هند دختر اَبواُمَیّة بن مُغَیرَة مشهور به أُمّ سَلَمه از همسران پیامبر(ص) که ام‌المؤمنین خوانده شده‌اند.
وی با پذیرش اسلام، در سال‌های نخستین بعثت حضرت محمد(ص)، در زمره اولین مسلمانان در آمد و به دستور پیامبر همراه با عده‌ای از مسلمانان به سرپرستی جعفر بن ابیطالب به حبشه مهاجرت کرد. او که قبل از پیامبر ازدواج کرده بود، در سال چهارم هجری پس از وفات شوهرش به عقد پیامبر در آمد. ام سلمه همواره در همراهی اهل بیت می‌کوشید و پس از رحلت پیامبر(ص) نیز یکی از مدافعان اهل بیت(ع) به شمار می‌رفت، چنانکه از حضرت فاطمه(س) در مسأله میراث پیامبر(ص) دفاع کرد. اکثر مورخان، تاریخ رحلت ام سلمه را بعد از واقعه عاشورا دانسته‌اند.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | هند دختر ابو امیة بن مغیره |
| کنیه | ام‌سلمه |
| لقب | ام‌المؤمنین |
| زادگاه | مکه |
| محل زندگی | مکه • حبشه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| درگذشت | پس از شهادت امام حسین(ع) در مدینه |
| مدفن | قبرستان بقیع |
| مشخصات دینی | |
| حضور در جنگ‌ها | شرکت در غزوات و سریه‌های پیامبر(ص) |
| هجرت به | هجرت به حبشه • هجرت به مدینه |
| دیگر فعالیت‌ها | دفاع از حضرت فاطمه(س) در برابر انکار ابوبکر نسبت به میراث پیامبر(ص) • امانتدار امام حسین(ع) در نگهداری از سلاح پیامبر(ص) و ودایع امامت • مخالفت با معاویه |
| آثار | نقل حدیث قاروره، شأن نزول آیه تطهیر، حدیث کساء و ... |
نام و نسب
نام وی هند است و با توجه به اینکه پسری به نام سلمه داشته است، کنیه‌اش را ام سلمه گفته‌اند.
نام پدر او ابوامیة بن مغیرة[۱] و نام مادر وی عاتکه است. بعضی معتقدند عاتکه دختر عبدالمطلب بوده،[۲] ولی بیشتر مورخان مادر ایشان را عاتکه دختر عامر ابن ربیعه کنانی دانسته‌اند.[۳]
از تاریخ ولادت ایشان خبری در دست نیست.
 | |
| خدیجه دختر خویلد | (ازدواج: ۲۵ عام‌الفیل) |
| سوده دختر زمعه | (ازدواج: قبل از هجرت) |
| عایشه دختر ابوبکر | (ازدواج: ۲ق) |
| حفصه دختر عمر بن خطاب | (ازدواج: ۳ق) |
| زینب دختر خزیمه | (ازدواج: ۳ق) |
| ام سلمه دختر ابوامیه | (ازدواج: ۴ق) |
| زینب دختر جحش | (ازدواج: ۵هجری) |
| جویریه دختر حارث | (ازدواج: ۵ یا ۶ق) |
| ام‌حبیبه| دختر ابوسفیان | (ازدواج: ۶ یا ۷ق) |
| ماریه دختر شمعون | (ازدواج: ۷ق) |
| صفیه دختر حیی | (ازدواج: ۷ق) |
| میمونه دختر حارث | (ازدواج: ۷ق) |
اسلام و هجرت به حبشه
گفته شده ام سلمه پیش از ازدواج با حضرت محمد(ص)، همسر برادر رضاعی آن حضرت یعنی عبدالله بن عبدالاسد بود[۴] و او در مکه به همراه شوهرش به جمع مسلمانان پیوست. ام سلمه و شوهرش هنگام هجرت مسلمانان به حبشه با آنان هجرت کردند.[۵] همه روایات مربوط به سفیران قریش در حبشه و مناظرات ایشان با جعفر بن ابی طالب در حضور نجاشی پادشاه حبشه از طریق ام سلمه نقل شده است. ابن هشام داستان ورود مهاجرین به حبشه و برخورد همراه با مهربانی پادشاه حبشه با آنان را از قول ام سلمه نقل می‌کند.[۶]
هجرت به مدینه
پس از دستور پیامبر اسلام(ص) مبنی بر هجرت به مدینه، اولین کسی که به مدینه هجرت نمود ابو سلمه بود. ام سلمه و پسرش سلمه نیز به همراه او عازم مدینه بودند، ولی بنی مغیره که از نزدیکان ام سلمه بودند مانع رفتن او به مدینه شدند. ام سلمه درباره جدایی از فرزند و شوهرش می‌گوید تا یک سال یا نزدیک به آن شب و روز می‌گریستم و هر روز بر سر راه می‌رفتم و از هر کس که از مدینه می‌آمد خبر آنان را می‌گرفتم؛ چون پسرعمویم بی‌تابی مرا دید دلش برایم سوخت و وساطت کرد و به من اجازه دادند که به مدینه سفر کنم و پس از یک سال من نیز همراه فرزند کوچکم به مدینه مهاجرت کردم و با کمک عثمان بن طلحه بن ابی طلحه نزد شوهرم رفتم.[۷]
در مدینه
ازدواج با پیامبر(ص)
ام سلمه قبل از پیامبر با ابوسلمه ازدواج کرده بود، پس از درگذشت ابوسلمه در ۴ق بر اثر جراحتی که در جنگ احد برداشته بود، پیامبر اسلام(ص) با ام سلمه ازدواج کردند. گفته‌اند، پس از انقضای عده، ابوبکر و سپس عمر از او خواستگاری کردند، و ام سلمه نپذیرفت. آنگاه پیامبر خواستگار فرستاد و وی قبول کرد.[۸] به نقل شیخ صدوق از امام صادق(ع)، ام سلمه پس از خدیجه(س)، بافضیلت ترین زنان پیامبر(ص) بوده است.[۹] ام سلمه دارای فضائل و کمالاتی بود که مورد حسادت عایشه و مایه اندوه او می‌شد.[۱۰]ام سلمه می‌گوید: آیه برای پذیرش توبه ابولبابه در منزل من نازل شد وماجرا این گونه بود که در سحرگاهی دیدم رسول خدا خندان است از او سبب را پرسیدم فرمود توبه ابولبابه پذیرفته شد و من با اذن حضرت از دریچه‌ای که از منزلم به مسجد بود خبر را به او دادم.يَا أَبَا لُبَابَةَ، أَبْشِرْ فقد تاب الله عليك. [۱۱]
شرکت در غزوات و سریه‌ها
ام سلمه در غزوات و سریه‌های متعددی چون مُرَیسیع، خیبر، حدیبیه، خندق، فتح مکه و حنین، رسول خدا را همراهی کرد.[۱۲][یادداشت ۱] بعدها هر ماه به میدان جنگ احد می‌رفت و بر شهیدان سلام می‌فرستاد.[۱۳]
ام سلمه و اهلبیت
او در باره فاطمه می‌گفت: كنتُ أؤدّب فاطمة و هي أدأبُ منّي» پیامبر پس از ازدواج با من امور مربوط به فاطمه را به من واگذار کرد و من فاطمه را تربيت می‌كردم وبه او آداب زندگی می آموختم ولی او از من آشناتر به آداب و رسوم بود.[۱۴] ام سلمه همواره در همراهی اهل بیت می‌کوشید. بنابر روایات، ام سلمه پس از رحلت پیامبر(ص) یکی از مدافعان اهلبیت(ع) به شمار می‌رفت، چنانکه از حضرت فاطمه(س) در برابر انکار ابوبکر نسبت به میراث پیامبر(ص) دفاع کرد و در آن سال خود از عطاء محروم ماند.[۱۵]
جنگ جمل
پس از قتل عثمان وقتی که طلحه و زبیر به مکه رفتند و عایشه را به جنگ با علی(ع) تشویق کردند. عایشه نیز قصد داشت ام سلمه را برای جنگ برانگیزد، اما وی آن را نپذیرفت و عایشه را نیز از این کار بر حذر داشت.[۱۶]
سپس که از عایشه مأیوس شد، امام علی(ع) را از قصد اصحاب جمل آگاه کرد و پسرش عمر بن ابی سلمه را به خدمت آن حضرت فرستاد. امیرالمؤمنین(ع) بعداً این پسر را والی بحرین، سپس والی فارس و بنابر قولی، والی حلوان و ماه و ماسبذان کرد.[۱۷]
محبت به امام حسین(ع)
محبت وی به اهلبیت تا بدانجا بود که تربیت امام حسین(ع) -در دوران کودکی- به ایشان محول شده بود[۱۸] وحتی در دوران یزید پس از شهادت حضرت امام حسین(ع)، به عزاداری پرداخت.[۱۹]
ام سلمه و واقعه کربلا
امام حسین(ع) پیش از سفر به کربلا، علم و سلاح پیامبر(ص) و ودایع امامت را به او سپرد تا از بین نرود.[۲۰]
طبق بعضی از نقلها پیامبر، مقداری از خاک کربلا را به‌ام سلمه داده بود و او نیز آن را در شیشه‌ای نگهداری می‌کرد. حضرت فرموده بود هر‌گاه دیدی که این خاک، به خون تبدیل شد، بدان که فرزندم حسین کشته شده است. روزی ام سلمه در خواب، رسول خدا را با چهره‌ای غمگین و لباسی خاک‌آلود دید، که حضرت به او فرمود: از کربلا و از دفن شهدا می‌آیم. ناگهان از خواب برخاست، نگاه به آن شیشه کرد، خاک را خونین یافت، دانست که حسین(ع) شهید شده است. آنگاه شیون و زاری نمود و وقتی همسایه‌ها آمدند، ماجرا را به آنان بیان کرد.[۲۱] این ماجرا در روایات، به «حدیث قاروره» معروف است.[۲۲]
مخالفت با معاویه
پس از صلح امام حسن(ع) با معاویه، ام سلمه به جابر بن عبدالله انصاری و برادرزاده‌اش توصیه کرد تا برای حفظ جانشان با معاویه بیعت کنند.[۲۳] اما وی در مقابل معاویه ساکت ننشست؛ او پس از دستور معاویه، مبنی بر لعن حضرت علی(ع) بر روی منبر، نامه‌ای به معاویه نوشت و وی را سخت سرزنش کرد.[۲۴]
وفات
سال رحلت ام سلمه محل اختلاف است، چنانکه آن را از ۵۹ تا سال ۶۲ قمری گفته‌اند.[۲۵] ولی به نظر می‌رسد که سال ۶۲ از بقیه نقلها درست‌تر است؛ زیرا بر اساس برخی نقلها او پس از شهادت امام حسین(ع) نیز زنده بوده است.[۲۶] بدین ترتیب ام سلمه آخرین همسر حضرت محمد(ص) است که از دنیا رفته است.
درباره سن ام سلمه، از پسرش عمر نقل شده که وی هنگام مرگ ۸۴ سال داشته است.[۲۷] مقبره ام سلمه در بقیع در کنار بزرگان صدر اسلام است.[۲۸]
قبری در قبرستان باب الصغیر به وی منسوب است.[۲۹]
مسند ام سلمه
ام سلمه احادیث فراوانی از حضرت رسول(ص) نقل کرده که در کتب فریقین دیده می‌شود. احادیث وی که مشتمل بر ۳۷۸ حدیث می‌باشد، در مجموعه‌ای به نام مسند ام سلمه جمع آوری شده است.[۳۰] فهرستی از احادیث منقول ام سلمه در منابع شیعه تهیه و منتشر نشده است. از احادیث ام سلمه که در کتب شیعه و اهل سنت آمده است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ام سلمه همچنین از ابوسلمة بن عبدالاسد و حضرت فاطمه(س) حدیث روایت کرده است و گروهی از او حدیث شنیده و نقل کرده‌اند، که نام آنان در منابع آمده است.[۳۴]
توثیق ام سلمه
وقتی امام حسین(ع) از مدینه به قصد مکه خارج شدند، ودایع امامت را به ام سلمه سپردند، پس از بازگشت امام سجاد(ع) از سفر کربلا، ام سلمه کتاب‌های علم امیرالمؤمنین(ع) و ذخایر نبوت و خصایص امامت را که نزد او به امانت گذاشته بود را به آن حضرت سپرد و از اینجا می‌توان به وثاقت او نزد ائمه پی برد و نیازی به توثیق دیگری در مورد او نیست.[۳۵]
پانویس
- ↑ ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۰۱-۲۰۲.
- ↑ ریاحین الشریعه، محلاتی، ج ۴ص۳۷۵.
- ↑ ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۸۶،.ابن حبیب محمد، المحبر، ج۱، ص۸۳.
- ↑ ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۰۲.
- ↑ بخاری محمد، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۲۸.
- ↑ ابن هشام سیره النبویه، ج ا، ص۳۳۴.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، نشر دارالمعرفه، ج۱، ص۴۶۹ .
- ↑ ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۰۳-۲۰۴.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۱۹.
- ↑ ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۹.
- ↑ واقدی، مغازی، ج۲، ص۵۰۸.
- ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۴۶۷.
- ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۳۱۴ .
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۰.
- ↑ ابن رستم طبری محمد، دلائل الامامة، ج۱، ص۳۹ .
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۷۸، ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۵۷ - ۵۸، ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۶-۳۱۷وابن بابویه محمد، معانی الاخبار، ج۱، ص۳۵۷.
- ↑ بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۳۰طبری، تاریخ، ج۴، ص۴۵۱-۴۵۲.
- ↑ ابن حمزه عبدالله، الثاقب فی المناقب، ج۱، ص۳۳۰.
- ↑ ابن اثیر علی، اسد الغابة، ج۲، ص۲۲.
- ↑ بحار الانوار، ج۲۶، ص۲۰۹، اصول کافی، ج۱، ص۲۳۵، اثبات الهداة، ج۵، ص۲۱۶. .
- ↑ بحار، ج۴۵، ص۸۹، ۲۲۷ و ۲۳۲، ج۴۴، ص۲۲۵، ۲۳۱، ۲۳۶ و ۲۳۹، اثبات الهداة، ج۵، ص۱۹۲، امالی صدوق، ص۱۲۰.
- ↑ برای آگاهی از روایت‌های مختلف حدیث قاروره و خواب امّ سلمه در منابع شیعه و اهل سنت نگاه کنید به: ری شهری، الصحیح من مقتل سید الشهداء، ص۹۴۳ـ۹۴۸. .
- ↑ بخاری محمد، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۱۴۱وثقفی ابراهیم، الغارات، ج۱، ص۴۱۵والاختصاص، منسوب به شیخ مفید، ج۱، ص۱۱۳-۱۱۶.
- ↑ ابن عبدربه احمد، العقد الفرید، ج۴، ص۳۶۶وخطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۰۱.
- ↑ واقدی محمد،المغازی، ج۱، ص۳۴۴وابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۴۱و ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۱وذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۷وص۲۱ابن جوزی عبدالرحمان، صفة الصفوة، ج۲، ص۴۲.
- ↑ حرعاملی محمد، وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۱۴۳وذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۷.
- ↑ ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۹۶وذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۲.
- ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۹وابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۱.
- ↑ قائدان، اماکن سیاحتی و زیارتی دمشق، کتابخانه الکترونیکی انهار.
- ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۱۰ و احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۸۹- ۳۲۴، .
- ↑ احزاب(۲۲): آیه۳۳.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس، به کوشش علوی حسنی نجفی، ج۱، ص۵۹ -۶۰و احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۹۲-۲۹۶-۲۹۸وطبرانی سلیمان، المعجم الکبیر، ج۳، ص۴۶-۴۹،حاکم نیشابوری محمد، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۴۶.
- ↑ خصیبی حسین، الهدایة الکبری، ج۱، ص۲۰۳- ۲۰۴،مسعودی علی،اثبات الوصیة، ج۱، ص۱۴۱، قم، ۱۴۰۴ق.ابن عبدربه احمد، العقد الفرید، ج۴، ص۳۸۳یعقوبی احمد، تاریخ، ج۲، ص۱۸۲-۱۸۳.
- ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، تهذیب التهذیب، ج۱۲، ص۴۵۶وحکیمی محمدرضا، اعیان النساء، ج۱، ص۶۲۷ - ۶۲۸ابن عساکر عبدالرحمان، کتاب الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، ج۱، ص۷۱وص۷۴،وص۱۰۴.
- ↑ حرعاملی محمد، وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۱۴۳.
یادداشت
- ↑ همراهی زنان با پیامبر(ص) در جنگ‌ها هم به صورت همیشگی نبوده تا به عنوان سنت وبرنامه ثابت تلقی نشود و هم به منظور جنگ و رزم در میدان نبرد نبوده بلکه به قصد خدمت رسانی به سپاه اسلام مانند مداوای مجروحان، آبرسانی، آشپزی و... بوده است. واقدی، المغازی، ناشر اعلمی، ج۲، ص۶۸۵؛https://fa.shafaqna.com/news/169145/نقش-نظامی-زنان-در-زمان-پیامبرص/
منابع
- ابن‌ابی‌طاهر طیفور احمد، بلاغات النساء، بیروت، دارالنهضة الحدیثه.
- ابن‌اثیر علی، اسد الغابة، تهران، المطبعة الاسلامیه.
- ابن‌بابویه محمد، معانی الاخبار، به کوشش محمد مهدی حسن خرسان، قم، منشورات مکتبة المفید.
- صدوق، محمد بن علی، الخصال، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، جماعة المدرسین، ۱۴۰۳ق.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمان، صفة الصفوة، به کوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌حبیب محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق /۱۹۴۲م.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق.
- ابن‌حمزه عبدالله، الثاقب فی المناقب، به کوشش نبیل رضا علوان، قم، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌رستم طبری محمد، دلائل الامامة، نجف، ۱۳۸۳ق /۱۹۶۳م.
- ابن‌سعد محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
- ابن‌عبدالبر، یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.
- ابن‌عبدربه احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۲م.
- ابن‌عساکر عبدالرحمان، کتاب الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، به کوشش محمد مطیع حافظ و غزوه بدیز، بیروت، دارالفکر.
- ابن‌قتیبه عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
- ابن‌هشام عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵م.
- احمد بن حنبل، مسند، بیروت، دارصادر.
- الاختصاص، منسوب به شیخ مفید، به کوشش محمد مهدی حسن خرسان، قم، مکتبه بصیرتی.
- اسحاق بن محمد همدانی، ترجمه و انشای سیرة النبی (سیرت رسول الله)، به کوشش اصغر مهدوی، تهران، ۱۳۶۱ش.
- الامامة و السیاسة، منسوب به ابن قتیبه، قاهره، ۱۳۵۶ق /۱۹۳۷م.
- بخاری محمد، التاریخ الصغیر، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
- بلاذری احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
- ثقفی ابراهیم، الغارات، به کوشش عبدالزهرا حسینی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
- حاکم نیشابوری محمد، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ۱۳۹۸ق /۱۹۷۸م.
- حر عاملی محمد، وسائل الشیعة، به کوشش محمد رازی، بیروت، ۱۳۸۹ق.
- حکیمی محمدرضا، اعیان النساء، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
- خصیبی حسین، الهدایة الکبری، بیروت، مؤسسة البلاغ.
- خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.
- ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
- ری‌شهری، محمد و گروه همکار، الصحیح من مقتل سید الشهداء و اصحابه، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- زبیری مصعب، نسب قریش، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۵۳م.
- طبرانی سلیمان، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، الدارالعربیة للطباعه.
- طبری، تاریخ.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ناشر موسسه وفا، بی جا، ۱۴۰۳ق.
- قائدان، اماکن سیاحتی و زیارتی دمشق، کتابخانه الکترونیکی انهار، تاریخ بازدید: ۶ خرداد ۱۴۰۲ش.
- قرآن کریم.
- کتاب سلیم بن قیس، به کوشش علوی حسنی نجفی، بیروت، ۱۴۰۰ق /۱۹۸۰م.
- مسعودی علی، اثبات الوصیة، قم، ۱۴۰۴ق.
- واقدی محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
- یعقوبی احمد، تاریخ، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، ۱۳۵۶ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایره المعارف بزرگ اسلامی
- ام سلمه انیس فاطمه(س)