منصور نمری
منصور نَمِرى، شاعری شیعی است که در اشعار خود از حق اهل بیت(ع) دفاع نموده است. وی معاصر هارون عباسی و شاگرد عتابی است. او شاعری سیاسی است که معتقد به تقیه نیز هست به این جهت تشیع خود را پنهان داشته و نسبت به خلفاء اظهار دوستی می‌نماید. اعتقاد حقیقی وی از لابه لای اشعارش به خوبی آشکار است و به‌کارگیری صنعت توریه که گاهی نوعی تصریح نیز در آن است این مدعا را اثبات می‌کند. بدخواهان و کینه توزان نزد هارون اسرار او را فاش نموده و پرده از تشیع و محبت بسیارش به اهل بیت پیامبر(ص) برداشتند و خشم هارون را بر وی برانگیختند. هارون مأموری را برای قتل وی فرستاد ولی قبل از رسیدن مأمور، او از دنیا رفت. وفات وی را حدود سال ۱۹۰ه. ق. نوشته‌اند. از این شاعر اخبار و اشعار فراوان به دست ما نرسیده است.
ولادت، نسب و کنیه
منصور بن سلمة بن زبرقان از طایفه نمر بن قاسط نزاری[۱] بین سال‌های ۱۴۰و ۱۴۵ه. ق. در شهر رأس العین در جزیره «ام عمر» در شمال شام دیده به جهان گشود.[۲] کنیه او ابو الفضل الشاعر الجرزی البغدادی بود.[۳]
اهل بیت(ع) در اشعار وی
شعر منصور نمری درباره حضرت علی(ع):
إذَا الغَیثُ أکدَی وَ اقشَعَرَّت نُجُومُهُفَغَیثُ أمیرِ المُؤمِنینَ مَطِیرُوَ مَا حَلَّ هَارُونُ الخَلیفَهُ بَلدَةًفَأَخلَفَهَا غَیثُ وَ کَادَ یضیرُمَنیعُ الحِمَی لکِنّ أَعنَاقَ مَالِهِیظَلّ النّدَی یسطُو بِهَا وَ یسُورُوَقَفتُ عَلَی حالَیکُمَا فَإِذَا النَّدَیعَلَیکَ أَمیرُ المُؤمِنینَ أَمیرُ
النمری،ص۸۲
وی از خواص بارگاه هارون الرشید بوده ولی در باطن به اهل بیت(ع) ارادت می‌ورزیده است. وی در دوران سرکوب علویان و خصوصاً شیعیان توانست مصیبت و ستمی که به اهل بیت (ع) رسیده بود را در گوش تاریخ فریاد کند و با مرثیه سرایی و مدیحه گویی فضایل و مناقب آنان را در اشعار خود به طور صادقانه و با صراحت لهجه به همگان برساند. اعتقاد حقیقی او از لابه‌لای اشعارش به خوبی آشکار است و به کارگیری صنعت توریه که گاهی نوعی تصریح نیز در آن است این مدعا را اثبات می‌کند. او از جهت توانایی در شعر از برگزیدگان شاعران عصر خویش است. بدخواهان و کینه‌توزان نزد هارون اسرار او را فاش نموده و پرده از تشیع و محبت بسیارش به اهل بیت پیامبر(ص) برداشتند و خشم هارون را بر وی برانگیختند.
منصور نمری از شاعران شیعه با نه قصیده، حضرت علی(ع) و امام حسین(ع) را به عنوان برجسته‌ترین نمادهای دینی معرفی می‌کند. علی(ع) در نزد او نماد کرم،[۴] هدایت،[۵] رحمت،[۶] مظلومیت،[۷] و شجاعت،[۸] و امام حسین (ع) نماد مظلومیت،[۹] و شهادت،[۱۰] است.
منصور در بیشتر اشعار شیعی خود و مخصوصاً در مدح علی (ع) با استناد به حدیث منزلت از صنعت بدیع توریه استفاده می‌کند،[۱۱] بنابراین هرجا که منصور نمری، هارون الرشید را مدح می‌گفت، منظور او از کلمه هارون، حضرت علی بن ابی طالب(ع) بود.مانند این بیت:
ترجمه: خاندان پیامبر، همه ایشان بهترین مردم‌اند و بهترین خاندان پیامبر خدا، هارون است.[۱۲]
صاحب اعیان الشیعه به نقل از ابن شهرآشوب در معالم العلماء، شعرا را به چهار طبقه تقسیم می‌کند: مجاهدین، مقتصدین، متکلّفین و متّقین. و نمری را در زمره شعرای متّقی شیعه شمرده است.[۱۳] از نمونه‌های دیگر شعر وی شعری است که در رثای امام حسین(ع) سروده است.
ترجمه:
- وای بر شما! نواده‌های پیامبر(ص) کشته می‌شود
- آن گاه برای کشندگان شان بهشت جاویدان آرزو می‌کنند
- دا به حال تو‌ای کشنده حسین(ع)!
- بار گناهی که بدوش می‌کشی گران و تحمل ناپذیر است.
- من در کفر کشنده او شک ندارم
- تردیدم در کفر آنان است که او را در صحنه نبرد تنها گذاردند.[۱۵] [۱۶]
همچنین درباره نمری نوشته‌اند که وی بر تربت پاک حسین(ع) مرثیه می‌سرود و منقلب می‌گشت و همچون سیل از دیدگانش اشک می‌ریخت.[۱۷]
ترجمه:
- نیزه‌های بنی زیاد آنقدر از خون فرزندان رسول الله(ص) نوشیدند که گلوی آنها گرفت.
- ای رسول خدا من از تمام کسانی که تو را آزردند و به کین و دشمنی تو برخاستند، بیزارم و از آنان تبری می‌جویم.
- ای کاش من در آنجا بودم و (در یاری تو) شمشیر برّان به دست می‌گرفتم.
- و با چهره‌ای گشاده خود را سپر شمشیرها قرار می‌دادم و هرگز مانند دیگر مردم نمی‌شدم و نمی‌گذاشتم که فرزندان تو را خوار کنند.[۱۹]
خصوصیات نمری
از بارز‌ترین صفات منصور، سخاوتمندی، عفیف بودن، پرهیز از مکروهات و زشتی‌های اخلاقی و حریص نبودنش را ذکر کرده‌اند.[۲۰] همچنین درباره وی نوشته‌اند که به سبب اعتقاد پاک و التزامش به مذهب تشیع از معاصی و محرمات اجتناب می‌کرد که از جمله آن معاصی شراب خواری بود که در زمان عباسیان در مجالس ادبی عمل شایعی بود.[۲۱] او از جهت توانایی در شعر از برگزیدگان شاعران عصر خویش است.شاعری متفنن و چیره دست در انواع شعر است. اشعارش سهل، روان، لطیف، دقیق و پرفراز است.
آثار
بعد از مرگ منصور نمری و سوزانده شدن دیوان اشعارش توسط هارون الرشید،[۲۲] هیچگونه کوششی در جمع‌آوری و نگهداری اشعار وی بخاطر ترس از حکومت وقت صورت نگرفت. لذا تعداد اشعار بجا مانده از وی کم می‌باشد و در کتب امالی و تراجم بصورت پراکنده موجود است.
درگذشت
منصور نمری با تکیه بر اصل تقیه خود را به هارون الرشید نزدیک کرد ولی مدتی نگذشت که تشیع وی توسط استادش کلثوم بن عمرو العتابی برای هارون آشکار شد و به دنبال آن هارون به ابو عصمت که یکی از سرهنگان دولت او بود[۲۳] دستور داد که هر جا نمری را یافتند دست و زبانش را قطع کرده و سپس گردنش را بزنند، اما وی به برکت محبت اهل بیت(ع) از عذاب هارون نجات یافت و قبل از اجرای حکم خلیفه با مرگ طبیعی از دنیا رفت.[۲۴] او به سال ۱۹۰ یا ۱۹۳ ه.ق درگذشته است.[۲۵][۲۶]
پانویس
- ↑ عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، جزء ۲ ، ص ۱۳۹
- ↑ جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیه، جزء ۲ ، ص ۳۸۳ و ۳۸۴
- ↑ دانشنامۀ شعر عاشورایی انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم، ص۸۹
- ↑ النمری، ۱۹۸۱، ۸۲، ۹۹، ۱۰۲
- ↑ النمری، ۹۰
- ↑ النمری، ۱۰۲
- ↑ النمری، ۱۴۰
- ↑ النمری، ۱۴۳
- ↑ النمری، ۱۲۱و ۱۲۷و ۱۴۳و ۱۴۴
- ↑ النمری، ۱۲۸
- ↑ شیخ‌الرییس کرمانی، محمد، شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی،۱۸۱
- ↑ شیخ‌الرییس کرمانی، محمد، شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی،۱۸۱
- ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ۱۰ ، ص ۱۳۸
- ↑ شهیدی،زندگانی فاطمه زهراء(س)، ص۱۹۴
- ↑ ادبیات سیاسی شیعه صادق آیینه وند ج۱/۹۳
- ↑ شهیدی، زندگانی فاطمه زهراء(س)، ص۱۹۴
- ↑ مختاری، میراث ماندگار ادب شیعی تاریخ و تحلیل اشعار شاعران برجستۀ شیعه،ص، ۱۰۴
- ↑ محمد زاده، مرضیه،ص۸۹
- ↑ محمد زاده، مرضیه، ص۸۹
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، ۱۹۵۷، ۱۵۰
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، ۱۹۵۷، ۱۵۱
- ↑ ادبیات سیاسی تشیع، ص۲۷۸
- ↑ شوشتری، نور الله بن شریف الدین، مجالس المؤمنین، ص۵۵۰
- ↑ شیخ‌الرییس کرمانی، محمد، شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی، ص۱۷۷
- ↑ شیخ‌الرییس کرمانی، محمد، شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی، ص۱۷۸
- ↑ مختاری، میراث ماندگار ادب شیعی تاریخ و تحلیل اشعار شاعران برجستهٔ شیعه، ص، ۱۰۳
منابع
- شهیدی، جعفر، زندگانی فاطمه زهراء(س)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۷ش.
- شوشتری، نور الله بن شریف الدین، مجالس المؤمنین، اسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ش.
- شیخ‌الرییس کرمانی، محمد، شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی، اطلاعات، تهران، ۱۳۸۸ش.
- فؤادیان، محمد حسن، مجله: شناخت، پاییز و زمستان ۱۳۸۴ - شماره۴۷و۴۸ (علمی-پژوهشی)، (۱۲ صفحه - از ۱۰۱ تا ۱۱۲).
- ناعمی، زهره، مجله: مطالعات تاریخ اسلام، زمستان ۱۳۸۸ - شماره ۳، (۲۰ صفحه - از ۱۲۷ تا ۱۴۶).
- آیینه وند، صادق، ادبیات سیاسی تشیع، علم، تهران، ۱۳۸۷ش.
- محدثی، جواد، مجله: فرهنگ کوثر، بهمن ۱۳۷۶، شماره ۱۱، صفحه۱۷.
- عمر فروخ، تاریخ الادب العربی.
- محمد‌زاده، مرضیه، دانشنامهٔ شعر عاشورایی انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، ۱۳۸۶ش.