بشیر بن عبدالمنذر بن رفاعه مشهور به اَبولُبابه انصاری، صحابی پیامبر(ص) که در جنگ بدر، غزوه سویق و غزوه بنی‌قینقاع جانشین حضرت در مدینه بود و در دیگر غزوات در رکاب پیامبر(ص) پیکار کرد. او در اثنای غزوه بنی‌قریظه مرتکب خطایی شد و برای توبه از این اشتباه در کنار ستونی در مسجدالنبی بست نشست تا اینکه آیه ۲۷ سوره انفال و آیه ۱۰۲ سوره توبه در حق وی نازل شد و توبه او را مورد پذیرش قرار داد.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | بشیر بن عبدالمنذر بن رفاعه |
| کنیه | ابولبابه |
| مهاجر/انصار | انصاری |
| نسب/قبیله | اوس |
| درگذشت | اختلافی: بین ۳۵ تا ۵۰ ق |
| مشخصات دینی | |
| حضور در جنگ‌ها | به جز جنگ بدر، غزوه سویق و غزوه بنی قینقاع |
| دیگر فعالیت‌ها | جانشین پیامبر(ص) در غزوات بدر، سویق و بنی قینقاع در مدینه؛ نزول آیات ۲۷ از انفال و آیه ۱۰۲ سوره توبه در حق وی؛ راوی |
معرفی
نام ابولبابه بشیر است.[۱] برخی رفاعه هم گفته‌اند.[۲] ابولُبابه، کنیه اوست که به سبب داشتن دختری به نام لُبابه است.[۳] او از تیره بنی عمرو بن عوف قبیله اوس بود.[۴] گفته‌اند وی پس از هجرت پیامبر به مدینه و دیدن معجزات او، اسلام آورد.[۵]
در تاریخ مرگ ابولبابه اختلاف است: به روایتی پیش از قتل عثمان یا در دوران خلافت امام علی(ع) درگذشت.[۶] به روایت دیگری وی تا پس از ۵۰ق زنده بود.[۷]
در منابع، از ابولبابه دیگری با نام مروان یاد شده است که غیر از ابولبابه انصاری است.[۸]
برادران
ابولبابه، دو برادر هم داشت، در برخی مآخذ، میان آنان خلطی رخ داده است:
- مبشر بن عبدالمنذر که در غزوه بدر به شهادت رسید.[۹]
- رفاعة ابن‌عبدالمنذر که از شرکت کنندگان در بیعت دوم عقبه بود و در بدر و احد شرکت کرد و در غزوه احد به شهادت رسید[۱۰] و به قولی یکی از نقیبان انصار بود[۱۱] و در مآخذی از او نیز به عنوان ابولبابه یاد کرده‌اند.[۱۲]
همراهی با پیامبر(ص)
ابولبابه انصاری به هنگام وقوع جنگ بدر نخست با دیگر لشکریان همراه شد، ولی پیامبر(ص) او را به عنوان جانشین خود در مدینه، از میانه راه( از منطقه‌ای بنام رَوحاء [۱۳]) بازگرداند و سپس از غنائم جنگی هم بهره او را پرداخت.[۱۴]
در غزوه سویق[۱۵] و نیز در غزوه بنی قینقاع[۱۶] و فتح مکه[۱۷] هم جانشین پیامبر(ص) در مدینه بود.
ابولبابه در دیگر غزوات در رکاب پیامبر(ص) پیکار کرد.[۱۸] برخی گفته‌اند در فتح مکه پرچمدار بنی عمرو بن عوف بود.[۱۹]
ماجرای خیانت ابولبابه
چون یهودیان بنی‌قریظه در جنگ احزاب به پیامبر خیانت کردند؛ پس از هزیمت مشرکان مکه، پیامبر قلعه آنان را در محاصره گرفت. در غزوه بنی قریظه، ابولبابه فرمانده جنگ بود. یهودیان کسی را نزد پیامبر(ص) فرستادند و تقاضا کردند وی را که از هم پیمانان آنان نیز بود، پیش ایشان بفرستد.[۲۰]
ابولبابه به قلعه رفت٬ اهالی قلعه از وی پرسیدند که آیا تسلیم پیامبر (ص) بشوند؟ وی گفت. بلی. اما با اشاره دست به گلوی خویش فهماند که اگر تسلیم شوند، کشته می‌گردند. او با این اشاره، آنان را از تسلیم شدن به پیامبر(ص) بازداشت. اما اندکی بعد چندان از کار خود پشیمان شد که به مسجد رفت و خود را به ستونی از ستون‌های مسجد پیامبر(ص) بست و سوگند خورد که تا حق تعالی توبه وی قبول نکند، خود را از ستون باز نگشاید.[۲۱] ابولبابه فقط برای خواندن نماز یا قضای حاجت، به‌کمک دخترش ریسمان را باز می‌كرد و مقدار مختصری هم غذا می‌خورد و پیوسته مشغول التماس و تضرّع بود.[۲۲] گفته شده که مدت پانزده روز ابولبابه خودش رابه ستونی از ستون‌های مسجد بسته بود و پس از قبولی توبه آثار زخم به‌جا‌مانده از ریسمان در دست‌هایش مشهود بود و آنها را مدت زمانی طولانی معالجه می‌کرد.[۲۳] گفته‌اند به همین سبب آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ٢٧﴾ [انفال:27] ﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید به خدا و پیامبر او خیانت مکنید و [نیز] در امانتهای خود خیانت نورزید و خود می‌دانید [که نباید خیانت کرد ٢٧﴾ و ﴿وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ١٠٢﴾ [توبه:102] ﴿و دیگرانی هستند که به گناهان خود اعتراف کرده و کار شایسته را با [کاری] دیگر که بد است درآمیخته‌اند امید است‌خدا توبه آنان را بپذیرد که خدا آمرزنده مهربان است ١٠٢﴾٬ در حق وی نازل شد.[۲۴]
امّ سلمه، همسر رسول خدا، نقل کرده روزی پیامبر را خندان دیده و چون علت آن را پرسید آن حضرت از پذیرش توبه ابولبابه خبر داد. امّ سلمه این خبر را با اجازه پیامبر(ص) به ابولبابه داد. در برخی از منابع نام عائشه به جای اُم‌ّ سلمه آمده است.[۲۵] مردم آمدند تا وی را از ستون باز کنند. اما او خواست خود پیامبر این کار را بکند، پس آن حضرت او را از ستون باز کرد.[۲۶] ستون توبه یکی از ستون‌های مسجدالنبی است و از این رو که توبه یکی از صحابه به نام ابولبابه بشیر بن عبدالمنذر اوسی نزد آن پذیرفته شده، به «استوانه ابی لبابه» نیز مشهور است. [۲۷]
روایت‌های دیگری نشان می‌دهد که سبب این کار(توبه و بستن خویش به ستونی در مسجد)، خودداری او از حضور در غزوه تبوک بوده است.[۲۸]
فاطمه(س) پاره تن پیامبر
برخی مورخین گزارش کرده‌اند که چون حضرت زهرا(س) خبر پذیرش توبه ابولبابه را شنید به مسجد رفت و خواست او را از ستون باز کند اما وی مانع شد و گفت: من قسم خورده‌ام که کسی جز رسول خدا(ص) مرا باز نکند. چون پیامبر آمد و طناب را باز کرد فرمود: «انما فاطمة بضعة منی» «همانا فاطمه پاره تن من است.»[۲۹]حلبی در ادامه نقل این سخن از پیامبر(ص) افزوده است که ظاهر این سخن آن است که پیامبر به رها سازی ابولبابه توسط فاطمه راضی بوده است. (و ظاهر هذا أنه رضي اللّه عنه كان يبرّ بإطلاق سيدتنا فاطمة رضي اللّه عنها له) [۳۰]
ستون ابولبابه
ستونی که ابولبابه خود را به آن بست، بعدها به ستون توبه[۳۱] یا ابولبابه[۳۲] مشهور شد. گاه آن را ستون مُخَلَّقه می‌گویند زیرا همانند ستون مخلقه (خَلوق یا خَلاق به معنای بوی خوش و ستون مُخَلّق ستونی در مسجد است که به‌جهت معطّرسازی فضای مسجد آنرا به انواع عطرها آغشته می‌کنند.) خوشبو می‌شد.[۳۳] این ستون از مکان‌های بافضیلت مسجدالنبی است. به روایتی، پیامبر(ص) برخی از نمازهای مستحبی خود را کنار این ستون به جا می‌آورد.[۳۴]
روایت ابولبابه
ابولبابه احادیثی از پیامبر(ص) نقل کرده است.[۳۵] دو پسرش سائب و عبدالرحمن و نیز عبدالله بن عمر و عبدالله بن کعب قرظی از او حدیث نقل کرده‌اند.[۳۶]
پانویس
- ↑ ابن‌سعد٬ الطبقات الکبری٬ ۱۳۷۴ش٬ ج۴، ص۳۸۳
- ↑ ابن‌معین٬ تاریخ یحیی بن معین، دارالقلم٬ ج۱، ص۱۰۸؛ابن اثیر، اسدالغابه، انتشارات اسماعيليان، ج۲، ص۱۸۳ .
- ↑ ابن‌سعد٬ الطبقات الکبری٬ ۱۳۷۴ش٬ ج۴، ص۳۸۳
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۲۸۰ق٬ ج۱، ص۱۹۵
- ↑ تفسیر منسوب به امام عسکری(ع)، ۱۴۰۹ق٬ ص۹۲-۹۶.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۲۸۰ق٬ ج۱، ص۱۹۶ و ج۵، ص۲۸۵ ؛ ابن‌حجر، الاصابة، ۱۳۲۸ق٬ ج۴، ص۱۶۸
- ↑ ابن‌حجر، الاصابة، ۱۳۲۸ق٬ ج۴، ص۱۶۸
- ↑ نک: یحیی بن معین، تاریخ، ج ۲، ص ۵۵۷؛ ابن‌حجر، تقریب التهذیب، ۱۳۹۵ق٬ ج۲، ص۴۶۷؛ قس: نووی، تفسیر النووی، ج ۱، ص ۳۵۳؛ ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۷ق٬ ج۱۲، ص۲۱۴
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج ۳، ص ۴۵۶؛ قس: مقریزی، امتاع الاسماع ج ۱، ص ۳۷
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج ۳، ص ۴۵۶- ۴۵۷؛ قس: بلاذری، انساب الاشراف، ج ۱، ص ۲۴۱
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۲۸۰ق٬ ج۵، ص ۲۸۴
- ↑ نک: ابن‌معین، التاریخ، ج ۲، ص ۷۲۳؛ ابن‌حجاج، الکنی و الاسماء، ۱۴۰۴ق٬ ص ۱۷۰؛ ابن‌قیسرانی، الجمع بین کتابی...، ج ۱، ص ۱۳۸؛ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۲۸۰ق٬ ج۵، ص۲۸۴
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ناشر اسماعیلیان، ج۲، ص۱۸۳.
- ↑ ابن اثیر اسدالغابه، ۱۲۸۰ق، ج۳، ص۴۵۷؛ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك، ۱۳۷۸ق، ج ۲، ص ۴۷۸؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۱۹ق، ج ۳، ص۱۰۹
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، الناشر: مكتبة محمد علي صبيح وأولاده - بمصر، ج ۳، ص ۴۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م٬ ج ۱، ص ۳۱۰
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م٬ ج۱، ص۳۰۹؛ الطبري٬ تاريخ الأمم و الملوك، ۱۳۷۸ق، ج ۲، ص ۴۸۱
- ↑ ابن‌واضح٬ تاریخ یعقوبی، ۱۴۱۵ق٬ ج۲، ص۵۸.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۲۸۰ق٬ ج۵، ص۲۸۴
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۰م٬ ج۳، ص ۴۵۷؛ قس: ابن‌واضح٬ تاریخ یعقوبی، ۱۴۱۵ق٬ ج ۲، ص ۵۸
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م٬ ج ۲، ص ۵۰۷
- ↑ ابن‌زبیر، مغازی رسول الله٬ ۱۴۰۱ق٬ ص۱۸۷؛ واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م٬ ج ۲، ص ۵۰۵- ۵۰۷؛ ابن‌هشام، سیرة النبویة، داراحیاء التراث العربی٬ ج۳، ص۲۴۷- ۲۴۸
- ↑ واقدی، مغازی،الناشر : الأعلمي، ج۲، ص۵۰۸.
- ↑ واقدی، مغازی، ج۲، ص۵۰۸.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م٬ ج ۲، ص ۵۰۹؛ ابن‌هشام، سیرة النبویة، داراحیاء التراث العربی٬ ج۳، ص۲۴۸- ۲۴۹
- ↑ الحلبی، السیرة الحلبیه، الناشر : دار الكتب العلمية، ج۲، ص۴۵۵.
- ↑ ابن‌سید الناس٬ عیون الاثر، ۱۴۰۶ق٬ ج۲، ص۵۱
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکّه و مدينه، ۱۳۸۱ش، ص۲۲۵.
- ↑ نک: زهری، المغازی النبویة، ۱۴۰۱ق٬ ص ۱۱۱- ۱۱۲
- ↑ مقريزي، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۲۷۳ ؛ الحلبی، السیرة الحلبیة فی سیرة الامین المأمون، ۱۴۰۰ق٬ ج۲، ص۶۷۴.
- ↑ حلبی، السیرة الحلبیه، الناشر : دار الكتب العلمية، ج۲، ص۴۵۵.
- ↑ ابن‌خزیمه٬ صحیح ابن‌خزیمه، ج۳، ص۳۵۰
- ↑ الصالحی٬ سبل الهدی، ۱۴۱۴ق٬ ج۱۲، ص۳۹۲
- ↑ زکی یمانی٬ موسوعة مکة المکرمه، ۱۴۲۹ق٬ ج۲، ص۴۲۳.
- ↑ السمهودی٬ وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م٬ ج۲، ص۴۲.
- ↑ نک: احمدبن حنبل، مسند، ۱۳۱۳ق٬ ج ۳، ص ۴۵۲- ۴۵۳؛ مزی، تحفة الاشراف، ج ۹، ص ۲۷۵- ۲۷۸
- ↑ نک: ابن‌حنبل، مسند، ۱۳۱۳ق٬ ج ۶، ص ۳۲۸؛ ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۷ق٬ ج ۱۲، ص ۲۱۴
منابع
- ابونعیم اصفهانی، احمدبن عبدالله، معرفة الصحابه، به کوشش محمد راضی عثمان، مدینه / ریاض، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسدالغابه، قاهره، ۱۲۸۰ق.
- ابن‌حجاج، مسلم٬ الکنی و الاسماء، به کوشش مطاع طابیشی، دمشق، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، قاهره، ۱۳۲۸ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تقریب التهذیب، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق.
- ابن‌حنبل، احمد٬ مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق.
- ابن‌خزیمه، ابوبکر، صحیح ابن‌خزیمه٬ به کوشش محمد مصطفی، المکتب الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌زبیر، عروه، مغازی رسول الله(ص)، به کوشش محمد مصطفی اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- ابن‌سعد، محمد بن سعد٬ طبقات کبری، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، انتشارات فرهنگ و انديشه، ۱۳۷۴ش.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، ۱۹۶۰م.
- ابن‌سید الناس٬ محمد بن محمد٬ عیون الاثر٬ بیروت، مؤسسة عزالدین، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌قیسرانی، محمدبن نصر، الجمع بین کتابی…، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
- ابن‌معین البغدادی، یحیی٬ تاریخ یحیی بن معین٬ به کوشش عبدالله احمد، بیروت، دار القلم.
- ابن‌معین، یحیی٬ التاریخ، به کوشش احمد محمد نورسیف، مکه، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
- ابن‌واضح٬ احمد٬ تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌هشام، عبدالملک، سیره النبوبه به کوشش مصطفی سقا و دیگران، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
- التفسیر المنسوب الی الامام العسکری٬ به کوشش ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
- الحلبی، علی بن برهان الدین، السیرة الحلبیة فی سیرة الامین المامون، بیروت، دار المعرفة٬ ۱۴۰۰ق.
- السمهودی٬ ابوالحسن٬ وفاء الوفاء، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- الصالحی٬ محمد بن یوسف٬ سبل الهدی، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
- الطبري، أبو جعفر محمد بن جرير٬ تاريخ الأمم و الملوك، تحقيق محمد أبو الفضل ابراهيم، بيروت، دار التراث، ط الثانية، ۱۳۷۸ق.
- النووی، محمدبن عمر، تفسیر النووی، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
- بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
- زکی یمانی، احمد٬ موسوعة مکة المکرمه و المدینة المنوره، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق.
- زهری، محمد بن مسلم، المغازی النبوبه، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تحفه الاشراف، به کوشش عبدالصمد شرف الدین، بمبئی، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
- مقریزی، احمدبن علی، امتاع الاسماع، به کوشش محمود محمد شاکر، قاهره، ۱۹۴۱م.
- مقريزی، احمذ بن علی٬ إمتاع الأسماع، بیروت، دارالكتب العلمية، ۱۴۲۰ق.
- واقدی، محمدبن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی