بعثت
| اسلام |
 |
شخصیت‌های محوری
|
اعیاد و مناسبت‌ها
|
بِعثَت برگزیده‌شدن حضرت محمد(ص) به پیامبری و آغاز رسالت اوست که بنابر مشهور، در ۲۷ رجب سال چهلم عام الفیل روی داده است. از این‌رو در فرهنگ شیعی، ۲۷ رجب به‌عنوان «عید مبعث» گرامی داشته می‌شود. بعثت پیامبر سرآغاز دین اسلام و مقدمه برچیده‌شدن بت‌پرستی از حجاز بود.
واژه‌شناسی
بعثت به معنای برگزیدن فردی به پیامبری از سوی خدا و آغاز دوره نبوتش است. هرچند بعثت درباره برگزیدن همه پیامبران به نبوت کاربرد دارد اما از آن برگزیدن حضرت محمد به پیامبری به ذهن متبادر می‌شود.[۱] از این‌رو در فرهنگ اسلامی، روز مبعث به روزی گفته می‌شود که حضرت محمد(ص) به رسالت مبعوث شده است.[۲] بعثت در لغت به معنای برانگیختن است[۳] همچنین به معنای ارسال[۴] و روانه کردن نیز آمده است.[۵]
بعثت در قرآن کریم، به معنای برانگیختن و فرستادن پیامبران برای هدایت مردم[۶] و نیز حشر مردگان به کار رفته است.[۷] در قرآن کریم از بعثت پیامبر(ص) تعبیر به منت شده است. منّت از ریشه «مَنّ»، به معناى سنگى است كه براى وزن كردن اجسام به كار مى‌رود و اعطاكردن هر نعمت سنگين و گرانبهايى را منّت گويند. وبعثت پیامبر(ص) به واسطه آثار وبرکات فراوانی که دارد نیز منت یعنی نعمتی بسیار بزرگ معرفی شده است. [۸]
زمان و مکان بعثت پیامبر(ص)
بعثت پیامبر اکرم(ص) بنابر مشهور در ۴۰ سالگی و بنا به قولی، در ۴۳ سالگی حضرت محمد(ص) رخ داده است.[۹]
طبق گفته مورخان، بعثت چهل سال پس از عام الفیل و بیستمین سال حکومت خسرو پرویز بر ایران روی داده است. برخی از منابع ۱۷ یا ۱۸ رمضان، یا یکی از روزهای ربیع الاول را روز بعثت دانسته‌اند،[۱۰] و قول مشهور در میان شیعیان ۲۷ رجب است.[۱۱] پیامبر در غار حرا به نبوت رسید.
ماجرای آغاز رسالت پیامبر
«در پایان روزگار ساسانیان که ایران و بیزانس دو دولت بزرگ آن روز جهان، آخرین رمق خود را ... از دست داده بودند ... در سرزمین حجاز که تقریبا فراموش عالمی بود نیروی تازه‌یی پدید آمد که بزودی بالید و بر کشید و دیری نپایید که طومار قدرتهای بزرگ جهان را درهم نوشت.»[۱۲]
پیامبر وقتی که در غار حرا به تفکر و عبادت مشغول بود، با نزول نخستین آیات سوره علق، بعثتش آغاز شد و با نخستین آیات سوره مدثر ادامه یافت.[۱۳] پیامبر(ص) ابتدا همسرش خدیجه(س) و پسر عمویش علی(ع) را در جریان نبوت خویش قرار داد. سه سال بعد با نزول آیه وَأَنذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ ﴿۲۱۴﴾ (ترجمه: و خویشان نزدیکت را هشدار ده.)[ شعراء–۲۱۴] آشنایانش را از نبوت خود آگاه کرد و در همان سال با نزول آیه فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکینَ ﴿۹۴﴾ (ترجمه: پس آنچه را بدان مأموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب)[ حجر–۹۴] نبوتش را علنی کرد. پیامبر(ص) نخستین بار در بازار عُکاظ ،[یادداشت ۱]جایی که مردم برای تجارت در آن جمع بودند و عده‌ای نیز در بلندی‌های آن به بیان اشعار تازه و داستان‌های گوناگون مشغول بودند، دعوت خویش را آشکار کرد.[یادداشت ۲] ابولهب و عده‌ای به پیروی از او پیامبر(ص) را آزار رساندند؛ اما ابوطالب در حمایت از پیامبر(ص) آنان را تنبیه کرد.[۱۷]
واکنش پیامبر به نزول فرشته وحی
« در سن چهل سالگى بر ضدّ بت‌پرستى، و پستى و بیدادگرى كه در آن روزگار، در میان مردمش سخت رواج داشت، قد برافراشت و مردم عرب را که دائما چون درّندگان با یک دیگر در جدال و ستیز بودند،به يگانگى خواند و گفت باید از پرستش بتان چشم بپوشند و خداى یگانه و بى‌شریک را كه نزائیده و زائیده نشده و کسى همتاى او نیست بپرستند و با يک ديگر برادر و برابر باشند و هیچ كس را جز به وسیلۀ پرهیزگارى امتیازى ندهند...»[۱۸]
اولین وحی، همراه با هیبت و احساس سنگینی بار عظیم رسالت توسط جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد. پیامبر در کودکی به واسطه پاکی درونی که داشت و نیز بیزاری از محیط فاسد آن زمان مکه، میل به تنهایی و گوشه‌گیری از شهر و دیار خود را داشت. به همین جهت، عزلت‌های یک ماهه در کوه‌های اطراف مکه و بعد بازگشت به شهر، خواب‌هایی که حال و هوای جهان غیب داشت، شنیدن صدای فرشته وحی پیش از بعثت و ارتباط سه ساله اسرافیل و ۲۰ ساله جبرئیل با ایشان[۱۹] آمادگی‌هایی بوده که ایشان را برای ابلاغ پیامبری مهیا می‌ساخته است. البته روایات دیگری وجود دارد که پیامبر(ص) را ناآشنا به فضای وحی و ارتباط با فرشتگان معرفی می‌کند: نگاه ناباورانه پیامبر(ص) به حادثه وحی و ترس از پریشان خاطری یا جن زدگی، مشورت با خدیجه و تأییدگرفتن از ورقة بن نوفل به عنوان شاهد پیامبری او و آرام شدن حضرت با دلداری وی، مضامین این دسته از روایات است[۲۰] این دسته از روایات با سیر رشد و فضای تربیتی حاکم بر پیامبر(ص) و بصیرت و بینش او نسبت به وظیفه سنگین رسالت، ناسازگار دانسته شده است.[۲۱]
جایگاه بعثت در فرهنگ شیعی
در فرهنگ شیعی ۲۷ رجب به عنوان عید مبعث شناخته می‌شود و جشن‌هایی به همین مناسبت برگزار می‌گردد. این روز در ایران و برخی از مناطق عراق[۲۲] تعطیل رسمی است.
اعمال روز مبعث
در روایات برای شب و روز مبعث اعمالی ذکر شده است که انجام آن مستحب است.
| اعمال شب و روز مبعث | |
| شب بیست و هفتم |
از این شب با نام «لیلة المَحیا» به معنای شب احیا و شب زنده‌داری نیز نام برده شده است.[۲۴] |
| روز بیست و هفتم |
|
مبعث در اشعار
| ستاره‌ای بدرخشید و ماه مجلس شد | دل رمیده ما را رفیق و مونس شد | |
| نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت | به غمزه مسئله آموز صد مُدرّس شد |
- ژولیده نیشابوری:
| آن شب سکوت خلوت غار حرا شکست | با آن شکست، قامت لات و عزا شکست | |
| آمد به گوش ختم رسولان ندا، بخوان! | مُهرِ سکوتِ لعلِ بشر زان ندا شکست | |
| با خواندن نخوانده الفبا، طلسم جهل | در سرزمین رکن و مقام عصا شکست |
- حمید رضا برقعی:
| بشر رسید به آیین راستین امشب | خدا نمود برون، دست از آستین امشب | |
| رسید حلقه، توحید را نگین امشب | طلوع کرد رخ آفتاب دین امشب | |
| ظهور مکتبِ «خیرالورا» مبارک‌باد | طلوع نور ز غار حرا مبارک باد | |
| بشارت ای، همه دختران زنده به گور | محمد آمده، پایان گرفته سلطه زور |
تک نگاری
- جهان در عصر بعثت،محمدجواد باهنر، اکبر هاشمی رفسنجانی
ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی تعداد صفحه:۱۸۵ چاپ دوم، سال انتشار: ۱۳۶۲
- تاریخ اسلام: عرصه‌ی دگراندیشی و گفت‌وگو (عصر بعثت)، نوشته حسین علیزاده، عبدالمجید معادیخواه ، ۱۳۷۸ش، نشر ذره، کتابی است با محوریت شرح رویدادهای مهم تاریخ اسلام و عصر بعثت با استناد به منابع تاریخی به منظور فراهم ساختن زمینه آشنایی مخاطب با زندگی پر فراز و فرود پیامبر اسلام(ص) .
- ای ج‍ام‍ه بر س‍ر ک‍ش‍ی‍ده ب‍رخ‍ی‍ز!: داس‍ت‍ان بعثت پیامبر(ص)، ن‍وی‍س‍ن‍ده م‍ح‍م‍درض‍ا س‍رش‍ار، ت‍ص‍وی‍رگ‍ر م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن ص‍ل‍وات‍ی‍ان، تهران: پیام آزادی، ۱۳۸۳/ ۱۲۷ ص. مصور
پانویس
- ↑ نگاه کنید به: مطیع، «بعثت»، ص۷۹-۲۸۰.
- ↑ همایی، «مبعث بعثت رسول اکرم(ص)»، ص۴۴.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۲۹۶.
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۱۲.
- ↑ راغب اصفهانی، معجم مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۱۳؛ سوره نحل، آیه ۳۶؛ سوره اسراء، آیه ۱۷.
- ↑ سوره یس، آیه ۵۲؛ سوره بقره، آیه ۵۶؛ سوره حج، آیه۷.
- ↑ المصطفوي، حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج۱۱، ص۱۸۲، ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران ۱۳۶۸ش
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۲؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۶.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، [۱۳۸۳ق]، ج۱، ص۳۸۵؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۵؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۹۳.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۳۶۳ش، ص۱۸، ص۱۹۰؛ عاملی، الصحيح من سیرة النبی الأعظم، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۹۰.
- ↑ زرین‌کوب، بامداد اسلام، ۱۳۶۹ش، ۹.
- ↑ ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۲۳۶-۲۳۷؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۶؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۲۹۸
- ↑ حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۴۲.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۴۴۸.
- ↑ ابن سعد، طبقات، ج۴، ص ۲۱۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷-۱۸.
- ↑ پاینده، نهج الفصاحه، نشر دنیای دانش، مقدمه، ص۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۶؛ نیز ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۴۶-۵۰.
- ↑ ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۲۳۸؛ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۷؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۲۹۹
- ↑ مرتضی عاملی، الصحیح، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۹۸-۳۰۲؛ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳-۲۲۵.
- ↑ النجف تعطّل الدوام الیوم بمناسبة المبعث النبوی، سایت مؤسسة الشهداء.
- ↑ https://www.erfan.ir/mafatih96/دعای-شب-مبعث-کلیات-مفاتیح-الجنان-با-ترجمه-استاد-حسین-انصاریان
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ج۸، ص۱۷۶.
- ↑ دیوان حافظ، ۱۳۸۷ش، ص۱۶۷.
- ↑ https://www.mehrnews.com/news/3961992/بعثت-رسول-ص-در-شعر-فارسی-امروز-قلب-عالم-و-آدم-حرای-توست
- ↑ عُکاظ نام بازاری بزرگ در منطقه مکه بود.( نزدیک عرفات و فاصله‌اش تا مکه، سه روز، و تا طائف، یک روز، راه بود) وجه تسمیه اش به عکاظ فخرفروشی مردم در این محل به یکدیگر بوده است.[۱۴] مردم، روز نخست اول ذی‌القعده، به بازار عکاظ می‌رفتند و بیست شب در آنجا اقامت می‌کردند.این بازار در این ایام پر از شلوغی و هیجان بود و داد و ستد فراوان در آنجا صورت می‌گرفت و شعرا اشعار می‌خواندند و قبایل عرب و شیوخ و رؤسای آنان در آنجا جمع شده به یکدیگر فخر و مباهات می‌کردند و گاهی به عیش و نوش می‌پرداختند.این بازار در ده میلی طائف و در یکی از مراحل صنعا قرار داشت وچون همه شروط یک بازار مورد قبول فرهنگ جاهلی را دارا بود از این‌رو به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار جاهلی شهرت داشت.[۱۵]
- ↑ د ر پاره ای از منابع گزارش هایی مبنی برحضور پیامبر همراه برخی از یارانش در عکاظ وجود دارد اما تصریحی به تبلیغ و دعوت در عکاظ نشده است. [۱۶]
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، بی‌نا، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ القرآن، دمشق - بیروت، دار العلم - الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- زرین‌کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹ش.
- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم(ص)، قم، بوستان کتاب، چاپ بیست و یکم، ۱۳۸۵ش.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، گردآوری محسن آل عصفور، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، تهران، اسلامیه، دوم، ۱۳۶۳ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق في کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- مطیع، مهدی، «بعثت»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۳ش.
- همایی، جلال الدین، «مبحث بعثت رسول اکرم(ص)»، در بعثت نامه: مقالاتی درباره بعثت پیامبر اکرم(ص)، گردآورنده: محمد رصافی، تهران، صبح صادق، ۱۳۸۳ش.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر،
پیوند به بیرون
