فرهنگ عاشورا فرهنگ‌نامه‌ای فارسی در موضوع عاشورا نوشته جواد محدثی است. فرهنگ عاشورا مجموعه‌ای از مدخل‌های مرتبط با قیام عاشورا مانند اشخاص، گروه‌ها، مکان‌ها، کتاب‌ها، اصطلاحات، سنت‌ها، شعائر و... است. ترتیب مدخل‌های این کتاب به صورت الفبایی تنظیم شده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | جواد محدثی |
| موضوع | عاشوراپژوهی |
| زبان | فارسی |
| قطع | وزیری |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | نشر معروف |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۴ش |
| نوبت چاپ | هفدهم |
این کتاب اثر برگزیده چهارمین دوره کتاب سال ولایت در سال ۱۳۸۱ش شد. خلاصه موضوعی این کتاب با عنوان «فرهنگنامه عاشورا» انتشار یافته و با نام «موسوعة عاشورا» به زبان عربی ترجمه شده است.
درباره نویسنده
جواد محدثی در سال ۱۳۳۱ش در شهرستان سراب از توابع آذربایجان شرقی به دنیا آمد. از اساتید مهم وی می‌توان از: مشکینی، وحید خراسانی، شبیری زنجانی،علی قدوسی، محمد مفتح و مهدی شاه آبادی یاد کرد. وی کتب و مقالاتی در موضوعات مختلف مذهبی مانند فرهنگ غدیر، چهل حدیث عزاداری، اخلاق نبوی و سیمای عقاید شیعه نگاشته است.[۱]
هدف از نگارش
نویسنده هدف خود را از نگارش کتاب فرهنگ عاشورا این مطلب بیان کرده که تصمیم داشته است «یک مجموعه یک جلدی، فشرده، دَمِ دست و کاربردی، حاوی لازم‌ترین دانستنی‌ها پیرامون موضوعاتی که به آن نهضت جاوید چه در عصر حادثه، چه زمان‌های پس از آن تا امروز مربوط می‌شود، ارائه گردد.»[۲]
فهرست موضوعی کتاب
در انتهای کتاب، لیست تمام مداخل کتاب به صورت موضوعی ذکر شده است که به این صورت است:
اشخاص
این بخش نام‌ها، لقب‌ها و کنیه‌های اشخاص حاضر در کربلا یا مرتبط با عاشورا را به صورت فهرست ذکر کرده است. این بخش شامل ۲۹۲ مدخل است که به معرفی اشخاص حاضر در کربلا مانند: امام حسین(ع)، حضرت عباس(ع)، امام سجاد(ع)، حضرت زینب(س)، حبیب بن مظاهر و زهیر بن قین از طرفی و یزید بن معاویه، عبیدالله بن زیاد، عمر بن سعد، شمر بن ذی الجوشن، خولی و حرمله از طرف دیگر پرداخته است. همچنین نویسنده، اشخاصی مانند: معاویه، مختار ثقفی، هانی بن عروه، فرزدق و محمد حنفیه که در ماجرای کربلا حضور نداشتند، اما مرتبط با عاشورا بودند، نیز معرفی کرده است.[۳]
موضوعات و مفاهیم
این بخش برخی موضوعات و مفاهیم عاشورایی را به صورت فهرست آورده است. مداخل این بخش ۱۴۶ عدد است که موضوعاتی مانند آثار و نتایج نهضت عاشورا، ادبیات عاشورا، تحریف‌های عاشورا، رمز جاودانگی عاشورا، عاشورا و امر به معروف، عزاداری سنتی، مراحل نهضت عاشورا و نهضت یا شورش؟ و مفاهیمی مانند اسارت، ایثار، تباکی، جهاد، شجاعت، صبر، فتوت، قربانی، مصیبت و وفا در آن مورد بحث قرار گرفته است.[۴]
حادثه‌ها
در این بخش برخی حوادث مرتبط با عاشورا که در این کتاب آمده، به صورت فهرست ذکر شده است. این بخش شامل ۳۶ مدخل است. مداخلی مانند: آتش زدن خیمه‌ها، بستن آب، تاسوعا، خروج مختار، شب عاشورا، عاشورا و واقعه حره، در این بخش، توصیف شده است.[۵]
اصطلاحات
این قسمت از کتاب، فهرستی از اصطلاحات مرتبط با عاشورا است که هم تعبیرها و هم حدیث‌ها و آیه‌هایی را که شهرت یافته و ضرب‌المثل شده را شامل می‌شود. مجموع این مداخل ۷۹ عدد است که اصطلاحاتی مانند: اذن میدان، حسین منّی و أنا من حسین، خون گریستن، دهه عاشورا، شور زدن، قبر شش‌گوشه، کربلایی، مداح، مقتل نویس، میان‌دار، نوحه خوان و یا لثارات الحسین در این کتاب ذکر و توصیف شده است.[۶]
کتاب‌ها
نویسنده در این بخش، به معرفی تعدادی از کتاب هایی که مرتبط با موضوع عاشورا هستند، پرداخته است. این بخش ۱۴ مدخل دارد. کتاب هایی مانند: ادب الطف، حسین وارث آدم، لهوف و نفس المهموم از جمله این کتب است.[۷]
اشیاء و پدیده ها، گروه ها، ابزار و وسایل، مکان ها و شهرها، دیگر مدخل هایی هستند که نویسنده در این قسمت آنها را فهرست کرده است.
گزیده و ترجمه کتاب
گزیده فرهنگ عاشورا با عنوان «فرهنگنامه عاشورا» (ویژه دانش آموزان) در نشر معروف منتشر شده است. این گزیده برخلاف خود اثر، به صورت موضوعی تدوین شده است.[۸] فرهنگ عاشورا همچنین با نام «موسوعة عاشورا» و به قلم خلیل زامل عصامی به عربی ترجمه شده است.[۹]
ویژگی‌ها و نقدهای کتاب
یکی از مزایای این کتاب آن است که در پایان هر عنوان، با (فِلش) به کلماتی ارجاع داده شده که آنها در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است. با مراجعه به مدخل‌های مشابه و نزدیک به هم یا مرتبط، می‌توان اطلاعات بیشتری به دست آورید. ایجاد این (نظام ارتباطی) بین مدخل ها، بهره وری خواننده را از کتاب افزایش می‌دهد.
محمد صحتی سردرودی عاشوراپژوه در کتاب عاشوراشناسی، بخشی را به کتاب فرهنگ عاشورا اختصاص داده[۱۰] و ضمن معرفی کتاب، نقدهایی را نیز بر آن وارد کرده است. به عنوان نمونه می‌گوید در این کتاب برای کتاب‌هایی مثل روضة الشهدا و نویسنده آن کاشفی مدخل نگاشته شده ولی برای لؤلؤ و مرجان و حماسه حسینی و آثار سید محسن امین که ضد تحریف هستند مدخلی وجود ندارد.[۱۱]
صحتی معتقد است که کتاب فرهنگ عاشورا هر چند در برخی بخش‌ها با تحریف‌های عاشورا مقابله کرده است[۱۲] اما در بخش‌های دیگر گرفتار نقل تحریفات عاشورا شده است و ۲۱ مورد را تذکر داده است؛ از جمله:
- نقل از منابع غیر معتبر مثل منتخب طریحی
- عدم دقت در آمارها
- نقل داستان سر به محمل کوبیدن حضرت زینب(س)
- نقل مصادره کاروان تجاری شام توسط امام حسین که منبع درستی ندارد.[۱۳]
از نظر صحتی درخشان‌ترین بخش کتاب فرهنگ عاشورا بخش شعر در فرهنگ عاشورا است که اشعار ماندگاری انتخاب شده است.[۱۴]
اطلاعات نشر
این کتاب در سال ۱۳۸۱ش و در چهارمین دوره کتاب سال ولایت، به عنوان یکی از آثار برگزیده انتخاب گردید.[۱۵]
کتاب فرهنگ عاشورا در سال ۱۳۷۴ش به قلم جواد محدثی به نگارش یافت و اولین بار توسط نشر معروف در شهر قم چاپ گردید. چاپ هفدهم این اثر در سال ۱۳۹۳ش توسط همین ناشر منشر شده است.[۱۶] این کتاب ۵۴۴ صفحه دارد و قطع آن وزیری است.
پانویس
- ↑ جواد محدثی، پایگاه‌اندیشوران.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص۱۸
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص۵۲۲ - ۵۲۵
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص۵۲۶ و ۵۲۷
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص۵۳۱
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص۵۳۳ و ۵۳۴
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص۵۳۵
- ↑ محدثی، فرهنگنامه عاشورا، مقدمه.
- ↑ اسفندیاری، کتابشناسی تاریخی امام حسین، ص۲۶۶.
- ↑ صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۶.
- ↑ صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۲.
- ↑ صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۲.
- ↑ صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۸-۱۲۱.
- ↑ صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۴.
- ↑ چهارمین دورۀ کتاب سال ولایت، برگزیدگان خود را معرفی کرد، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ فرهنگ عاشورا، سایت نشر معروف.
منابع
- اسفندیاری، محمد، کتابشناسی تاریخی امام حسین، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۸۰ش.
- صحتی سردرودی، محمد، عاشوراپژوهی با رویکردی به تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع)، انتشارات خادم الرضا(ع)، قم، ۱۳۸۵ش.
- چهارمین دورۀ کتاب سال ولایت، برگزیدگان خود را معرفی کرد، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: ۱۹ مهر ۱۳۸۱ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۸ش.
- محدثی، جواد، فرهنگنامه عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ سوم، ۱۳۸۱ش.
- صفحه جواد محدثی در پایگاه‌اندیشوران