سلیمان بن صرد خزاعی
| رهبر قیام توابین | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سلیمان بن صُرَد بن جون خُزاعی |
| ولادت | مکه |
| شهادت | سال ۶۵ هجری قمری، منطقه عین‌الوردة |
| نحوه شهادت | توسط یزید بن حصین |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | پیامبر اسلام(ص) • امام علی(ع) |
| فعالیت‌ها | مخالفت با صلح امام حسن با معاویه • تشویق کوفیان به نوشتن نامه به امام حسین(ع) • عدم حضور در واقعه عاشورا • رهبری قیام توابین |
سلیمان بن صُرَد بن جون خُزاعی(شهادت ۶۵ق) رهبر قیام توابین و از بزرگان کوفه، صحابی حضرت محمد(ص) و از شیعیان امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بود. سلیمان بن صرد در برخی جنگ‌ها در رکاب امیرمؤمنان(ع) جنگید. وی در دوران امام حسن(ع) با صلح امام حسن با معاویه مخالف بود. نخستین نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) به رهبری او نوشته شد، با این حال خود او در نبرد کربلا حضور نداشت. مورخان، دلایل مختلفی برای عدم حضور سلیمان در واقعه کربلا برشمرده‌اند.
پس از شهادت حسین بن علی(ع)، رهبری قیام توابین را در سال ۶۵ قمری بر عهده داشت. این قیام به خونخواهی امام حسین(ع) شکل گرفت و سلیمان در آن به شهادت رسید.
زندگی‌نامه
سلیمان بن صرد در مکه به دنیا آمد. در منابع تاریخی هر چند به تاریخ زمان ولادت وی اشاره نشده است، اما چون گفته شده که وی در هنگام شهادت در سال ۶۵ق، ۹۳ ساله بوده،[۱] می‌توان گفت وی پنج سال قبل از بعثت به دنیا آمده است. نام پدرش «جون» بود و در نسبتش به قبیله خزاعه هیچ اختلافی نیست.[۲]
نام وی در عصر جاهلیت «یسار» بود که پیامبر(ص) نامش را پس از مسلمان شدن به «سلیمان» تغییر داد. کنیه وی را «ابو مُطَرّف» گفته‌اند.[۳]
شیعه و اهل‌سنت او را ستوده‌اند. وی پیرمردی نیک، عابد، فاضل و دارای مکانت و مقام ویژه در میان قوم خویش بود و قبیله خزاعه از او اطاعت می‌کرد.[۴] [۵]
همراهی با پیامبر(ص)
فضل بن شاذان وی را از تابعین می‌داند و منابع اهل سنت وی را از اصحاب پیامبر(ص) به شمار آورده‌اند. شیخ طوسی نیز وی را در شمار اصحاب پیامبر ذکر کرده است[۶] آیت الله خوئی گفته است احتمالا شیخ طوسی این سخن را از کتب اهل‌سنت گرفته باشد.[۷]
همراهی با علی(ع)
پس از تأسیس شهر کوفه در زمان خلیفه دوم، سلیمان بن صرد جزو اولین کسانی بود که در این شهر ساکن شد و در محله خُزاعه سکنی گزید.[۸] سلیمان، با خلافت امام علی(ع) به همراه بسیاری از بزرگان شیعه با او بیعت کرد.[۹] بنا بر نامه‌ای که از سوی امیرمؤمنان(ع) برای او نوشته شده، وی نماینده امام(ع) در منطقه جبل بوده است.[۱۰] او در جنگ‌های امام علی(ع) شرکت کرد و در جنگ صفین در رکاب امام(ع) جنگید و فرماندهی میمنه سپاه را بر عهده گرفت.[۱۱] در این جنگ، «حوشَب» سرور یمانیان در سپاه معاویه با شمشیر او از پای درآمد.[۱۲]
برخی گفته‌اند سلیمان در جنگ جمل شرکت نکرد و علی(ع) او را نکوهش کرد.[۱۳] هرچند این مطلب در کتب تاریخی دچار تردید شده، اما خویی احتمال داده است که عدم شرکت وی یا به خاطر دستور امیر المومنین بوده و یا عذری موجه داشته است.[۱۴]
اعتراض به صلح امام حسن (ع)
گزارش مورّخان، حکایت از دیدار سلیمان با امام حسن(ع) پس از جریان صلح با معاویه دارد که وی با انکار این بیعت، به امام(ع) اعتراض می‌کند.[۱۵] امام حسن(ع) در جواب وی می‌گوید: شما شیعه و دوستدار ما می‌باشید... خدا گواه است آن چه من انجام دادم در جهت حفظ خون‌هاست. پس راضی به قضای خدا باشید.[۱۶] وی در دیداری با امام حسین(ع) نیز، این مسأله را عرضه می‌دارد و امام(ع) بر پایبندی به صلح تا مرگ معاویه تأکید می‌کند.[۱۷]
دوره امام حسین(ع)
نامه به حسین بن علی(ع)
در پی مرگ معاویه و عدم بیعت حسین بن علی(ع) با یزید، شیعیان در منزل سلیمان بن صرد اجتماع کردند و برای بیعت با امام حسین(ع) به وی دو نامه نوشتند.[۱۸] سلیمان در این دیدار گفت: معاویه به هلاکت رسیده و حسین به سوی مکه رهسپار گردیده است؛ شما شیعیان او و پیرو پدر او هستید؛ پس او را یاری رسانید و با دشمنانش بجنگید.[۱۹]
عدم حضور در واقعه عاشورا
سلیمان در واقعه عاشورا حضور نداشت. درباره علت حاضر نشدن او در کربلا گزارش‌های صریحی در منابع تاریخی وجود ندارد و گمانه‌های متفاوتی از سوی نویسندگان و پژوهشگران مطرح شده است. برخی بر آنند که سلیمان همراه با عده دیگری از بزرگان شیعه به دستور عبیدالله بن زیاد زندانی شده بود، اما در منابع تاریخی گزارشی در این باب وجود ندارد.[۲۰]
برخی دیگر از پژوهشگران با اشاره به کنترل و نظارت شدیدی که ابن زیاد بر کوفیان و نیز بر راه‌های خروج از کوفه اعمال کرده بود، امکان حضور سلیمان بن صرد و دیگر شیعیان کوفه را در کربلا ناممکن دانسته‌اند[۲۱] با این حال برخی دیگر با اشاره به تعداد اندکی از شیعیان که خود را به کربلا رسانده و به امام پیوستند، این دلیل را قانع‌کننده نمی‌دانند.[۲۲] [۲۳]
گروه دیگری از پژوهشگران، سستی کوفیان از جمله سلیمان بن صرد، را عامل اصلی نپیوستن آنان به امام حسین در کربلا دانسته‌اند. اعتراف سلیمان و سایر کوفیان به گناهشان در یاری نکردن امام و راه‌اندازی قیام توابین از دلایل تقویت این نظر است.[۲۴] [۲۵]
بر این اساس برخی نویسندگان، سلیمان بن صرد و سایر کوفیان را شیعیانی متزلزل و با رفتاری دوگانه دانسته‌اند.[۲۶] همچنین این نظر را با مطرح کردن سابقه مخالفت سلیمان بن صرد با امام علی(ع) و امام حسن(ع) تقویت می‌کنند.[۲۷] برخی از منابع کهن نیز به روحیه شکاک و تردیدهای سلیمان بن صرد در ماجرای عاشورا اشاره کرده‌اند.[۲۸]
رهبری توابین
وی پس از حادثه عاشورا، رهبری گروهی موسوم به توابین را پذیرفت که در سال ۶۵ق بر علیه سپاه عمر بن سعد و خونخواهی سیدالشهدا قیام کردند.[۲۹] به‌گفته ابن نما حلی اولین کسی که در کوفه قیام کرد، سلیمان بن صرد خزاعی بود.[۳۰]
شهادت
او در قیام توابین و در جنگ با لشکر شام در منطقه «عین الوَرده» با نیزه یزید بن حصین به شهادت رسید. گویند که هنگام مرگ گفت: به خدای کعبه رستگار شدم.[۳۱] وی هنگام شهادت ۹۳ سال داشت.[۳۲] امام علی(ع) در نبرد صفین به سلیمان فرموده بود: تو از کسانی هستی که در انتظار شهادت به سر می‌برند و هرگز در عهد و پیمان خویش تغییری نمی‌دهند.[۳۳]
نقل شده که سلیمان در عالم رؤیا، خدیجه کبری، فاطمه زهرا(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را می‌بیند و خدیجه به او می‌گوید:ای سلیمان! خداوند قدردان تو و برادرانت است و همه شما در روز قیامت با ما هستید.[۳۴]
پانویس
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۶، ص۲۶.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۴۹.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، دار الکتاب العربی، ج۲، ص۳۵۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۴، ص۲۹۲.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۲۱۵.
- ↑ ابن عبدالبر، استیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۵۰.
- ↑ شیخ طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۹۴.
- ↑ خویی، معجم رجال حدیث، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۲۸۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۶، ص۲۵؛ ابن اثیر، اسد الغابه، دار الکتاب العربی، ج۲، ص۳۵۱.
- ↑ شیخ مفید، الجمل، مکتبة الداوری، ص۵۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ص۱۶۶.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعه صفین، ۱۳۸۲ق، ص۲۰۵.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعه صفین، ۱۳۸۲ق، ص۴۰۰ و ۴۰۱؛ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۲۱ و ۱۲۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ص۲۷۱ و ۲۷۲؛ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۳۸۲ق، ص۶.
- ↑ خویی، معجم رجال حدیث، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۲۸۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۳، ص۴۸.
- ↑ ابن قتیبه دینوری، الامامه و السیاسه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۵.
- ↑ ابن قتیبه دینوری، الامامه و السیاسه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ ابن اعثم،کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۲۷ – ۳۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۳۳۲.
- ↑ عرب ابو زید آبادی، بررسی علت عدم حضور سلیمان بن صرد در کربلا، ۱۳۸۷ش، ص۱۲۹- ۱۳۱.
- ↑ جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۴-۲۳۵.
- ↑ جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۴۹۴
- ↑ عرب ابو زید آبادی، بررسی علت عدم حضور سلیمان بن صرد در کربلا، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۱-۱۳۲.
- ↑ جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص ۵۸۰-۵۸۱.
- ↑ عرب ابو زید آبادی، بررسی علت عدم حضور سلیمان بن صرد در کربلا، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۴-۱۳۵.
- ↑ زرگری‌نژاد، نهضت امام حسین و قیام کربلا، ۱۳۸۶ش، ص ۲۷۶-۲۷۷
- ↑ عرب ابو زید آبادی، بررسی علت عدم حضور سلیمان بن صرد در کربلا، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۶-۱۳۷
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۶، ص۲۵
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ،دار صادر، ج۴، ص۱۶۰.
- ↑ ابن نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۷۲.
- ↑ ابن اثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۷۹.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۶، ص۲۶.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعه صفین، ۱۳۸۲ق، ص۵۱۹.
- ↑ نمازی، مستدرکات علم رجال، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۳۸.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن ابی الکرم، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
- ابن‌اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- ابن‌اعثم، احمد، کتاب الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- ابن‌عبدالبر، احمد بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- ابن‌نما حلی، جعفر بن محمد، ذوب النضار فی شرح الثار، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۹۴ق.
- جعفری، سید حسین محمد، تشیع در مسیر تاریخ، ترجمه سید محمد تقی آیت اللهی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام (جلد دوم تاریخ خلفا)، قم، دلیل ما، ۱۳۸۳ش.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق.
- دینوری، ابن قتیبة، الامامة و السیاسة، تحقیق طه محمد الزینی، مؤسسة الحلبی، بی‌تا.
- زرگری نژاد، غلامحسین، نهضت امام حسین و قیام کربلا، تهران، سمت، ۱۳۸۶ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ق.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، الجمل، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا.
- طبری، محمد بن جریر، المنتخب من کتاب المذیل، بیروت، مؤسسة الاعلمی، بی‌تا.
- عرب ابو زید آبادی، عبدالرضا، بررسی علت عدم حضور سلیمان بن صرد در کربلا، تاریخ در آینه پژوهش، شماره ۲۰، زمستان ۱۳۸۷ش.
- عسقلانی، ابن حجر احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، قاهره، المؤسسة الغربیة، ۱۳۸۲ق.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، ۱۴۱۲ق.
پیوند به بیرون