ام‌هانی دختر ابوطالب
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | فاخته، جمانه، هند |
| کنیه | ام‌هانی |
| زادگاه | مکه |
| محل زندگی | مکه و مدینه |
| نسب/قبیله | بنی‌هاشم |
| خویشاوندان | ابوطالب (پدر) • فاطمه بنت اسد (مادر) • امام علی (برادر) • پیامبر (پسرعمو) |
| درگذشت | مدینه |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | فتح مکه |
| دلیل شهرت | از اصحاب پیامبر و راویان حدیث |
| نقش‌های برجسته | از راویان واقعه غدیر و حدیث ثقلین |
اُم‌ّهانِی دختر ابوطالب خواهر امام علی(ع)، صحابی پیامبر(ص) و از راویان حدیث غدیر و حدیث ثَقَلین است. به گفته تاریخ‌نگاران، معراج پیامبر از خانه ام‌هانی آغاز شد. پس از فتح مکه نیز پیامبر(ص) کسانی که در خانه ام‌هانی پناهنده شده بودند را بخشید. برخی مورخان، مسلمان شدن ام‌هانی را بعد از فتح مکه دانسته‌اند؛ اما بر پایه روایتی که قاضی نعمان مغربی از پیامبر(ص) نقل کرده او همواره یکتاپرست بوده است. او همچنین از راویان اختلاف حضرت فاطمه(س) و ابوبکر در ماجرای فدک است. فرزند ام‌هانی، جَعدَة بن هُبَیرَه کارگزار امام علی(ع) در خراسان بوده است.
معرفی
ام‌هانی دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد و خواهر امام علی(ع) است.[۱] از ابن‌عباس نقل شده که پیامبر اکرم(ص) او را اُم‌ِّهانی خطاب کرده است.[۲] نام او فاخِته و به گفته بعضی جُمانه و هند بوده است.[۳]
به گزارش، ابن‌عبدالبر از صحابه‌نگاران اهل‌سنت، ام‌هانی بعد از فتح مکه، اسلام آورده است؛[۴] اما بر اساس روایتی در کتاب شرح الاخبار، قاضی نعمان از پیامبر(ص) نقل شده، او همواره یکتاپرست بوده است.[۵]
هانی، عمر، یوسف و جَعدَه، فرزندان ام‌هانی هستند.[۶] همسر او، هُبَيْرَة بن ابی‌وهب از کسانی بود که پیامبر(ص) را آزار می‌داد.[۷]
جایگاه ام‌هانی نزد پیامبر
به گزارش ابن‌سعد در کتاب الطبقات الکبری، پیامبر(ص) در شب معراج در خانه ام‌هانی اقامت داشت و پس از بازگشت از معراج نیز به خانه ام‌هانی رفته است.[۸] همچنین در لیلةالمبیت پیامبر(ص) تا سَحَر در خانه ام‌هانی اقامت داشته و از آنجا هجرت به طرف مدینه را آغاز کرده است.[۹] ابن‌هشام در السیرة النبویه، به بخشش دو نفر از مشرکان توسط پیامبر(ص)، در روز فتح مکه، که در خانه ام‌هانی پناهنده شده بودند، اشاره کرده است.[۱۰]
در روایتی از پیامبر(ص)، ام‌هانی از بهترین زنان[۱۱] و اهل بهشت[۱۲] معرفی شده است. یکی از درهای مسجدالحرام نیز به نام باب ام‌هانی بوده است؛[۱۳] البته این باب در گسترش اول دوران سعودی (۱۳۶۹-۱۳۷۵ق.) برداشته شد.[۱۴]
خواستگاری پیامبر از ام‌هانی
به گزارش ابن‌سعد در کتاب «الطبقات الکبری»، پیامبر(ص) دو بار از ام‌هانی خواستگاری کرد؛ بار اول قبل از ازدواجش با هبیره بود و بار دوم پس از فتح مکه که ام‌هانی اسلام آورد و اسلام بین او و هبیره جدایی انداخت.[۱۵] به گزارش ابن‌سعد، ام‌هانی هر دو بار درخواست پیامبر را نپذیرفت. او بار اول بنا به مناسبات قبیله‌ای، با هبیره ازدواج کرد و بار دوم ضمن اظهار علاقه‌اش به پیامبر برای اینکه به آن حضرت آزاری نرسانند، درخواست او را رد کرد.[۱۶] با این حال، در کتاب رجال بَرْقی، ام‌هانی از همسران پیامبر(ص) معرفی شده است.[۱۷]
برخی تاریخ‌نگاران معتقدند هبیره شوهر ام‌هانی، بعد از فتح مکه به نجران فرار کرد و در آنجا در حال کُفر درگذشت.[۱۸] برخی نیز گفته‌اند هبیره در جنگ خندق کشته شده است.[۱۹]
ام‌هانی در حکومت امام علی(ع)
شیخ مفید در کتاب الجَمَل نامه‌ای از امام علی(ع) به ام‌هانی آورده که در آن به رخدادهای جنگ جَمَل و عاقبت طَلْحه و زُبیر اشاره شده است.[۲۰] همچنین او در الاختصاص داستانی از برخورد امام علی(ع) با ام‌هانی در استفاده از بیت‌المال ذکر می‌کند که موجب ناراحتی ام‌هانی می‌شود و امام علی(ع) این برخورد را ناشی از توجه به برقراری عدالت می‌داند.[۲۱] جَعدَه فرزند ام‌هانی، کارگزار امام علی(ع) در خراسان بود و در جنگ صِفَّین نیز در سپاه امام حضور داشته است.[۲۲]
جایگاه رجالی ام‌هانی
روایات متعددی در منابع شیعه و اهل‌سنت از ام‌هانی نقل شده است. برخی، تعداد آنها را ۱۱۲ حدیث گفته‌اند.[۲۳] قُندوزی در یَنابیع المَوَدّه، ام‌هانی را از راویان حدیث ثقلین دانسته است.[۲۴] همچنین او را از حاضران در حَجّةالوداع و راویان واقعه غدیر دانسته‌اند.[۲۵] ام‌هانی از راویان اختلاف فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) و ابوبکر در ماجرای فدک نیز بوده است.[۲۶]
پانوشت
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰؛ خرگوشی، شرف المصطفی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۴.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰؛ خرگوشی، شرف المصطفی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۴.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۶۳.
- ↑ قاضی نعمان، شرح الاخبار، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۲۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۶و۱۶۷.
- ↑ کراجکی، کنزالفوائد، ۱۴۱۰ق، ص۲۰۶.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بیروت، ج۲، ص۴۱۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، موسوعة الامام الحسین(ع)، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، موسوعة الامام الحسین(ع)، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۳۳۲؛ قاضی نعمان، شرح الاخبار، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۲۰.
- ↑ خرگوشی، شرف المصطفی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۴.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، مکه مکرمه، ص۱۱۴.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.
- ↑ برقی، رجال برقی،۱۴۳۰ق، ص۳۷۸.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۹۶۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۰، ص۲۴۲.
- ↑ شیخ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۷.
- ↑ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۵۱.
- ↑ قاضی نعمان، شرح الاخبار، ۱۴۱۴ق. ج۳، ص۲۴۴.
- ↑ غروی نائینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۳۳۹.
- ↑ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۲۳.
- ↑ سید بن طاووس، الطرائف، ۱۴۰۰، ص۱۴۰و ۱۴۱؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۸.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۳۵-۳۶.
منابع
- ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۲ق.
- ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویة، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، ۱۴۱۶ق.
- برقی، احمد بن محمد، رجال برقی، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۳۰ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، قاهره، مکتبة النهضة المصریة، ۱۹۵۶م.
- تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، مکه مکرمه، جامعة ام‌القری-مرکز ابخاث الحج، بی‌تا.
- خرگوشی نیشابوری، عبدالملک بن محمد، مناحل الشفا و مناهل الصفا بتحقیق کتاب شرف المصطفی، مکه، دارالبشائر الاسلامیة، ۱۴۲۴ق.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف، قم، خیام، ۱۴۰۰ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الجمل و النصرة لسید العترة فی الحرب البصرة، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- غروی نائینی، نهله، محدثات شیعه، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ش.
- قاضی نعمان، نعمان بن محمد، شرح الاخبار فی فضائل الأئمة الأطهار، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق.
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، قم، دارالاسوة للطباعة و النشر، ۱۴۲۲ق.
- کراجکی، محمد بن علی، کنزالفوائد، قم دارالذخائر، ۱۴۱۰ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام الحسین(ع)، قم، مؤسسه دارالحدیث، ۱۴۳۱ق.