طِفْلان مُسْلِمْ عنوانی که در برخی منابع تاریخی برای اشاره به دو نوجوان از کاروان اسرای کربلا به نام‌های محمد و ابراهیم به کار برده شده که پس از شهادت امام حسین(ع)، به دست یکی از لشکریان عبیدالله بن زیاد به شهادت رسیدند.
درباره نام پدر این دو نوجوان و چگونگی فرار آنها در منابع تاریخی اختلاف نظر وجود دارد. شیخ صدوق در کتاب امالی، آنان را دو فرزندان مسلم بن عقیل می‌داند که در کوفه زندانی شدند و از آنجا فرار کردند؛ در مقابل، طبری و خوارزمی آنان را فرزندان جعفر طیار یا عبدالله بن جعفر معرفی کرده‌اند که بعد از واقعه روز عاشورا از کربلا به سمت مسیب فرار کردند.
آرامگاهی در شهر مُسَیِّب نزدیک کربلا است که آن را به طفلان مسلم منتسب می‌کنند. سریالی نیز به نام طفلان مسلم در تلویزیون ایران تهیه شده است.
محمد و ابراهیم
از تاریخ تولد و زندگی محمد و ابراهیم با عنوان طفلان مسلم بن عقیل اطلاعی در دست نیست و تنها در برخی منابع تاریخی از جمله امالی شیخ صدوق، مقتل الحسین خوارزمی،[یادداشت ۱] و تاریخ طبری [یادداشت ۲] به ماجرای اسارت و شهادت دو نوجوان از همراهان امام حسین(ع) پس از واقعه کربلا اشاره شده است.[۱]
شرح ماجرای قتل طفلان مسلم
بر اساس گزارش شیخ صدوق و خوارزمی، بعد از شهادت امام حسین(ع) و یارانش در واقعه کربلا در سال ۶۱ هجری و اسارت اهل بیت(ع)، دو پسر کوچک به نام محمد و ابراهیم از لشکر عبیدالله بن زیاد فرار کردند. آنها بعد از مدتی پیاده‌روی به خانه زنی که شوهر او عبدالله بن قطبه طایی نبهانی،[۲] از لشکریان ابن زیاد بود، پناه بردند؛ ولی با وجود تلاش آن زن در مخفی کردن محمد و ابراهیم، سرانجام به دست شوهر آن زن افتادند. آن مرد دو کودک را کنار فرات برد و سر از تن‌شان جدا کرد و پیکرشان را در فرات افکند و سرهای آن دو را برای دریافت جایزه، نزد ابن زیاد برد. ابن زیاد پس از شنیدن ماجرا، دستور به قتل آن مرد داد و در همان جای قتل کودکان او را کشتند.[۳]
تفاوت نقل‌ها
گزارش ماجرای شهادت دو نوجوان از کاروان اسرای کربلا در منابعی چون تاریخ طبری، امالی صدوق و مقتل الحسین خوارزمی تفاوت‌هایی دارد. شیخ صدوق بدون ذکر نام، آنان را فرزندان مسلم بن عقیل می‌داند که در کوفه اسیر بوده و بعد از یک‌سال اسارت سخت به کمک پیرمرد زندانبان که از ارادتمندان اهل بیت(ع) بود، از زندان فرار کرده و به شهر مسیب پناه بردند و در آنجا به شهادت رسیدند.[۴]، خوارزمی نام آنان را ابراهیم و محمد ذکر کرده که از نسل و فرزندان جعفر طیار هستند و بعد از شهادت امام حسین(ع) از دست لشکریان ابن زیاد فرار کرده و به شهر مسیب پناه بردند.[۵] طبری و بلاذری دو نوجوان را از فرزندان عبدالله بن جعفر دانسته‌اند که به خانه مردی از قبیله طيّئ پناه بردند و او آن دو را به شهادت رساند.[۶]
دیدگاه‌ها
محدث قمی پس از نقل گزارش شیخ صدوق می‌گوید: «کشته شدن این دو نوجوان با این کیفیت و این تفصیل در نزد من بعید است، لکن من آن را به خاطر اعتماد به شیخ صدوق و رجال اسنادش ذکر کردم.»[۷]
علامه شعرانی پس از نقل داستان شیخ صدوق، با اشاره به حضور ابراهیم رجا، علی بن جابر و عثمان بن داوود در سند روایت صدوق که مجهول و ضعیف هستند، معتقد است این روایت ضعیف است و نمی‌توان به آن اعتماد کرد ولی از طرف دیگر از ضعف سند علم به کذب روایت هم پیدا نمی‌شود.[۸] علامه شعرانی همچنین پس از نقل روایت مناقب ابن شهر آشوب درباره دو نوجوان فراری از دست لشکر ابن زیاد، می‌گوید: چون این داستان از دو طریق نقل شده، می‌توان اصل داستان را پذیرفت، ولی اینکه از فرزندان مسلم بن عقیل بوده‌اند یا از فرزندان عبدالله بن جعفر، مشخص نیست. به نظر شعرانی روایت مناقب که آنها از کربلا فرار کردند و به شهر مسیب پناه بردند صحیح‌تر به نظر می‌رسد؛ چون مسافت کربلا تا مسیب پنج فرسخ است و امکان پیمودن این مسیر برای دو کودک بیشتر است تا پیمودن مسافت کوفه تا مسیب که بسیار طولانی است.[۹]
نویسندگان دانشنامه امام حسین نیز گزارش‌های شیخ صدوق و خوارزمی را علاوه بر ضعف سند، بیشتر شبیه داستان‌سرایی می‌دانند؛ به همین دلیل متن روایات‌های آنان را ضعیف ارزیابی کرده‌اند.[۱۰]
آرامگاه
در کنار فرات در چهار فرسنگی کربلا شهری به نام مُسَیِّب واقع است. در نزدیکی این شهر آرامگاهی است که گویند قبر محمد و ابراهیم در آن قرار دارد.[۱۱]
مجموعه تلویزیونی
زندگی طفلان مسلم در سریالی با همین عنوان به کارگردانی سیدمجتبی یاسینی در ۱۲ قسمت ۳۵دقیقه‌ای تولید و تاکنون چند بار در تلویزیون ایران بخش شده است.[۱۲]
تعزیه
تعزیه طفلان مسلم(ع) از تعزیه‌های دهه اول محرم است. موضوع این تعزیه که معمولا در روز سوم اجرا می‌شود، شهادت دو پسر مسلم بن عقیل است که از مدینه همراه پدر به کوفه آمدند و اسیر شدند. در این تعزیه ماجرای اسارت و شهادت فرزندان مسلم و عاقبت قاتل آنها بازگو می‌شود.[۱۳]
پانویس
- ↑ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۸۳-۸۸؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۵۴-۵۸.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۷۸.
- ↑ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۸۳-۸۸؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۴-۵۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۰۰.
- ↑ صدوق، امالی، ۱۴۰۰ق، ص۸۳.
- ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۴-۵۸.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۹۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۶.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۴۲۱ق، ص۱۴۷.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۸۱ش، ص۱۳۶.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۸۱ش، ص۱۳۶-۱۳۷.
- ↑ ری شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۰۳.
- ↑ کمونه، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر(ص)، ۱۳۷۱ش ،ص۳۰۲
- ↑ نگاهی به مجموعه تلویزیونی «طفلان مسلم»، خراسان نیوز.
- ↑ صالحی راد، مجالس تعزیه، تعزیه طفلان مسلم، ۱۳۸۰ش.
یادداشت
- ↑ خورازمی ابراهیم و محمد را دو نفر از فرزندن جعفر طیار می‌داند که بعد از ماجرای کربلا از دست لشکریان ابن زیاد فرار کردند.(خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۴
- ↑ در تاریخ طبری این دو نوجوان از پسران عبدالله بن جعفر معرفی شده‌اند.(طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۹۶.)
منابع
- ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل سلمی طائف، مکتب الصدیق، ۱۴۱۴ق.
- بلاذری، احمد، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر بهبودی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین علیه‌السلام، انوار الهدی، قم، ۱۴۲۳ ق.
- ری شهری، محمد، دانشنامه امام حسین(ع)، قم، انتشارات دار الحدیث، ۱۳۸۸ش.
- شعرانی، ابوالحسن، دم السجوم، قم، انتشارات هجرت، ۱۳۸۱ش.
- صالحی راد، حسن، مجالس تعزیه، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۸۰.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، قاهره، الاستقامة، ۱۴۰۹ق.
- صدوق، محمد بن علی، الامالی، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۰ق.
- قمی، عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، المکتبة الحیدریة، نجف، ۱۴۲۱ ق.
- کمونه، سید عبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر(ص)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسه الوفا، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- نگاهی به مجموعه تلویزیونی «طفلان مسلم»، خراسان نیوز.