بعثت پیامبر(ص)

بعثت پیامبر(ص) به معنای برگزیده‌شدن حضرت محمد(ص) از سوی خدا به‌عنوان پیامبر، برای دعوت به دین اسلام است. پیامبر(ص) اسلام در چهل‌سالگی، در غار حرا، به رسالت مبعوث شد. بعثت پیامبر را نقطه آغاز دین اسلام و مقدمهٔ پایان بت‌پرستی در حجاز می‌دانند. می‌گویند نخستین آیاتی که بر پیامبر نازل شد آیات نخستین سورهٔ علق است. سپس آیات آغازین سورهٔ مدثر نازل می‌شود که از پیامبر می‌خواهد برخیزد و دعوت خود را شروع کند.

از نظر شیعیان، زمان بعثت، ۲۷ ماه رجب بوده است. ازاین‌رو در فرهنگ شیعه، این روز به‌عنوان عید مبعث شناخته می‌شود و در آن جشن‌هایی برگزار می‌گردد.

معرفی و اهمیت

بعثت پیامبر(ص) به معنای برگزیدن پیامبر اسلام به پیامبری و فرستادن او از سوی خدا برای دعوت مردم به دین اسلام است. بعثت پیامبر اسلام(ص) از بزرگ‌ترین نعمت‌های خدا بر مؤمنان برشمرده شده که به گفته مفسران، در آیات قرآن هم، از جمله آیه ۱۶۴ سوره آل‌عِمران از آن سخن آمده است. در بخشی از این آیه آمده است: «به یقین خدا بر مؤمنان منت نهاد که پیامبری از خودشان در میان آنان برانگیخت تا آیات خود را بر آن‌ها بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد.» برخی دیگر از آیات که قرآن به موضوع بعثت پرداخته‌اند عبارت‌اند از: آیه ۱۹ سوره مائده، آیه ۲۸ سوره فتح، و آیه ۲ سوره جمعه.

جزیرةالعرب در هنگام بعثت

به نوشتهٔ جعفر سبحانی، در زمان بعثت پیامبر، آیین رایج میان مردم حجاز، بت‌پرستی بود و تنها تعداد کمی از یهودیت در مدینه بودند و مسیحیان هم در نجران زندگی می‌کردند. البته شماری بسیار اندک هم بودند که آیینی توحید داشتند که به آن‌ها «حنیفان» گفته می‌شد. پیامبر هم جزو همین موحدان بود. مکارم شیرازی در شرح خطبه ۸۹ نهج‌البلاغه، زمان بعثت پیامبر اسلام(ص) را ۵۰۰ تا ۶۰۰ سال پس از پیامبران پیشین دانسته است. او با استناد به این خطبه، وضعیت فرهنگی آن زمان را به‌صورت زیر توصیف کرده است: جامعه دچار هرج‌ومرج بود، جنگ‌های بیهوده به‌وفور رخ می‌داد، فقر شدید در میان مردم وجود داشت و ناامنی و رفتارهای ناپسندی مانند کشتن فرزندان و مصرف حرام رایج بود.

آغاز رسالت

به گفته پیشوایی، مورخ، پیش از آنکه پیامبر(ص) به رسالت برگزیده شود، اسراری از عالم غیب بر وی آشکار می‌شد و پیام‌هایی غیبی به گوشش می‌رسید.محمدحسین رجبی، مورخ، با استناد به روایتی از امام هادی(ع) گفته پیامبر(ص) پیش از بعثت به غار حرا می‌رفت و با دیدن نشانه‌های قدرت و رحمت الهی در آسمان‌ها، به عظمت خداوند می‌اندیشید و سپس به عبادت او می‌پرداخت. مورخان نوشته‌اند پیامبر(ص)‌ در غار حرا بود که جبرئیل بر وی نازل شد و آیات نخستینِ سوره علق را به‌عنوان آغاز نبوت نازل کرد و بدین ترتیب، پیامبر به پیامبری مبعوث شد. سپس با نزول آیات آغازینِ سوره مدثر، دعوتش به دین اسلام را از محیط خانه شروع کرد و نخستین کسانی که به او ایمان آوردند خدیجه، امام علی(ع) و زید بن حارثه بودند.

نخستین گفت‌وگوی پیامبر با فرشتهٔ وحی

برخی از تاریخ‌نویسان نخستین گفت‌وگوی پیامبر با جبرئیل را از زبان پیامبر گزارش کرده‌اند. به نوشتهٔ محمدابراهیم آیتی، ابن‌اسحاق، مورخ قرن اول و دوم قمری، چنین روایت کرده است:

رسول خدا گفت درحالی‌که خفته بودم، جبرئیل با نوشته‌ای از دیبا نزد من آمد و گفت بخوان. گفتم خوانا نیستم. پس مرا چنان فشرد که پنداشتم حال مرگ است. سپس مرا رها کرد و گفت بخوان. گفتم خوانا نیستم. باز مرا چنان فشرد که پنداشتم حال مرگ است. سپس مرا رها ساخت و گفت بخوان. گفتم چه بخوانم؟ و این سخن را نمی‌گفتم، مگر تا از دست وی رها شوم و دیگر با من چنان نکند. گفت:

«اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ. خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ. اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ. الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ. عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ؛ بخوان به نام پروردگارت که آفرید. انسان را از علق آفرید. بخوان و پروردگار تو کریم‌ترین است؛ همان‌کس که به‌وسیلهٔ قلم آموخت. آنچه را انسان نمی‌دانست آموخت.» (آیات ۱ تا ۵ سورهٔ علق)

پس آن را خواندم. سپس مرا رها کرد و از نزد من بازگشت و از خواب پریدم، درحالی‌که گویی این آیات، چون نوشته‌ای، به‌درستی، در دل من نقش بسته بود. پس بیرون آمدم و آن‌گاه که در میان کوه رسیدم، آوازی از آسمان شنیدم که می‌گفت ای محمد، تو پیامبر خدایی و من جبرئیلم.

سال و روز بعثت پیامبر(ص)

غار حراء، محل بعثت پیامبر(ص) که در کوه نور مکه واقع شده است

به‌گزارش سیدجعفر مرتضی، متخصص تاریخ اسلام و تشیع، نظر بیشتر مورخان این است که پیامبر در چهل‌سالگی به پیامبری مبعوث شده است. از آن جمله یعقوبی (درگذشت: قرن سوم) است که می‌گوید پیامبر، زمانی که ۴۰ سالش تمام شد، به پیامبری انتخاب شد. بااین‌حال زمان‌های دیگری هم نقل شده است. برای مثال، در کتاب سیرهٔ ابن‌اسحاق (زیسته در قرن اول و دوم قمری)، علاوه‌بر ۴۰سالگی، نقل‌قولی هم آمده که می‌گوید پیامبر در ۴۳سالگی مبعوث شده است. طبق دیدگاهی دیگر هم، در ۴۵سالگی، بعث رخ داده است.

دیدگاه مشهور میان شیعیان دربارهٔ روز بعثت، ۲۷ رجب و دیدگاه مشهور اهل‌سنت ماه رمضان است. بنابر تاریخ طبری، اهل‌سنت در اینکه در چه روزی از این ماه بوده اختلاف‌نظر دارند. یعقوبی و مسعودی (مورخ قرن چهارم) نظری متفاوت با این دو نظر دارند و می‌گویند پیامبر در ماه ربیع‌الاول مبعوث شده است.

جایگاه بعثت در فرهنگ شیعی

تمبر یادبود مبعث

در فرهنگ شیعه، ۲۷ رجب به عنوان عید مبعث شناخته می‌شود و جشن‌هایی به همین مناسبت برگزار می‌گردد. این روز در ایران و برخی از مناطق عراق تعطیل رسمی است.

مبعث در اشعار

حافظ

ستاره‌ای بدرخشید و ماه مجلس شد

دل رمیده ما را رفیق و مونس شد

نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت

به غمزه، مسئله‌آموز صد مُدرّس شد

ژولیده نیشابوری

آن شب، سکوت خلوت غار حرا شکست

با آن شکست، قامت لات و عزا شکست

آمد به گوش ختم رسولان ندا، بخوان

مُهرِ سکوتِ لعلِ بشر زان ندا شکست

با خواندن نخوانده‌الفبا، طلسم جهل

در سرزمین رکن و مقام عصا شکست

حمید رضا برقعی

بشر رسید به آیین راستین امشب

خدا نمود برون، دست از آستین امشب

رسید حلقهٔ توحید را نگین امشب

طلوع کرد رُخِ آفتابِ دین امشب

ظهور مکتبِ «خیرالورا» مبارک باد

طلوع نور ز غار حرا مبارک باد

بشارت ای همهٔ دختران زنده‌به‌گور

محمد آمده، پایان گرفته سلطه زور

اعمال روز مبعث

در روایات برای شب و روز مبعث اعمالی ذکر شده است که انجام آن مستحب است.

شب بیست و هفتم	غسل‌کردن خواندن دعای اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُك بِالتَّجَلِّى الْأَعْظَمِ فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ مِنَ الشَّهْرِ الْمُعَظَّمِ، وَالْمُرْسَلِ الْمُكَرَّمِ... زیارت امیرالمومنین(ع) خواندن دوازده رکعت نماز که در هر رکعت سوره‌های حمد، فلق و ناس یک بار و نیز اخلاص چهار بار خوانده شود و بعد از اتمام نماز، گفته شود: «لا اله الا الله و الله اکبر الحمدلله و سبحان الله و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم.» از این شب با نام «لیلة‌المَحیا»، به معنای شب اِحیا و شب‌زنده‌داری نیز نام برده شده است.
روز بیست و هفتم	غسل روزه صلوات زیارت امیرالمومنین(ع) زیارت پیامبر(ص) خواندن دوازده رکعت نماز که در هر رکعت، سوره حمد و یس خوانده شود. پس از نماز هم چهار بار سوره حمد خوانده شود و سپس چهار بار گفته شود: «لا اله الا الله و الله اکبر و الحمد لله و سبحان الله و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم» و بعد چهار بار هم خوانده شود: «الله ربی لا اُشرک به شیئا.»

تک‌نگاری

• تاریخ عصر بعثت، محمدحسین رجبی؛
• جهان در عصر بعثت، نوشته محمدجواد باهنر و اکبر هاشمی رفسنجانی ؛

• تاریخ اسلام؛ عرصهٔ دگراندیشی و گفت‌وگو (عصر بعثت)، نوشته حسین علیزاده و عبدالمجید معادیخواه؛
• ای‌ ج‍ام‍ه‌ ب‍ر س‍ر ک‍ش‍ی‍ده‌ ب‍رخ‍ی‍ز؛ داس‍ت‍ان‌ ب‍ع‍ث‍ت‌ پ‍ی‍ام‍ب‍ر(ص‌)، ن‍وی‍س‍ن‍ده‌ م‍ح‍م‍درض‍ا س‍رش‍ار.