جَعده (زنده در ۵۰ق) دختر اشعث بن قیس کندی و همسر امام حسن مجتبی(ع) است که به تحریک معاویة بن ابی‌سفیان، امام حسن(ع) را مسموم کرد و به شهادت رساند. او از امام حسن(ع) صاحب فرزندی نشد.
| همسر و قاتل امام حسن مجتبی(ع) | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| خویشاوندان سرشناس | اشعث بن قیس کندی(پدر) • محمد بن اشعث بن قیس کندی(برادر) |
| اطلاعات دیگر | |
| فعالیت‌ها | مسموم کردن امام حسن مجتبی(ع) |
بنا به گزارش منابع تاریخی، جعده با نیرنگ پدرش به ازدواج امام حسن(ع) درآمد. او در برابر هدیه مالی و وعده ازدواج با یزید بن معاویه از سوی معاویه امام حسن(ع) را مسموم کرد، اما معاویه به وعده خود وفا نکرد و او پس از شهادت امام حسن(ع) به ازدواج یعقوب بن طلحه بن عبیدالله درآمد.
نام و نسب
جعده از خاندان اشعث و قبیله کِنده بود: پدرش اشعث بن قیس کندی از چهره‌های مشهور صدر اسلام و مادرش ام فروه، خواهر ابوبکر بوده است.[۱] از امام صادق(ع) نقل شده که اشعث بن قیس در قتل امیرالمؤمنین(ع) شریک است و دخترش جعده، حسن بن علی(ع) را مسموم کرد و محمد پسر اشعث نیز در شهادت حسین بن علی(ع) شرکت داشت.[۲]
در منابع، از تولد جعده سخنی به میان نیامده است. به گفته ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین، نام های سکینه، شعثاء و عایشه را نیز برای او نقل کرده‌اند ولی نام صحیحش جعده است.[۳]
ازدواج با امام حسن(ع)
جعده، همسر حسن بن علی امام دوم شیعیان بود، به گزارش احمد بن یحیی بلاذری، تاریخ‌نگار قرن دوم قمری، او با نیرنگ اشعث به ازدواج امام حسن درآمد: چراکه امام علی(ع)، از اشعث خواسته بود که دختر سعید بن قیس را برای امام حسن(ع) خواستگاری کند، اما اشعث او را برای پسر خود خواستگاری کرد و دختر خود جعده را برای ازدواج با امام حسن پیشنهاد داد.[۴] هرچند در برخی منابع آمده که امام علی خود از ام عمران دختر سعید بن قیس برای امام حسن خواستگاری کرده بود، سعید با اشعث مشورت کرد، اشعث او را منصرف کرد و دخترش را به عقد پسر خود درآورد.[۵]
از روایات تاریخی برمی‌آید که ازدواج امام حسن مجتبی(ع) با جعده در زمان حکومت امام علی(ع) و بین سال‌های ۳۶ تا ۴۰ق در کوفه بوده است؛ چرا که اشعث هنگام صحبت با امام علی(ع) درباره این ازدواج، ایشان را «امیرالمؤمنین» خطاب کرده است.[۶] افزون بر آن، اشعث در زمان عثمان، حاکم آذربایجان بود و پس از جنگ جمل به کوفه آمد.[۷] در منابع تاریخی، فرزندی برای جعده از امام حسن ذکر نشده است. شیخ مفید ۱۵ فرزند برای امام حسن(ع) نام می‌برد که نام مادر هیچ کدام از آن‌ها جعده نیست.[۸]
مسموم کردن امام حسن(ع)
بنا بر منابع تاریخی، جعده امام حسن(ع) را مسموم کرد و بر اثر همین مسمومیت به شهادت رسید.[۹] به گفته شیخ مفید، معاویه پس از آنکه تصمیم گرفت برای ولایتعهدی پسرش یزید بیعت بگیرد، صد هزار درهم برای جعده فرستاد و به او وعده داد که در قبال مسموم کردن شوهرش، او را به ازدواج یزید درخواهد آورد.[۱۰] هرچند از برخی منابع نقل شده که جعده به سبب کینه‌ای که از امام حسن(ع) داشت او را مسموم کرد.[۱۱] اما مادلونگ اسلام‌شناس آلمانی(زاده ۱۳۰۹ش) معتقد است تلاش معاویه برای ولایتعهدی یزید، روایات مسموم شدن امام حسن به تحریک معاویه و به دست جعده را تایید می‌کند.[۱۲]
بنابر روایتی که قطب راوندی نقل کرده، امام حسن(ع) پس از نوشیدن شربت مسموم، جعده را لعن و نفرین کرد.[۱۳] همچنین قیس بن عمرو بن مالک معروف به نجاشی از شاعران شیعی در نکوهش جعده، قصیده‌ای را سروده است.[۱۴] فرزندانش را «بنی مُسِمّة الازواج؛ فرزندان زنی که شوهرانش را مسموم می‌کند»، می‌خواندند.[۱۵] براساس گزارش شیخ مفید در ارشاد زمانی که لحظه شهادت امام حسن (ع) نزديک شد، آن حضرت برادرش حسين بن علی (ع) را طلب کرد و به او گفت:اى برادر! به زودى از تو جدا میشوم و به ديدار پروردگار خود، نائل میگردم. مرا مسموم کرده‌اند و امروز پاره جگرم در میان تشت افتاد؛ می‌دانم چه کسى به من سم داده است...من در پيشگاه خدا با وى دشمنى خواهم کرد؛ ولی سوگند به حقى که بر تو دارم از تو می‌خواهم سخنی در این باره نگویی ( اين پيشامد و مرتکب آن را تعقيب مکن) و منتظر قضای الهی درباره من باش. [۱۶]
ازدواج‌های دیگر
به گفته ابوالفرج اصفهانی، معاویه به وعده خود عمل نکرد و به ازدواج جعده با یزید رضایت نداد.[۱۷] او می‌گفت:
- می‌ترسم آنچه را در مسموم کردن فرزند رسول خدا(ص) روا داشتی درباره فرزندم انجام دهی.[۱۸]
به گزارش منابع تاریخی، جعده پس از شهادت امام مجتبی(ع) با یعقوب بن طلحه بن عبیدالله ازدواج کرد.[۱۹] و برای او سه پسر به نام‌های اسماعیل، اسحاق و ابوبکر به دنیا آورد که اسماعیل و اسحاق به هنگام حیات پدر از دنیا رفتند.[۲۰] یعقوب بن طلحه در واقعه حره در سال ۶۳ق کشته شد.[۲۱] جعده پس از او با عباس فرزند بزرگ عبدالله بن عباس ازدواج کرد و برای او پسری به نام محمد و دختری به نام قریبه به دنیا آورد که از این دو نسلی باقی نماند.[۲۲]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۶۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۱۶۷.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالببین، ۱۳۸۵ق، ص۳۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۴-۱۵.
- ↑ قرشی، موسوعة سيرة أهل البيت(ع)، ۱۴۳۳ق، ج۱۱، ص۴۶۲-۴۶۳؛ ابن جوزی، اذکیاء، مکتبة الغزالی، ص۳۴.
- ↑ ابن جوزی، اذکیاء، مکتبة الغزالی، ص۳۴.
- ↑ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۰۲ - ۵۰۴.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۹؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۹۲.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵.
- ↑ سخاوی، التحفة اللطیفه، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ مادلونگ، جانشینی حضرت محمد، ۱۳۷۷ش، ص۴۵۳. (منبع اصلی: Madelung, The Succession T0 Muhamad, p.331)
- ↑ راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴۲.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۸۴؛ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۲۵۳.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۶؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۱۶، ص۴۹.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ق، ص۴۸.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۱۶، ص۱۱.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۲۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۲۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۴۱.
منابع
- ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، بیروت، دار احیاء الکتب العربیة، ۱۳۷۸ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن اعثم، احمد، کتاب الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، الاذکیاء، مکتبة الغزالی.
- ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، نجف، مکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف(ج۳)، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
- راوندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الامام المهدی، ۱۴۰۹ق.
- سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
- قرشى، باقر شريف، موسوعة سيرة أهل البيت(ع)، تحقيق مهدی باقر قرشى، نجف، مكتبة امام حسن(ع)، ۱۴۳۳ق/۲۰۱۲ م.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
- مزی، یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۶ق.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، تصحیح مؤسسه آل البیت، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- مادلونگ، ویلفرد، ترجمه احمد نمایی و دیگران، جانشینی حضرت محمد، مشهد، آستان قدس رضوی: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۷ش.
پیوند به بیرون