فاطمه بنت حسین بن علی بن ابی‌طالب(ع) دختر امام حسین(ع). مادرش امّ‌اسحاق دختر طلحة بن عبیدالله است. فاطمه در واقعه کربلا حضور داشت و اسیر شد. او در کوفه خطبه خواند و کوفیان را نکوهش کرد. بنابر حدیث امام باقر(ع)، امام حسین(ع) قبل از شهادت، ودایع امامت و وصایای مکتوب خود را به او سپرد و او بعداً آنها را به امام سجاد(ع) داد. وی از پدرش و برادرش امام سجاد(ع) روایت نقل کرده است.
 مرقد منسوب به فاطمه بنت الحسین در باب الصغیر | |
| نام | فاطمه بنت حسین بن علی بن ابی‌طالب(ع) |
|---|---|
| نقش | حضور در واقعه کربلا • امین ودایع امامت • خطبه خوانی در کوفه • راوی حدیث |
| زادروز | ۵۱ قمری |
| درگذشت | سال ۱۱۷ق یا ۱۱۰ق در مدینه |
| پدر | امام حسین علیه‌السلام |
| مادر | ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله تیمی |
| همسر(ان) | حسن مثنی و عبدالله بن عمرو بن عثمان |
| فرزند(ان) | عبدالله، ابراهیم، حسن، محمد دیباج، قاسم، زینب و رقیه |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
معرفی
فاطمه دختر امام حسین(ع) از ام‌اسحاق است.[۱] تاریخ دقیق تولد او مشخص نیست؛ ولی چون مادرش، نخست، همسر امام حسن(ع) بود و بعد از شهادت ایشان (۴۹ یا ۵۰ق)، به همسری امام حسین(ع) درآمد، تولد وی پس از سال ۵۰ق بوده است از این رو برخی احتمال داده‌اند که در سال ۵۱ قمری به دنیا آمده باشد.[۲] فاطمه را بزرگ‌ترین دختر امام حسین(ع) دانسته‌اند.[۳] نقل شده است امام حسین(ع) از میان دو دخترش (فاطمه و سکینه)، فاطمه را شبیه‌تر به فاطمه بنت رسول‌الله خواند. این هنگامی بود که حسن مُثَنّی فرزند امام حسن(ع) فاطمه را از امام حسین(ع) خواستگاری کرد.[۴] او پیش از واقعه کربلا با فاطمه ازدواج کرد.[۵]
| سوگواری محرم | |
|---|---|
 تابلوی عصر عاشورا یکی از آثار نگارگری محمود فرشچیان | |
| رویدادها | |
| نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) • نامه امام حسین(ع) به اشراف بصره • روز عاشورا • واقعه کربلا • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • روزشمار واقعه عاشورا • اسیران کربلا | |
| افراد | |
| امام حسین(ع) • علی اکبر • علی‌اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب(س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا | |
| جای‌ها | |
| حرم امام حسین(ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس(ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه | |
| مناسبت‌ها | |
| تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر | |
| مراسم | |
| مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت | |
حضور در کربلا و اسارت
فاطمه و همسرش حسن مُثَنّی در واقعه عاشورا حضور داشتند.[۶] حسن در روز عاشورا همراه امام حسین(ع) جنگید و زخمی و اسیر شد. هم‌قبیله مادرش، اسماء بن خارجه فزاری وی را نجات داد. او در کوفه تحت درمان قرار گرفت و پس از بهبودی به مدینه بازگشت.[۷] فاطمه به همراه دیگر اعضای خاندان امام حسین(ع)، به اسارت به کوفه و شام برده شد.[۸] برخی از ماجراهای هجوم به خیمه‌ها و دوران اسارت اسیران کربلا از او نقل شده است.[۹] میان او و یزید در دربار شام سخنانی رد و بدل گردید.[۱۰] احمد بن علی طبرسی، بحث‌های او با اهل کوفه را آورده است.[۱۱] مطابق برخی نقل‌ها مردی شامی از یزید خواست، فاطمه بنت الحسین را به کنیزی به او دهد، اما این درخواست با واکنش تند حضرت زینب مواجه شد و یزید آن مرد شامی را ساکت کرد.[۱۲]
جایگاه
انتقال ودایع امامت
بنابر حدیثی از امام باقر(ع)، امام حسین(ع) پبش از شهادت، ودایع امامت و وصایای مکتوب خود را به فاطمه سپرد و او بعدها آنها را به امام سجاد(ع) تحویل داد.[۱۳]
روایت حدیث
فاطمه از طبقه چهارم راویان حدیث و در زمره تابعین ثقه شمرده می‌شود.[۱۴] او از پدرش امام حسین(ع)، عبدالله بن عباس و اسماء بنت عُمَیس روایت نقل کرده است.[۱۵] نقل شده که وی از حضرت فاطمه(س)، به‌صورت مرسل روایت کرده است. او همچنین از پدرش حسین بن علی(ع)، عمه‌اش حضرت زینب(س)، برادرش امام سجاد(ع)، عبدالله بن عباس، عایشه، اسما بنت عمیس و بلال نیز به‌گونه مرسل، روایت کرده است.[۱۶]
خطبه در کوفه
فاطمه هنگام اسارت در کوفه سخنرانی کرد. وی در این سخنرانی، مصیبت‌هایی که از جانب کوفیان به اهل‌بیت امام حسین رسیده بود را یادآور می‌شود. محتوای خطبه عبارت است از:
- حمد و ثناء خداوند و اقرار به رسالت پیامبر (ص).
- شهادت امام حسین (ع).
- عدم یاری کوفیان و شهادت امام علی(ع).
- جایگاه و فضائل اهل‌بیت (ع).
- سرزنش کوفیان.
- وعده عذاب دنیوی و اُخروی به کوفیان.[۱۷]
در سوگ حسن مثنی
گفته شده فاطمه پس از درگذشت حسن مُثَنّی، یک سال بر مزار او به سوگ نشست و روزها روزه می‌گرفت و شب‌ها به عبادت می‌پرداخت.[۱۸]
فاطمه پس از درگذشت حسن مثنی، با عبدالله بن عمرو بن عثمان بن عفان ازدواج کرد.[۱۹] پس از مرگ عبدالله، عبدالرحمان بن ضحاک، والی مدینه، از فاطمه خواستگاری کرد که او نپذیرفت.[۲۰] عبدالرحمان فاطمه را تهدید کرد که آبروی او را با شلاق زدن فرزندش عبدالله به جرم شرابخواری خواهد برد.[۲۱] فاطمه شکایت به خلیفه وقت برد و خلیفه، عبدالرحمان را عزل، زندان، شکنجه و جریمه کرد.[۲۱]
فاطمه از حسن مثنی، چهار فرزند به نام‌های عبدالله، ابراهیم، حسن و زینب داشت[۲۲] و چون سادات طباطبایی از نسل ابراهیم فرزند فاطمه و حسن مثنی هستند به آنها سید حسنی و حسینی می‌گویند. از همسر دومش عبدالله بن عمرو بن عثمان، دارای سه فرزند به نام‌های محمد دیباج، قاسم و رقیه شد.[۲۳] بیشتر فرزندان و نوادگان وی، در مبارزه با خلفای بنی عباس به شهادت رسیدند یا زندانی شدند.[۲۴]
وفات
به گفته سبط ابن جوزی در تذکره الخواص، فاطمه دختر امام حسین(ع) در حدود سال ۱۱۷ق، در مدینه درگذشت.[۲۵] ولی شمس الدین ذهبی سال وفات وی را ۱۱۰ق نقل کرده است.[۲۶] همچنین برخی از مورخان بدون اشاره به تاریخ وفات، گفته‌اند او در هنگام وفات، نود سال داشته‌است.[۲۷] در دیگر منابع آمده وی در زمان خلافت هشام بن عبدالملک (حکومت: ۱۰۵-۱۲۵ق) درگذشت.[۲۸] قبری در قبرستان باب الصغیر به وی منسوب است.[۲۹]
مُسنَد فاطمه بنت الحسین(ع)
- مُسنَدُ فاطمةَ بنتِ الحسین(ع) تألیف سید علیرضا سيد كُباری قم، انتشارات زائر، ۱۳۷۶ش
پانویس
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۹۱؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص ۲۱۴.
- ↑ محمدی‌ری شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۵۱.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۶۴.
- ↑ نگاه کنید به شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۵؛ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ق، ص۱۲۲.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۲۱ق، ج۷۰، ص۱۷؛ ابن قتیبه، المعارف ، ۱۳۹۰ق، ص۲۱۳؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۰۵ق، ج۸، ص ۴۷۳.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۵ و ۱۲۱.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد،۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۵؛ ابن‌طاووس، لهوف، ۱۳۷۸ش، ص۶۳.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۸۶؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۱.
- ↑ نگاه کنید به صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۴؛ شیخ مفید، الارشاد،۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۱.
- ↑ نگاه کنید به طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۶۴.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۱۶ق، ج ۲، ص ۲۷۲۹.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۱.
- ↑ صفّار قمی، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۸۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص ۳۰۳.
- ↑ عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۵۷
- ↑ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۲۱ق، ج۷۰، ص ۱۰؛ مزّی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۵ق، ج ۳۵، ص۲۵۴-۲۵۵.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۲۱ق، ج۷۰، ص۱۰؛ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۵ق، ج۳۵، ص۲۵۴؛
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۰۴-۱۰۸.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۴۶؛ مفید، الارشاد ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۶.
- ↑ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۵ق، ج۳۵، ص۲۵۶؛ اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۳۸۵ق، ص۱۶۷.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۰۵ق، ج۸، ص ۴۷۴.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۱۲-۱۴.
- ↑ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۵ق، ج۳۵، ص۲۵۶؛ بیهقی، لباب الانساب،۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۸۵؛
- ↑ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۵ق، ج۳۵، ص۲۵۶؛ ابن قتیبه، المعارف ،۱۳۹۰ق، ص ۱۹۹
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۵۳۶.
- ↑ سبط بن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۵۱.
- ↑ ذهبی، تاريخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص ۴۴۲.
- ↑ ابن‌حِبّان، صحیح، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۳۰۱.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۲۱ق، ج۷۰، ص ۱۷.
- ↑ زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب ائمه (ع) در سوریه نوشته احمد خامه‌یار فصلنامه وقف میراث جاویدان، شماره ۷۶، زمستان ۱۳۹۰، صص۸۷-۱۲۶
منابع
- ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- ابن‌حِبّان، محمد بن احمد، صحیح ابن حبان، بیروت، موسسه الرسالة، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار بیروت، ۱۴۰۵ق.
- ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت، ۱۴۲۱ق.
- ابن‌قتیبه، المعارف، چاپ محمداسماعیل عبدالله صاوی، بیروت، ۱۳۹۰ق.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، به تحقیق کاظم المظفر، نجف اشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق.
- ذهبى، شمس الدين، تحقيق: عمر عبد السلام، تاريخ الاسلام، بيروت، دار الكتاب العربى، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- سید بن طاووس، لهوف، ترجمه عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، نوید اسلام، ۱۳۷۸ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، نشر کتابچی، ۱۳۷۶ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، ۱۴۱۳ق.
- صفار قمی، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، به تصحیح محسن کوچه‌باغی، قم، مکتبه نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، نشر اسوه، ۱۴۱۶ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه وفاء، ۱۴۰۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع): برپایه قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۸ش.
- مِزّی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت دار ابن کثیر، ۱۴۱۰ق.
- بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب والالقاب والاعقاب، قم، مکتبه مرعشی،۱۴۱۰ق.
- ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، دمشق، دار الرشید، ۱۴۱۲ق.
پیوند به بیرون