از برخی مناصب و ممنوعیت موقت از کسب‌وکار از جمله آن‌هاست.[۳۲]
پانویس
- ↑ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۴۳ ـ ۶۴۴.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۳ش، ج۷، ص۳۱۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۱۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۱۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۳۱۵ ـ ۳۱۶.
- ↑ محقق حلی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۳۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۷۰۶؛ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة، جماعة المدرسین، ج۱۳، ص۱۲۰؛ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۷۸۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق حلّی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۴۷؛ علامه حلّی، تحریر الاحکام الشرعیه، مؤسسه آل البیت(ع)، ج۲، ص۲۲۴.
- ↑ خویی، تکملة المنهاج، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۸-۳۹.
- ↑ خوئی، مبانی تکملة المنهاج، موسسه احیاء آثار الامام الخویی، ج۱،ص۲۹۸.
- ↑ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۴۷؛ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۹، ص۱۸۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۴۹؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۳۱۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۹۳.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۹۳.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۴، ص۳۲۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۳۱۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۳۱۶.
- ↑ حق پناه، «فلسفه مجازات جلد در فقه و حقوق بشر»، ص۱۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ۴۸۷ ـ ۴۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ۴۸۸.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۱۷۵؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ص۴۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ۴۸۸.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۳۱۶.
- ↑ «آیین‌نامه نحوه اجرای احکام حدود، سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو و جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و منع از اقامت در محل یا محل‌های معین»، سایت اختبار.
- ↑ «فلسفه مجازات علنی در اسلام»، سایت آیین رحمت.
- ↑ منتظری، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، ۱۴۲۹ق، ص۸۲ ـ ۸۴.
- ↑ «فلسفه مجازات علنی در اسلام»، سایت آیین رحمت.
- ↑ «اسلام و شلاق»، سایت دین‌آنلاین.
- ↑ «شلاق»، سایت آیت‌الله مکارم شیرازی.
- ↑ «شلاق»، سایت آیت‌الله مکارم شیرازی.
- ↑ مکارم شیرازی، تعزیر و گستره آن، ۱۴۲۵ق، ص۸۶.
منابع
- «آیین‌نامه نحوه اجرای احکام حدود، سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو و جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و منع از اقامت در محل یا محل‌های معین»، سایت اختبار، تاریخ انتشار: ۳۰ خرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۳ش.
- «اسلام و شلاق»، سایت دین‌آنلاین، تاریخ بازدید: ۳۰ مهر ۱۴۰۳ش.
- حق‌پناه، محمدعلی، «فلسفه مجازات جلد در فقه و حقوق بشر»، در مجله فقه و حقوق نوین، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۹ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، موسسة احیاء آثار الامام الخویی، ایران، بی‌تا.
- خویی، سید ابوالقاسم، تکملة المنهاج، قم، نشر مدینة العلم، چاپ بیست و هشتم، ۱۴۱۰ق.
- سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، کومش، ۱۳۷۳ش.
- «شلاق»، سایت آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، حاشیه و شرح کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام إلی تنقیح شرایع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۰ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۴۱۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه الإمام الصادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- «فلسفه مجازات علنی در اسلام»، سایت آیین رحمت، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحرام و الحلال، تحقیق: عبدالحسین محمد علی بقال، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تحقیق مجتبی عراقی و دیگران، قم، جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیة فی قم، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، تحقیق: ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تعزیر و گستره آن، تحقیق: ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۴۲۵ق.
- منتظری، حسینعلی، پاسخ به پرسش‌هایی پیرامون مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، قم، ارغوان دانش، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، تحقیق: ابراهیم سلطانی‌نسب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
- هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر و دیگران، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳ش.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۶ق.