خرابه شام
خرابه شام مکانی در دمشق که یزید بن معاویه، اسیران کربلا را در آن جای داد. در منابع روایی این مکان بدون سقف و با دیوارهای سست توصیف شده است و ساکنان آن از سرما و گرما در امان نبودند. بنابر برخی نقل‌ها شهادت حضرت رقیه در این مکان رخ داده است. برخی از محققان معاصر حضور اسیران کربلا در خرابه شام را نپذیرفته و معتقدند به خاطر موقعیت اجتماعی و احترامی که اهل بیت نزد مردم داشتند، یزید نمی‌توانسته آنان را در خرابه جای دهد. ازاین‌رو، یزید آنان را در قصر خود جای داده و قصر یزید در «محلة الخراب» بوده است.
خرابه شام در ادبیات عاشورایی به ویژه در مرثیه‌سرایی، نوحه‌خوانی و روضه‌خوانی مورد توجه قرار گرفته است.
نامگذاری و موقعیت
گفته شده یزید بن معاویه، اسیران کربلا را در دمشق در خرابه‌ای بی سقف جای داد.[۱] در ادبیات عاشورایی از آن با عنوان خرابه شام یاد می‌شود.[۲] بنا به نقل شیخ مفید محل اقامت اسیران، خانه‌ای متصل به کاخ یزید بوده است.[۳]
توصیف در روایات
در برخی روایات[۴] توصیفاتی برای خرابه شام آمده است.[یادداشت ۱] از جمله اینکه خانه‌ای که سقف نداشته و دیوارهایش سست بوده است.[۵] همچنین برپایه گفتگویی که سید نعمت الله جزایری از منهال بن عمرو با امام سجاد(ع) نقل کرده خانه سایبان نداشته و آفتاب به داخلش می‌تابیده[۶] و اسیران را از سرما و گرما حفظ نمی‌کرده است.[۷] برخی از اسیران می‌گفتند یزید ما را در این خرابه فرستاده تا بر سر ما خراب شود[۸] و ما کشته شویم.[۹]
اسیران کربلا در خرابه
از برخی روایات برمیآید که اسیران کربلا در خرابه وضعیت مناسبی نداشته‌اند؛ آفتاب آنها را اذیت می‌کرده[۱۰] و بر اثر آن، صورت‌هایشان پوست انداخته بود.[۱۱] آنان در خرابه برای امام حسین(ع) نوحه‌سرایی و گریه می‌کردند.[۱۲] همچنین در برخی از روایات آمده است یزید بر خرابه نگهبانانی گمارده بود که زبان عربی نمی‌دانستند.[۱۳]
درباره مدت اقامت اسیران کربلا در خرابه شام، اختلاف است. در برخی منابع آمده است آنان را در آنجا نگه داشتند تا اینکه صورت‌هایشان پوست انداخته بود.[۱۴] برخی از نویسندگان، توقف کاروان اسرا در خرابۀ شام، را حدود یک هفته تخمین زده‌اند.[۱۵] برخی از تاریخ‌پژوهان برپایه روایتی از امام سجاد(ع)، مدت اقامت در خرابه را دو روز ذکر کرده‌اند.[۱۶]
وقایع در خرابه
هنگامی که اسیران کربلا در خرابه شام به سر می‌بردند اتفاقاتی رخ داد از جمله:
شهادت رقیه
بر طبق برخی از منابع، دختر خردسالی از امام حسین(ع) در خرابه شام از دنیا رفته است.[یادداشت ۲] به گزارش کتاب کامل بهائی، این دختر بهانه پدرش را گرفت. یزید دستور داد سر امام حسین را نزد او بردند او سر پدر را در دامن گرفت و آن قدر گریه کرد تا از دنیا رفت.[۱۹] برخی از منابع متأخر نام این دختر را رقیه گفته‌اند.[۲۰] میرزا جواد تبریزی، حرم منسوب به حضرت رقیه را از اول مشهور و حسین مظاهری همین مکان را مرقد وی دانسته است.[۲۱]
خواب سکینه
برخی منابع، خوابی از حضرت سکینه در روز چهارمی که در دمشق بوده، نقل کرده‌اند.[۲۲] به گفته ابن نما حلی، سکینه خواب دیده بود که پیامبر اکرم(ص)، حضرت آدم، حضرت ابراهیم، حضرت موسی و حضرت عیسی برای زیارت امام حسین(ع) به کربلا می‌روند در حالی‌که پیامبر اسلام محاسنش را به دست گرفته، گاهی به زمین می‌افتاد و گاهی از زمین بلند می‌شد. همچنین حضرت فاطمه، حوا، آسیه، مریم و خدیجه نیز آمده بودند در حالی‌که حضرت زهرا(س)، دست بر سر گذاشته بود و گاهی به زمین می‌افتاد و گاهی برمی‌خیزید. او خود را به حضرت زهرا(س) رساند و شروع کرد به گریه کردن، حضرت زهرا(س) به او گفت: سکینه جان بس است که ناله‌ات جگرم را آتش زد و بندهای قلبم را قطع کرد. این پیراهن آغتشه به خون پدرت حسین است که آن را از خود جدا نمی‌کنم تا خدا را ملاقات کنم.[۲۳]
تردید در وجود خرابه
برخی از پژوهشگران شیعی، جای‌دادن اسیران کربلا در خرابه را نپذیرفته‌اند. محمدهادی یوسفی غروی بر این باور است که به خاطر موقعیت اجتماعی و احترامی که اهل بیت نزد مردم داشتند یزید نمی‌توانسته آنان را در خرابه جای دهد. ازاین‌رو، یزید آنان را در قصر خود جای داده و قصر یزید در «محلة الخراب» بوده است.[۲۴] در برخی منابع نیز آمده است که پس از آنکه یزید اسیران اهل بیت به خانه‌اش آورد و آنان را در قصر جای داد زنان از خاندان معاویه با نوحه و اشک و ناله از آنان استقبال کردند و هر چه لباس و زیور آلات داشتند نثارشان کردند و سه روز مجلس عزا به‌پاکردند. [۲۵]
در ادبیات و فرهنگ
خرابه شام در ادبیات عاشورایی به ویژه در مرثیه‌سرایی، نوحه‌خوانی و روضه‌خوانی مورد توجه بوده است. معمولاً روضه حضرت رقیه و ذکر اقامت کاروان اسیران در شام با نام خرابه شام همراه است. در این روضه‌ها به خرابه بودن محل اقامت اسیران و تابیدن آفتاب بر آنان اشاره می‌شود.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۱۴۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: «پژوهشی درباره حضرت رقیه(ع)»، سایت بلاغ.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۲.
- ↑ نگاه کنید به: صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۸، ح۱.
- ↑ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۵۳؛ ابن شهر آشوب، مناقب ، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۴۵.
- ↑ جزایری، انوار النعمانیة، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۱۷۶؛ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص ۱۰۰۱.
- ↑ شیخ صدوق، امالی، ص۱۶۷-۱۶۸، مجلس ۳۱، ح۴؛ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸؛ مجلسی بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۴۰.
- ↑ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۵۳؛ ابن شهر آشوب، مناقب ، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۴۵.
- ↑ بحرانی، مدینة معاجز الائمة، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۶۴.
- ↑ جزایری، انوار النعمانیة، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۱۷۶؛ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص ۱۰۰۱.
- ↑ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸.
- ↑ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸.
- ↑ بحرانی، مدینة معاجز الائمة، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۶۴.
- ↑ شیخ صدوق، امالی، ص۱۶۷-۱۶۸، مجلس ۳۱، ح۴؛ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸؛ مجلسی بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۴۰.
- ↑ هاشمی نوربخش، با کاروان شام، ۱۳۸۹ش، ص۹۸.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۱۴۴.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم، ترجمه نفس المهموم، ص۴۱۷
- ↑ شعرانی، دمع السجوم، ترجمه نفس المهموم، ص۴۲۴
- ↑ طبری، کامل بهائی، ۱۳۸۳ش، ص۵۲۳.
- ↑ شاه عبدالعظیمی، الإیقاد، بی‌تا، ص۱۷۹.
- ↑ «نظر برخی از مراجع راجع به حضرت رقیه(س)»، سایت کرب و بلا.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۱۰۰۵-۱۰۰۶؛ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸-۱۸۹.
- ↑ ابن نما حلی، مثیر الاحزان، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۵-۱۰۶.
- ↑ بررسی تحلیلی سیر مقتل نگاری عاشورا، مؤسسه فرهنگی فهیم، بازبینی: ۶ آبان ۱۳۹۶ش.
- ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۸۱.
- ↑ قمی، در کربلا چه گذشت، ۱۳۸۱ش، ص۶۶۴.
یادداشت
- ↑ محمد بن علی حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است: وقتی علی بن حسین(ع) را به همراه اسرای اهل بیت به شام نزد یزید آوردند، او را در خانه‌ای جای دادند. برخی از اسرا گفتند: ما را در این خانه جای داده‌اند تا بر سر ما فرو ریزد و بدین وسیله ما را بکشند. نگهبانان به زبان رومی گفتند: ببینید اینها از اینکه خانه بر سرشان خراب شود،می‌ترسند؛ در حالی که فردا اینها را از این مکان خارج کرده، همه‌شان را خواهند کشت. امام سجاد(ع) فرمود: در آن جمع کسی نبود که چون من رومی را به خوبی بفهمد. (صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۸، ح۱؛ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۱۴۴).
- ↑ محدث قمی در نفس المهموم از کامل بهایی نقل کرده که یزید آنان را به سرای خویش درآورد و حسین را دخترکی خردسال بود...[۱۷] براساس گزارش دیگر از ارشاد مفید یزید به فرمان یزید امام سجاد همراه با زنان (اهلبیت) در سرایی جداگانه اسکان داده شدند که آن سرا به سرای یزید پیوسته بود. [۱۸]
منابع
- ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب علیهم السلام، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، تهران، جهان، ۱۳۴۸ش.
- ابن نما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان، قم، مدرسه امام مهدی، ۱۴۰۶ق.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، مدینة معاجز الائمة الاثنی‌عشر، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- «پژوهشی درباره حضرت رقیه(ع)»، سایت بلاغ، تاریخ انتشار: ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
- جزایری، سید نعمت‌الله بن عبدالله، الأنوار النعمانیة، بیروت، دارالقاری، ۱۴۲۹ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، قم، انوارالمهدی، ۱۴۲۳ق.
- شاه عبدالعظیمی، سید محمدعلی، الإیقاد، بی‌تا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، کتابچی، ۱۳۷۸ش.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، تحقیق محسن کوچه‌باغی، قم، مکتبة آیت الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- طبری، عمادالدین حسن بن علی، کامل بهائی، تهران، مرتضوی، ۱۳۸۳ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی‌الآمال فی تواریخ النبی و الآل، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ش.
- قمی، شیخ عباس، در کربلا چه گذشت (ترجمه نفس المهموم)، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، قم، مسجد جمکران، چاپ چهاردهم، ۱۳۸۱ش.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، زیر نظر مهدی پیشوایی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- «نظر برخی از مراجع راجع به حضرت رقیه(س)»، سایت کرب و بلا، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
- هاشمی نوربخش، حسین، با کاروان شام، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش.
| سنت‌ها و مراسم‌ها | فهرست آیین‌های عاشورایی • سیاه‌پوشی • تشت‌گذاری • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سنج و دمام • مرثیه‌خوانی • نوحه‌خوانی • دسته عزاداری • هیئت عزاداری • تعزیه‌خوانی • روضه‌خوانی • مقتل‌خوانی • قمه‌زنی • نخل‌گردانی • تابوت‌گردانی • مراسم‌تابوت • مشعل‌گردانی • حسی • گِل‌مالی • شاخسِی واخسِی • همایش شیرخوارگان • پیاده‌روی اربعین • خیمه‌سوزان • چاووش‌خوانی • عَلَم‌کشی • چهل منبر • یزله‌خوانی • عزاداری طویریج • پرده‌خوانی • یوم‌الحسین • جاماندگان اربعین • یوم العباس • کفن‌پوشی |  |
|---|---|---|
| روضه‌ها | ||
| تعزیه‌ها | ||
| مناسبت‌ها | ||
| مکان‌ها | کربلا • حرم امام حسین(ع) • حرم حضرت عباس(ع) • بین‌الحرمین • تل زینبیه • گودال قتلگاه • کف‌العباس • خرابه شام • خیمه‌گاه • فرات • غاضریه • نهر علقمه • نینوا • حسینیه • تکیه • سقاخانه • امام‌باره • حسینی‌دالان • بازار شام | |
| کتاب‌ها | ||
| آداب | ||
| مرثیه‌ها | ||
| وابسته | سوگواری • مقتل • توغ • زیارت عاشورا • تحریفات عاشورا • ادبیات عاشورایی • موکب • لعن یزید • گریه بر حسین(ع) • حدیث ریان بن شبیب • پیرغلام اهلبیت • فقه عزاداری | |