اَلْحَسَنُ و اَلْحُسَینُ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّة روایتی از پیامبر(ص) دربارهٔ برتری امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بر سایر بهشتیان است. عده‌ای از عالمان شیعه، از مضمون این حدیث برداشت کرده‌اند که این دو امام در دنیا نیز از دیگران برترند و باید مورد اطاعت قرار گیرند. از نظر برخی عالمان اهل‌سنت، با توجه به روایاتی که بهشتیان را جوان توصیف می‌کنند، مفهوم روایت آن است که حسن و حسین(ع) سرور همهٔ اهل بهشت‌اند؛ البته برخی همچون پیامبر(ص) و امام علی(ع) از عمومیت آن استثنا شده‌اند.
 کتیبه حدیث سیدا شباب اهل الجنه در حرم امام حسین(ع) | |
| اطلاعات روایت | |
|---|---|
| موضوع | برتری امام حسن(ع) و امام حسین(ع) |
| صادره از | پیامبر(ص) |
| راویان | ۲۵ تن از اصحاب از جمله امام علی(ع)، ابوبکر و عُمَر |
| اعتبار سند | حدیث متواتر |
| منابع شیعه | قرب الاِسناد، من لا یحضره الفقیه، امالی شیخ مفید، اَمالی شیخ طوسی |
| منابع سنی | سنن تِرمذی، سنن ابن‌ماجه، مسند احمد، مصنف ابن‌ابی‌شیبه |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
این حدیث در منابعی مثل اَمالی شیخ طوسی، من لایحضره الفقیه و سنن تِرمذی آمده است. همچنین توسط ۲۵ تن از اصحاب پیامبر(ص) مانند امام علی(ع)، ابوبکر و عُمَر بن خطاب گزارش شده و عالمانی از اهل‌سنت و شیعه آن را متواتر شمرده‌اند. در برخی منابع اهل‌سنت روایتی شبیه این حدیث آمده که ابوبکر و عُمر را سرور پیران اهل بهشت معرفی می‌کند؛ ولی بعضی از عالمان رجالیِ اهل‌سنت آن را ضعیف و جعلی می‌دانند.
معرفی و جایگاه
حدیث سیدا شباب اهل الجنه، روایت مشهوری از پیامبر(ص) است،[۱] که از آن برای اثبات برتری امام حسن و امام حسین(ع) بر سایر اهل بهشت استفاده شده است.[۲] در کتاب بحارالانوار گزارش شده که امام حسین(ع) در واقعه کربلا، در برابر دشمن، جهت اثبات حقانیت خویش، به این حدیث استناد نمود.[۳]
متن حدیث چنین است: «اَلْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ سَیدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّة؛ حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشت هستند».[۴] این روایت با عباراتی دیگر نیز در منابع حدیثی شیعه و اهل‌سنت نقل شده است؛ از جمله: «الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ سَیدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَبُوهُمَا خَیرٌ مِنْهُمَا»؛ (حسن و حسین دو سرور جوانان اهل بهشت‌اند و پدرشان از آن دو بهتر است)[۵] و «الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ سَیدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَنَّ فَاطِمَةَ سَیدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّة»؛ (حسن و حسین دو سرور جوانان اهل بهشت‌اند و فاطمه سرور زنان بهشت است).[۶]
برتری حسنین بر همه اهل بهشت
در برخی احادیث، همه اهل بهشت جوان توصیف شده‌اند.[۷] بعضی از عالمان اهل‌سنت با اشاره به این‌گونه روایات، اضافهٔ شباب (جوان) به اهل الجنّه را اضافه بیانیه و برای توضیح آن دانسته‌اند؛[۸] یعنی حسن و حسین(ع) سرور همهٔ اهل بهشت‌اند.[۹] البته پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) از آن استثنا شده‌اند.[۱۰] در حدیثی دیگر نقل شده که رسول خدا(ص)، حضرت عیسی و یحیی را از ذیل این روایت مستثنی نمودند،[۱۱] ولی محمدحسن مظفر از عالمان شیعه، احتمال تصرف در آن را داده و استثنای مذکور را نپذیرفته است؛ زیرا پیامبرانی همچون ابراهیم و موسی(ع) از حضرت یحیی افضلند، ولی در حدیث استثنا نشده‌اند.[۱۲]
مستندی برای اثبات امامت حسنین
علی بحرانی (وفات: ۱۳۴۰ق) از عالمان شیعه، با استناد به روایتی که سروران اهل محشر را سروران اهل دنیا دانسته،[۱۳] معتقد است، طبق حدیث سیدا شباب اهل الجنه، امام حسن و امام حسین(ع) در دنیا نیز برتر بوده و باید مورد اطاعت قرار گیرند؛[۱۴] به همین دلیل گفته شده، این حدیث از دلایل اثبات امامت آن دو امام است.[۱۵]
«سَید» برای کسی استعمال شده که دارای ریاست، بزرگی و شرافت است.[۱۶] همچنین کسی که در جمیع صفات نیک بر دیگران برتری دارد را سید نامیده‌اند.[۱۷]
متواتر بودن حدیث
علامه مجلسی حدیث‌شناس شیعی، حدیث سیدا شباب اهل الجنه را نزد عالمان شیعه و سنی متواتر می‌داند.[۱۸] عده‌ای از عالمان اهل‌سنت از جمله سُیوطی و ناصرالدین اَلبانی نیز به تواتر این حدیث تصریح کرده‌اند.[۱۹] ابونُعَیم اصفهانی از حدیث‌شناسان اهل‌سنت، در تعبیری کنایی درباره قوت سند این حدیث، از احمد بن حنبل نقل کرده که اگر سند این روایت بر مجنون خوانده شود، دیوانگی او برطرف می‌گردد.[۲۰]
نقل مشهورِ این حدیث، توسط شیخ طوسی در کتاب امالی[۲۱] و شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه[۲۲] آمده است. تِرمذی و ابن‌اَبی‌شیبه از عالمان اهل‌سنت نیز، ناقل این روایت بوده‌اند.[۲۳] به گفته برخی پژوهشگران، حدیث سیدا شباب اهل الجنه -با نقل‌های متفاوتش- از ۲۵ تن از اصحاب پیامبر(ص)، از جمله امام علی(ع)، ابوبکر و عمَر گزارش شده است.[۲۴]
جعل روایت همسانی در شأن عمر و ابوبکر
در منابع اهل‌سنت گزارشی همسان با حدیث سیدا شباب اهل الجنه، در شأن ابوبکر و عمر ذکر شده است، مبنی بر اینکه آن دو، سرور پیران اهل بهشت‌اند.[۲۵] هیثمی و ابن‌جوزی از عالمان اهل‌سنت، این خبر را ضعیف و جعلی دانسته‌اند.[۲۶]
طبرسی در کتاب احتجاج نقل کرده است، در مناظره یحیی بن اَکثم با امام جواد(ع)، یحیی از امام پرسید: نظر شما دربارهٔ این روایت که «ابوبکر و عمر سرور پیران اهل بهشت‌اند» چیست؟ امام صدور چنین سخنی از پیامبر را محال دانست و فرمود: آن را بنی‌امیه در برابر حدیث «حسن و حسین سرور اهل بهشت هستند». جعل کرده‌اند.[۲۷]
پانویس
- ↑ فتحی، «حدیث سیدا شباب أهل الجنه و مسأله افضلیت امام»، ص۶۱.
- ↑ فتحی، «حدیث سیدا شباب أهل الجنه و مسأله افضلیت امام»، ص۸۲.
- ↑ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۶.
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۱۲؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۷۹؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۶۵۶؛ ابن‌ابی‌شیبه، المصنّف، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۷۸، ح۳۲۱۷۶.
- ↑ حِمیری، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۱؛ ابن‌ماجة، سنن ابن‌ماجه، دار إحیاء الکتب العربیة، ج۱، ص۴۴.
- ↑ شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۱۳ق، ص۲۳؛ أحمد بن حنبل، مسند أحمد، ۱۴۲۱ق، ج۳۸، ص۳۵۳، ح۲۳۲۹.
- ↑ شیخ مفید، الإختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۳۵۸؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۴، ص۶۷۹؛ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۲۹۲.
- ↑ مناوی، فیض القدیر، ۱۳۵۶ق، ج۶، ص۱۵۱.
- ↑ سِندی، حاشیة السِندی، دار الجیل، ج۱، ص۵۷.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۴۶۳؛ فتحی، «حدیث سیدا شباب أهل الجنه و مسأله افضلیت امام»، ص۵۹.
- ↑ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۳۱۶.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۴۶۱-۴۶۲.
- ↑ ابن‌أبی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۶۴.
- ↑ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۵۸۲.
- ↑ بازوند، «بازخوانی سندی و دلالی حدیث سیدا شباب اهل الجنة»، مرکز حقایق اسلامی.
- ↑ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۵۸۲.
- ↑ سمعانی، تفسیر القرآن، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۱۶؛ خازن، لباب التأویل، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ مجلسی، حق الیقین، انتشارات اسلامیه، ص۲۸۷.
- ↑ مناوی، التیسیر بشرح الجامع الصغیر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰۷؛ البانی، سلسلة الاحادیث الصحیحة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۳۱.
- ↑ اصفهانی، تاریخ اصفهان، ۱۴۱۰ق، ص۷۳.
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۱۲.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۷۹.
- ↑ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۶۵۶؛ ابن‌ابی‌شیبه، المصنّف، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۷۸، ح۳۲۱۷۶.
- ↑ فتحی، «حدیث سیدا شباب أهل الجنه و مسأله افضلیت امام»، ص۶۲.
- ↑ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۶۱۱؛ أحمد بن حنبل، مسند أحمد، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۴۰، ح۶۰۲.
- ↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۵۳؛ ابن‌جوزی، الموضوعات، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۳۹۸.
- ↑ طبرسی، الإحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۴۷.
منابع
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله بن محمد، المصنّف فی الأحادیث و الآثار، تحقیق: کمال یوسف الحوت، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌جوزی، جمال‌الدین، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، المکتبة السلفیه، چاپ اول، ۱۳۸۶ق.
- ابن‌ماجة، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، بی‌جا، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
- احمد بن حنبل، ابوعبدالله، مسند أحمد بن حنبل، تحقیق: شعیب الأرنؤوط و عادل مرشد، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- اصفهانی، ابونعیم، تاریخ اصفهان، تحقیق حسن کسروی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
- اَلبانی، محمد ناصرالدین، سلسلة الأحادیث الصحیحة و شیء من فقهها و فوائدها، الریاض، مکتبة المعارف للنشر و التوزیع، ۱۴۱۵ق.
- بازوند، رضا، «بازخوانی سندی و دلالی حدیث سیدا شباب اهل الجنة»، مرکز حقایق اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش.
- بحرانی، علی، منار الهدی فی النص علی إمامة الأئمة الإثنی عشر(ع)، تحقیق عبد الزهراء خطیب، بیروت، دار المنتظر، ۱۴۰۵ق.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق و تعلیق: أحمد محمد شاکر، مصر، مکتبة و مطبعه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- حِمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسهٔ آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- خازن، علاءالدین، لباب التأویل فی معانی التنزیل، تصحیح: محمدعلی شاهین، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- سمعانی، منصور بن محمد، تفسیر القرآن، تحقیق: یاسر بن ابراهیم، ریاض، دار الوطن، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- سِندی، نورالدین، حاشیة السندی علی سنن ابن‌ماجه، بیروت، دار الجیل، بی‌تا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، قم، دارالثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الأمالی، تصحیح: حسین استادوَلی، علی‌اکبر غفاری، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، علی‌اکبر غفاری، قم، الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- فتحی، علی، «حدیث سیدا شباب أهل الجنه و مسأله افضلیت امام» در مجله کلام اسلامی، دوره ۲۱، شماره ۸۲، قم، شهریور ۱۳۹۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، حق الیقین، تهران، انتشارات اسلامیه، بی‌تا.
- مظفر، محمدحسن، دلائل الصدق، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- مناوی، عبدالرؤوف، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، مصر، المکتبة التجاریة الکبری، چاپ اول، ۱۳۵۶ق.
- مناوی، عبدالرؤوف بن تاج، التیسیر بشرح الجامع الصغیر، الریاض، مکتبة الامام الشافعی، ۱۴۰۸ق.
- هیثمی، نورالدین، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، تحقیق: حسام‌الدین القدسی، قاهرة، مکتبة القدسی، ۱۴۱۴ق.