زیارت اربعین

زیارت اربعین زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین است. امام حسن عسکری(ع)، زیارت اربعین را از نشانه‌های مؤمن شمرده است. ازاین‌رو، شیعیان توجه ویژه‌ای به آن دارند.

اطلاعات دعا و زیارت
موضوع	زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین
مأثور/غیرمأثور	مأثور
صادره از	امام صادق(ع)
راوی	صفوان بن مهران جمال
منابع شیعی	تهذیب الأحکام
زمان	روز اربعین
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین

این مقاله دربارهٔ زیارت اربعین است. برای روز اربعین اربعین حسینی را ببینید. برای راهپیمایی اربعین پیاده‌روی اربعین (آیین) را ببینید.

امام حسن عسکری(ع):

نشانه های مؤمن پنج چیز است:

• خواندن ۵۱ رکعت نماز در شبانه‌روز (۱۷ رکعت نمازهای یومیه و ۳۴ رکعت نافله‌های روزانه)؛
• زیارت اربعین؛
• انگشتر به دست راست کردن؛
• پیشانی را در سجده بر خاک نهادن؛
• بلند گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم».

شیخ طوسی در كتاب التهذیب از صَفْوان جَمّال از امام صادق(ع) زیارت‌نامه‌ای برای امام حسین(ع) در روز اربعین نقل کرده است. زیارت‌نامه دیگری نیز از عطیه عوفی از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده که به زیارت نیمه رجب معروف است.

شیعیان عراق معمولاً در روز اربعین خود را برای زیارت امام حسین(ع) به کربلا می‌رسانند. آنان با پای پیاده از شهرهای خود راهی کربلا می‌‌شوند و با پیوستن زائران از دیگر کشورها پیاده‌روی اربعین را که از بزرگترین اجتماعات در جهان است، برگزار می‌کنند.

اهمیت

شیخ طوسی از امام حسن عسکری(ع) نقل کرده نشانه‌های مؤمن پنج چیز است و یکی از آنها زیارت اربعین است.

علامه مجلسی در وجه استحباب زیارت اربعین آورده است که مشهور این است که سبب استحباب، بازگشت اسیران کربلا به کربلا و ملحق کردن سرهای شهدا به بدن‌هایشان توسط امام سجاد(ع)‌ است. وی بازگشت اسرا به کربلا در اربعین اول را بعید شمرده و گفته است شاید وجه استحباب زیارت اربعین، زیارت جابر بن عبدالله انصاری باشد. از آنجا که او اولین زائر قبر امام حسین(ع) بود، بخاطر پیروی و تأسی از او زیارت در روز اربعین مستحب شمرده شد. از نظر او، ممکن است سبب استحباب، آزادی اسیران کربلا از اسارت و زندانی در این روز باشد.

علامه مجلسی از کفعمی نقل کرده که وجه نامگذاری زیارت اربعین، زمان آن است که بیستم صفر و مصادف با چهلم شهادت امام حسین(ع) است.

چگونگی زیارت اربعین

در روز اربعین دو زیارت‌نامه برای امام حسین(ع) نقل شده است:

زیارت‌نامه منقول از صفوان جمال

زیارتی است كه شیخ طوسی در كتاب التهذیب از صفوان جمّال روایت كرده است: امام صادق(ع) درباره زیارت اربعین به من گفت: هنگامی كه قسمت قابل توجهی از روز برآمد، این زیارتنامه را بخوان:

زیارت اربعین

مـتـن

ترجمه

السَّلامُ عَلَی وَلِی اللهِ وَ حَبِیبِهِ السَّلامُ عَلَی خَلِیلِ اللهِ وَ نَجِیبِهِ السَّلامُ عَلَی صَفِی اللهِ وَ ابْنِ صَفِیهِ السَّلامُ عَلَی الْحُسَینِ الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ السَّلامُ عَلَی أَسِیرِ الْكرُبَاتِ وَ قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ اللهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِیك وَ ابْنُ وَلِیك وَ صَفِیك وَ ابْنُ صَفِیك الْفَائِزُ بِكرَامَتِك أَكرَمْتَهُ بِالشَّهَادَةِ وَ حَبَوْتَهُ بِالسَّعَادَةِ وَ اجْتَبَیتَهُ بِطِیبِ الْوِلادَةِ وَ جَعَلْتَهُ سَیدا مِنَ السَّادَةِ وَ قَائِدا مِنَ الْقَادَةِ وَ ذَائِدا مِنَ الذَّادَةِ وَ أَعْطَیتَهُ مَوَارِیثَ الْأَنْبِیاءِ وَ جَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَی خَلْقِك مِنَ الْأَوْصِیاءِ فَأَعْذَرَ فِی الدُّعَاءِ وَ مَنَحَ النُّصْحَ وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیك لِیسْتَنْقِذَ عِبَادَك مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیرَةِ الضَّلالَةِ وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیا وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَی وَ شَرَی آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْكسِ وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّی فِی هَوَاهُ وَ أَسْخَطَك وَ أَسْخَطَ نَبِیك، وَ أَطَاعَ مِنْ عِبَادِك أَهْلَ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاقِ وَ حَمَلَةَ الْأَوْزَارِ الْمُسْتَوْجِبِینَ النَّارَ [لِلنَّارِ] فَجَاهَدَهُمْ فِیك صَابِرا مُحْتَسِبا حَتَّی سُفِك فِی طَاعَتِك دَمُهُ وَ اسْتُبِیحَ حَرِیمُهُ اللهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْنا وَبِیلا وَ عَذِّبْهُمْ عَذَابا أَلِیما السَّلامُ عَلَیك یا ابْنَ رَسُولِ اللهِ السَّلامُ عَلَیك یا ابْنَ سَیدِ الْأَوْصِیاءِ أَشْهَدُ أَنَّك أَمِینُ اللهِ وَ ابْنُ أَمِینِهِ عِشْتَ سَعِیدا وَ مَضَیتَ حَمِیدا وَ مُتَّ فَقِیدا مَظْلُوما شَهِیدا وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللهَ مُنْجِزٌ مَا وَعَدَك وَ مُهْلِك مَنْ خَذَلَك وَ مُعَذِّبٌ مَنْ قَتَلَك وَ أَشْهَدُ أَنَّك وَفَیتَ بِعَهْدِ اللهِ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِهِ حَتَّی أَتَاك الْیقِینُ فَلَعَنَ اللهُ مَنْ قَتَلَك وَ لَعَنَ اللهُ مَنْ ظَلَمَك وَ لَعَنَ اللهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذَلِك فَرَضِیتْ بِهِ، اللهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُك أَنِّی وَلِی لِمَنْ وَالاهُ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یا ابْنَ رَسُولِ اللهِ أَشْهَدُ أَنَّك كنْتَ نُورا فِی الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الْمُطَهَّرَةِ [الطَّاهِرَةِ] لَمْ تُنَجِّسْك الْجَاهِلِیةُ بِأَنْجَاسِهَا وَ لَمْ تُلْبِسْك الْمُدْلَهِمَّاتُ مِنْ ثِیابِهَا وَ أَشْهَدُ أَنَّك مِنْ دَعَائِمِ الدِّینِ وَ أَرْكانِ الْمُسْلِمِینَ وَ مَعْقِلِ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَشْهَدُ أَنَّك الْإِمَامُ الْبَرُّ التَّقِی الرَّضِی الزَّكی الْهَادِی الْمَهْدِی وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِك كلِمَةُ التَّقْوَی وَ أَعْلامُ الْهُدَی وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی وَ الْحُجَّةُ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیا وَ أَشْهَدُ أَنِّی بِكمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِیابِكمْ مُوقِنٌ بِشَرَائِعِ دِینِی وَ خَوَاتِیمِ عَمَلِی وَ قَلْبِی لِقَلْبِكمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِكمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِی لَكمْ مُعَدَّةٌ حَتَّی یأْذَنَ اللهُ لَكمْ فَمَعَكمْ مَعَكمْ لا مَعَ عَدُوِّكمْ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیكمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِكمْ وَ أَجْسَادِكمْ [أَجْسَامِكمْ] وَ شَاهِدِكمْ وَ غَائِبِكمْ وَ ظَاهِرِكمْ وَ بَاطِنِكمْ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.

سلام بر ولی خدا و حبیبش، سلام بر دوست خدا و برگزیده او، سلام بر بنده برگزیده خدا و فرزند برگزیده‌اش، سلام بر حسین مظلوم شهید، سلام بر آن دچار گرفتاری‌ها و کشته اشک‌ها، خدایا من گواهی می‌دهم که حسین ولیِّ تو و فرزند ولیَّ تو، و فرزند برگزیده توست حسینی که به کرامتت رسیده، او را به شهادت گرامی داشتی، و به خوشبختی اختصاصش دادی، و به پاکی ولادت برگزیدی، و او را آقایی از آقایان، و پیشروی از پیشرویان، و مدافعی از مدافعان حق قرار دادی، و میراث‌های پیامبران را به او عطا فرمودی، و او را از میان جانشینان حجّت بر بندگانت قرار دادی، و در دعوتش جای عذری باقی نگذاشت، و از خیرخواهی دریغ نورزید، و جانش را در راه تو بذل کرد، تا بندگانت را از جهالت و سرگردانی گمراهی برهاند، در حالی که علیه او به کمک هم برخاستند، کسانیکه دنیا مغرورشان کرد، و بهره واقعی خود را به فرومایه‌تر و پست‌تر فروختند، و آخرتشان را به کمترین بها به گردونه فروش گذاشتند، تکبّر کردند و خود را در دامن هوای نفس انداختند، تو را و پیامبرت را به خشم آوردند، و اطاعت کردند از میان بندگانت، اهل شکاف‌افکنی و نفاق و بارکِشانِ گناهان سنگین، و سزوارانِ آتش را؛ پس با آنان درباره تو صابرانه و به حساب تو جهاد کرد، تا در طاعت تو خونش ریخته شد و حریمش مباح گشت خدایا آنان را لعنت کن لعنتی سنگین، و عذابشان کن عذابی دردناک، سلام بر تو‌ای فرزند رسول خدا،سلام بر تو‌ای فرزند سَرورِ جانشینان، شهادت می‌دهم که تو امین خدا و فرزند امین اویی، خوشبخت زیستی، و ستوده درگذشتی، و از دنیا رفتی گم گشته، و مظلوم و شهید، گواهی می‌دهم که خدا وفاکننده است آنچه را به تو وعده داده، و نابودکننده کسانی را که از یاری‌ات دریغ ورزیدند، و عذاب کننده کسانی را که تو را کشتند، و گواهی می‌دهم که تو به عهد خدا وفا کردی و در راهش به جهاد برخاستی تا مرگ تو فرا رسید، پس خدا لعنت کند کسانی را که تو را کشتند، و به تو ستم کردند، و این جریان را شنیدند و به آن خشنود شدند، خدایا من تو را شاهد می‌گیرم که من دوستم با آنان‌که او را دوست دارند، و دشمن با آنان که با او دشمنند، پدر و مادرم فدایت‌ ای فرزند رسول خدا، گواهی می‌دهم که تو در صُلب‌های بلندمرتبه و رَحِم‌های پاک، نوری بودی، جاهلیت با ناپاکی‌هایش تو را آلوده نکرد، و از جامه‌های تیره و تارش به تو نپوشاند، و گواهی میدهم که تو از ستون‌های دین، و پایه‌های مسلمانان، و پناهگاه مردم مؤمنی، و گواهی می‌دهم که تو پیشوایی نیکوکار، با تقوا، راضی به مقدرات حق، پاکیزه،هدایت کننده، و هدایت شده‌ای، و گواهی می‌دهم که امامان از فرزندانت، اصلِ تقوا، و نشانه‌های هدایت، و دستگیره محکم، و حجّت بر اهل دنیا هستند و گواهی می‌دهم که من به یقین مؤمنِ به شمایم،و به بازگشتتان یقین دارم، براساس قوانین دینم، و عواقب عملم، و قلبم با قلبتان در صلح، و کارم پیروِ کارتان، و یاری‌ام برای شما آماده است، تا خدا به شما اجازه دهد، پس با شمایم نه با دشمنانتان، درودهای خدا بر شما، و بر ارواح و پیکرهایتان، و بر حاضر و غایبتان، و بر ظاهر و باطنتان، آمین ای پروردگار جهانیان.

پس دو رکعت نماز می‌خوانی و برای آنچه می‌خواهی دعا می‌کنی.

مضمون زیارت

زیارت اربعین که با سلام به امام حسین(ع) آغاز شده و پایان می‌یابد، نوعی تجدید میثاق با امام حسین(ع) و اهل‌بیت(ع) به شمار می‌رود. ترسیم سیما و ویژگی‌های امام حسین(ع)، ابراز وفاداری نسبت به راه و مرام آنان، اعلام برائت از قاتلان و دشمنان، بیان مواضع و همبستگی با خط اهل‌بیت، اعلام تبعیت و تسلیم از ائمه(ع)، شناخت چهره حق و باطل و بیان فلسفه نهضت عاشورا از محورهای اصلی این زیارت شمرده شده است.

محور های کلی و اصلی در زیارت اربعین عبارتند از:

• تبیین مقام معنوی امام و امامت و پاره‌ای از مظلومیت امام حسین(ع) در قالب سلام‌های توصیفی.
• تبیین عظمت و جایگاه والای امام حسین(ع) و گواهی به کرامت و سعادت وی در پرتو شهادت.
• تبیین مقامات ویژه اهداف قیام حسینی و رهایی بندگان خدا در پرتو آن از جهالت و نادانی و گمراهی.
• معرفی جبهه دشمن و بیان ویژگی‌های آنان مانند: فریب‌خورندگان از دنیا، آخرت‌فروشان، هواپرستان، پیروی‌کنندگان از گناهکاران، منافقان و دوزخیان.
• گواهی به تحقق وعده‌های الهی درباره امام حسین(ع) و دشمنانش.
• جهاد و پایداری و صبر خالصانه امام(ع) تا نیل به شهادت در راه اطاعت از خداوند.
• درخواست لعنت و نفرین از خداوند برای تمام کسانی که به هر نحو به امام ظلم رواداشتند.
• گواهی مجدد به مقامات والای امام و استمرار نسل امامان هدایت و تقوی از امام حسین(ع).
• گواهی به بهره بردن تمام مسلمانان و مؤمنان از امام و حجت بودن او بر تمام اهل دنیا.
• گواهی به پیروی کامل از امام حسین(ع) با قلب و دل، تسلیم در برابر او در ذهن و اندیشه و همراهی و حمایت با یاری کردن در میدان عمل.
• اعلام آمادگی برای یاری اهل‌بیت(ع) در هنگام ظهور امام زمان(عج) و همراهی با آنان و دشمنی با دشمنانشان.

زیارت‌نامه منقول از عطیه عوفی

در این زیارت‌نامه که از عطیه عوفی همسفر جابر بن عبدالله انصاری نقل شده، آمده است که در بیستم صفر با جابر بن عبدالله انصاری بودم، چون به غاضریه رسیدیم، در آب فرات، غسل کرد و پیراهن پاکیزه‌ای پوشید. آنگاه به من گفت: آیا همراه خود عطر داری؟ گفتم: سُعد (ماده‌ای معطر) با من هست، قدری از آن گرفت و بر سر و بدن پاشید و پابرهنه روانه شد تا نزد قبر امام حسین(ع) ایستاد. سه مرتبه الله اکبر گفت و سپس افتاد و بیهوش شد، چون به هوش آمد شنیدم می‌گفت: «السّلام علیکم یا ال الله ...» که همان زیارت نیمه رجب است.

راهپیمایی اربعین

مقالهٔ اصلی: راهپیمایی اربعین

به گفته برخی پژوهشگران، راهپیمایی در روز اربعین از زمان امامان(ع) در بین شیعیان رایج بوده است. سید محمدعلی قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء، زیارت امام حسین در روز اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.

مراسم راهپیمایی اربعین که در اواخر قرن ۱۴ قمری از سوی حزب بعث عراق، ممنوع شده بود، با سقوط این حزب در ۱۳۸۲ش، بار دیگر در عراق احیا شد و پس از آن، هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در آن شرکت می‌کند.

توصیه به زیارت اربعین باعث شده شیعیان به ویژه ساکنان عراق، همه ساله از نقاط مختلف عراق به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت را که غالباً به صورت پیاده صورت می‌گیرد، از بزرگ‌ترین راهپیمایی‌ها یا گردهمایی‌های مذهبی جهان دانسته‌اند. در سال ۱۴۰۱ش/۱۴۴۴ق که پس از گذشت چند سال از شیوع کرونا، نخستین سال بدون محدودیت‌های کرونایی بود، خبرگزاری‌ها آمار زائران کربلا را بیش از ۲۱ میلیون اعلام کردند.

تک‌نگاری

• اسرار زیارت الاربعین تقریر بحثهای شیخ محمد سند که به قلم ابراهیم حسین بغدادی نوشته و از سوی انتشارات دار المحجة البیضاء منتشر شده است.
• فلسفه و آداب زیارت اربعین، علیرضا بهمانی، قم، تمدن نوین اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۷ش.

پیوند به بیرون

• متن و صوت زیارت اربعین همراه با ترجمه