عاتکه دختر زید بن عمرو
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عاتکه بنت زید بن عمرو بن نفیل |
| محل زندگی | مکه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قریش |
| خویشاوندان | عبدالله بن ابی‌بکر • عمر بن خطاب • زبیر بن عوام • سعید بن زید |
| درگذشت | ۴۱ق |
| مشخصات دینی | |
| هجرت به | مدینه |
عاتکه دختر زید بن عَمرو بن نُفَیل (درگذشت ۴۱ق) همسر عبدالله بن ابی‌بکر بود که پس از کشته شدن او با عمر بن خطاب و سپس با زبیر بن عوام ازدواج کرد.
نسب و خاندان
پدر عاتکه، زید بن عمرو بن نفیل و برادرش سعید بن زید (از عشره مبشره طبق دیدگاه اهل سنت) و مادرش ام کریز دختر عبدالله بن عمار بن مالک حضرمی بود.[۱] او دختر پسر عموی عمر بن خطاب[۲] و از قبیله قریش بود.
صحابی
شرح حال او در منابع صحابه‌نگاری آمده است.[۳] ابن اثیر گفته است او از زنانی بوده که به مدینه هجرت کرده است.[۴] از تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست اما ازدواج او با خلیفه دوم در سال ۱۲ هجری گفته‌اند.[۵] در برخی منابع تاریخی درگذشت او در سال ۴۱ قمری ذکر شده است.[۶]
ازدواج
عاتکه همسر عبدالله بن ابی‌بکر بود. عبدالله بسیار شیفته عاتکه بود و این شیفتگی سبب می‌شد تا عبدالله در جنگ‌ها حاضر نشود، از این رو ابوبکر از او خواست تا عاتکه را طلاق دهد. او بر خلاف میل باطنی خود عاتکه را طلاق داد اما پس از مدتی با دستور پدرش به او رجوع کرد. عبدالله در جنگ یمامه کشته شد.[۷] او اموالی به عاتکه داده بود و از او خواسته بود که اگر او مرد، عاتکه شوهر نکند. گفته شده است عمر بن خطاب از عاتکه خواست تا اموال را به اهلش برگرداند و با او ازدواج کرد. عاتکه پس از درگذشت عمر به ازدواج زبیر بن عوام درآمد.[۸] ابن حبیب بغدادی نام او را در شمار زنانی که بیش از سه بار ازدواج کرده‌اند آورده است و از ادواج او با عبیده بن حارث بن عبدالمطلب، عبدالله بن ابی‌بکر، عمر بن خطاب، زبیر بن عوام، محمد بن ابی‌بکر و عمرو بن عاص سخن گفته است.[۹] همچنین در برخی از منابع از ازدواج او با زید بن خطاب، پیش از ازدواج با خلیفه دوم سخن به میان آمده است.[۱۰]
ازدواج اجباری با خلیفه دوم
بر پایه روایتی که در طبقات ابن سعد آمده است عاتکه به اجبار به ازدواج عمر بن خطاب در آمد، عاتکه همسر عبدالله بن ابی‌بکر بود، عبدالله با او شرط کرده بود که اگر او مرد، عاتکه شوهر نکند. پس از مرگ عبدالله هر کس که به خواستگاری عاتکه می‌آمد، جواب رد می‌شنید. خلیفه دوم از عاتکه خواستگاری کرد. عاتکه باز هم نپذیرفت عمر از سرپرست او خواست تا عاتکه را به همسری او در آورد، پس از مراسم ازدواج عمر بر عاتکه وارد شد و با زور با او همبستر شد.[۱۱]
ازدواج با حسنین
برخی از منابع از امام حسن(ع) به عنوان آخرین شوهر او یاد کرده‌اند.[۱۲]در الأغانی[۱۳] و معجم البلدان[۱۴] از او به عنوان همسر امام حسین(ع) نیز یاد شده است. یاقوت حموی شعری از او در رثای امام حسین(ع) نقل کرده که در منابع دیگر این شعر به رباب بنت امرؤ القیس، همسر دیگر حسین بن علی منسوب است.[۱۵]
ترجمه: هیچ گاه حسین را از یاد نخواهم برد که نیزه‌های دشمنان، بدن او را چاک چاک کردند. در کربلا به نیرنگ، او را بر زمین زدند، خدا پس از او کربلا را سیراب نکند.[۱۷]
ویژگی
گفته شده است عاتکه اهل عبادت بود و برای نماز جماعت در مسجد حاضر می‌شد. هنگامی که خلیفه دوم از او خواستگاری کرد با او شرط کرد که او را از رفتن به مسجد باز ندارد و او را نزند. عمر بر خلاف میل خود شرط او را پذیرفت. او با زبیر نیز همین شرط را کرد و هنگامی که برای نماز عشا از منزل خارج می‌شد، هر چند برای زبیر سخت بود، اما مانع او نمی‌شد. البته گفته شده است زبیر بعدها صبرش تمام شده بود و به طور غیر مستقیم مانع از حضور وی در مسجد می‌شد.[۱۸]
پانویس
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۲۷.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۸۳.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۷۸؛ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۲۷؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۸۳-۱۸۶.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۸۳.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۷۸؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ۴۰۰.
- ↑ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۱۹۱.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ۱۸۷۷؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۸۴-۱۸۳.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۵۴.
- ↑ ابن حبیب بغدادی، المحبر، (بیروت) ص۴۳۷.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۷۸؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۸۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۰۸.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۸۰.
- ↑ الاغانی، ج۱۸، ص۶۸ به نقل از محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۳۰۳
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۴۴۵.
- ↑ ابن جوزی، تذکرة‌الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۳۳-۲۳۴.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۴۴۵.
- ↑ ابن جوزی، تذکرة‌الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۳۴.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۸۶.
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابه فی معرفة الصحابة، دارالفکر، بیروت، ۱۹۸۹م-۱۴۰۹ق.
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت، ۱۹۶۵م-۱۳۸۵ق.
- ابن جوزی، سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، منشورات الشریف الرضی، قم، ۱۴۱۸ق.
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۲ق-۱۹۹۲م.
- ابن حبیب بغدادی، محمد، المحبر، تحقیق: ایلزه لیختن شتیتر، دارالآفاق الجدیده، بیروت، بی‌تا.
- ابن حجر، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۹۹۵م-۱۴۱۵ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، درالکتب العلمیه، بیروت، ۱۹۹۰-۱۴۱۰ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق: علی محمد بجاوی، دارالجیل، بیروت، ۱۴۱۲ق-۱۹۹۲م.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، دارصادر، بیروت، ۱۹۹۵م.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین علیه السلام، دارالحدیث، قم، ۱۴۳۰ق-۱۳۸۸ش.