قصیده سوگنامه کربلا
| سوگنامه کربلا | |
|---|---|
 تصویری از قصیده سوگنامه کربلا در کتابخانه هند | |
| اطلاعات شعر | |
| شاعر | ابوالحسن کسایی مروزی |
| قالب | قصیده |
| سبک | خراسانی |
| موضوع | مقتل |
| زبان | فارسی |
| زمان سرایش | قرن چهارم هجری قمری |
| مکان | مرو |
| انگیزه سرایش | واقعه کربلا، شهدای کربلا، |
| تعداد ابیات | ۵۰ بیت |
| اشعار مشهور | |
| قصیده لامیه ابوطالب • تائیه دعبل • دوازده‌بند محتشم • همای رحمت • قطعه‌ای از بهشت • ای اهل حرم • با آل علی هرکه درافتاد ورافتاد • مکن ای صبح طلوع • ها علی بشر کیف بشر | |
قصیده سوگنامه کربلا اثر کسائی مَرْوَزی (۳۴۱- وفات بعد از ۳۹۰ق)، قدیمی‌ترین و نخستین سوگنامه مذهبی فارسی است که در رثای امام حسین(ع) و شهدای واقعه کربلا در زمان حکومت آل‌بویه سروده شده است. محققان ذکر کرده‌اند که این قصیده، در ابتدا فقط بیت‌های بهاریه ابتدائی آن در دسترس بود. محمدامین ریاحی، از پژوهشگران زندگی و آثار کسائی مروزی، بعدها نسخه كامل این شعر را در ۵۰ بیت از کتابخانه‌ای در هند جمع‌آوری و در مقاله‌ای منتشر کرد.
به گفته ریاحی، این قصیده در مرو سروده شده که اثباتی بر شیعه‌بودن کسائی و نفوذ شیعه در خراسان و مرو آن روزگار به‌شمار می‌رود. پیش از این شعر گمان می‌شد که این مناطق از مراکز اهل‌تسنن بوده است. قصیده سوگنامه کربلا از جهت شیوه مرثیه‌سرایی در نوع خود بدیع بوده است؛ به‌طوری که ابتدا از توصیف بهار و طبیعت شروع کرد و پس از گذشت نیمی از شعر، مقتل امام حسین (ع) را آغاز نمود و به حوادث روز عاشورا و ذکر اسارت حضرت زینب (ع) پرداخت. شاعر بیان‌کرده که نمی‌تواند مانند گذشته در بهار به طبیعت برود و باید به مقتل‌سرایی بپردازد و خود و دیگر شاعران را به سرودن شعر دربارهٔ مقتل سیدالشهداء ترغیب کرده است.
پژوهشگران حوزه ادب فارسی، این شعر را نمونه‌ای از روش بحث، نوع تبلیغ و وضعیت فکری و اجتماعی شیعیان قرن چهارم هجری قمری در خراسان و ایران آن روزگار بیان کرده‌اند. استفاده از آیات و روایات، نام‌بردن از پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت(ع)، توصیف واقعه عاشورا، امام حسین (ع) و بیان نام دشمنان حسین بن علی (ع) در کربلا، همچون آل‌زیاد، آل‌مروان و شمر برخی دیگر از مطالب این قصیده است که پژوهشگران برشمرده‌اند.
جایگاه قصیده در ادبیات شیعه
محققان زبان و ادبیات فارسی، قصیده مشهور به «سوگنامه کربلا» اثر کسائی مروزی را، قدیمی‌ترین و نخستین سوگنامه مذهبی فارسی دانسته‌اند[۱] که دربارهٔ شهدای واقعه عاشورا سروده شده است.[۲]
به گفته پژوهشگران این قصیده، ابتدا به‌طور کامل موجود نبود؛[۳] بلکه فقط بیت‌های بهاریه آن[۴] در عَرَفات العاشقین،[۵] مَجْمَع الفُصَحاء[۶] و کتاب نسخه مهدوی در دسترس بود، ولی به مقتل اشاره نشده بود.[۷] بعدها محمدامین ریاحی، نماینده فرهنگی وقت ایران در ترکیه،[۸] نسخه دیگر این شعر را در ۵۰ بیت جمع‌آوری[۹] و در مقاله «کسایی مروزی، زندگی، اندیشه و اشعار او» منتشر کرد[۱۰] و مدعی شد که این قصیده به‌صورت کامل حفظ شده است.[۱۱] ریاحی بیان کرد که این قصیده کامل را در جُنگ اشعاری به نام «تتمه تذکرة الاشعار» از تقی کاشی (تألیف ۹۷۵–۱۰۱۶ق) به دست آورده که در کتابخانه بانکی‌پور شهر پَتنَه هند نگهداری می‌شده است.[۱۲]
زمان سرایش این قصیده در زمان حکومت آل‌بویه ذکر شده[۱۳] که از جهت اسلوب مرثیه‌سرایی در نوع خود بدیع و بی‌نظیر بوده است.[۱۴] به گفته محققان، شاعر در بیت ۲۹ و ۳۰، پس از نیمی از شعر، شروع به اصل مرثیه کرده که در آن زمان معمول نبود و اسلوب مرثیه‌سرایی جدیدی در این شعر به‌کاربرده است.[۱۵] از نظر ادیبان فارسی، شاعر در این شعر، خود و دیگر شاعران را به سرودن شعر دربارهٔ مقتل ترغیب کرده[۱۶] و بیان کرده که نمی‌تواند مانند گذشته در بهار به طبیعت برود و باید به مقتل‌سرایی بپردازد.[۱۷]
عباس خیرآبادی از پژوهشگران زبان فارسی، کسایی را پرچمدار شعر فارسی در حیطه ادبیات شیعه معرفی کرده است.[۱۹] به گفته ریاحی، از محققان اشعار کسائی مروزی، سوگنامه کربلا در مرو سروده شده،[۲۰] که اثباتی بر شیعه بودن کسائی[۲۱] و همچنین نفوذ شیعه در خراسان و مرو آن روزگار است که پیش از این تصور می‌شد، این مناطق در آن زمان از مراکز اهل‌تسنن بوده‌اند.[۲۲] از نظر وی، این اشعار برای عامه مردم ساخته شده و احتمال داده که انتخاب چهارپاره (مُسَمَّط)[یادداشت ۱] برای این بود که آن را در ایام سوگواری به‌طور دسته‌جمعی می‌خوانده‌اند.[۲۳]
به اعتقاد برخی پژوهشگران حوزه ادب فارسی، او در اشعارش به تبلیغ دین[۲۴] و دفاع از مکتب تشیع و پاسخ به دشمنان اهل‌بیت (ع) پرداخته[۲۵] و این قصیده نمونه‌ای از روش بحث، نوع تبلیغ[۲۶] و همچنین دربردارنده وضعیت فکری و اجتماعی شیعیان قرن چهارم خراسان و ایرانیان آن زمان است.[۲۷] کسائی مروزی با بیان مناقب و مصائب خاندان پیامبر اسلام که مورد ظلم بنی‌امیه و بنی‌عباس بودند، همدردی مردم ایران را با خاندان اهل‌بیت (ع) بیان کرد[۲۸] و نظام سلطه آن روزگار را مورد هجمه قرار داد.[۲۹]
شاعر
حکیم مَجدُالدین[۳۰] ابوالحسن[۳۱] یا ابواسحاق[۳۲] کَسایی مَروَزی، در سال ۳۴۱ق[۳۳] در مرو به دنیا آمد.[۳۴] پژوهشگران تاریخ وفات او را بعد از ۳۹۱ق ذکر کرده‌اند.[۳۵] او از شاعران خراسانی[۳۶] قرن چهارم و ابتدای قرن پنجم قمری است[۳۷] که در اواخر دوره سامانیان زندگی و اوائل عصر غزنویان را نیز درک کرد[۳۸] و از معاصران و هم‌دوره فردوسی بود.[۳۹] زُهْد و فقر،[۴۰] انتساب به حرفه بافندگی کسا[۴۱] و نسبت دادن به حدیث کسا[۴۲] و شیعه اثنی‌عشری بودن[۴۳] از جمله احتمالات انتخاب نام کسائی برای اوست. کسائی ابتدا در مدح پادشاهان شعر سرود؛ اما پس از مدتی پشیمان شد و به سمت زهد[۴۴] و موعظه و مدح اهل‌بیت(ع) رفت.[۴۵]
پیشرو در دادخواهی از مظلوم
سوگنامه کربلا در قالب قصیده، با توصیف بهار و زیبائی طبیعت آغاز[۴۶] و به سوگ امام حسین (ع) و یارانش ختم شده است.[۴۷] این قصیده در قرن چهارم قمری سروده شده[۴۸] که هیچ شاعر دیگری پیش از این، دربارهٔ واقعه کربلا، شعر نگفته بود.[۴۹] به اعتقاد برخی، وزن استفاده شده در این سوگنامه، مناسب‌ترین وزن برای شعر اعتراضی است[۵۰] که کسائی با آن، قصد بیداری مردم آن روزگار و بیزاری از خلفای اموی و عباسی را داشته است.[۵۱] شاعر، ظلم و ستم بنی‌امیه را به «هجوم تُرک غز و یغما» تشبیه کرده است که نشانه‌ای از وضعیت مردم قرن چهارم قمری در خراسان و نفرت ایرانیان از مهاجمان و غاصبان است.[۵۲]
در این قصیده، از آرایه‌هائی همچون مراعات النظیر، تقابل و تضاد و همچنین به‌کاربردن تشبیه، استعاره و صور خیال[۵۴] با متنی روان استفاده شده است.[۵۵] کلمات استفاده شده و مضامین در این سوگنامه، زبان عصر کسائی[۵۶] و نمونه‌ای از سبک خراسانی است.[۵۷]
توصیف واقعه عاشورا
برخی از محققان، سوگنامه کربلا را دارای سه بخش اصلی، شامل تَغَزُّل،[یادداشت ۲] تَخَلُّص[یادداشت ۳] و تنه اصلی دانسته‌اند.[۵۸] قسمت تغزل یعنی بیت ۱ تا ۲۵ که دارای قافیه‌های مادی و طبیعی است و هم‌سو با فضای شاد و بهاری است.[۵۹]
قسمت دوم از بیت ۲۶ شروع و تا بیت ۲۹ ادامه پیدا کرده است. شاعر در این قسمت به یاد واقعه کربلا و ایام محرم که با بهار مصادف گشت، درخواست مقتل‌خوانی کرده است.[۶۱]
قسمت اصلی نیز از بیت ۲۹ و ۳۰ شروع[۶۳] و قافیه، هم‌پای تصویر که دیگر عینی و ملموس نیست، به رنگ عاطفی تغییر پیدا کرده است.[۶۴] این بخش از شعر، دربارهٔ منقبت اهل‌بیت (ع) و مرثیه خاندانش، به خصوص شهدای واقعه کربلا است.[۶۵]
استفاده از آیات و روایات،[۶۷] نام بردن از پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت(ع)،[۶۸] توصیف واقعه عاشورا، ذکر امام حسین (ع)[۶۹] و برخی اشخاص حاضر در صحنه کربلا،[۷۰] ترسیم دورنمایی از قتلگاه کربلا،[۷۱] ذکر اسارت حضرت زینب (س)[۷۲] و بیان نام دشمنان حسین بن علی (ع) در کربلا، همچون آل‌زیاد، آل‌مروان، شمر بن ذی‌الجوشن، سنان، یزید بن معاویه و خطاب آن‌ها به «بیشرم و کافر»، «ملعون»، «ابتر» و «احمق»[۷۳] برخی دیگر از مطالب این بخش از قصیده است که پژوهشگران برشمرده‌اند. وی در جای دیگری بی‌وفایی، غفلت، غرور و جهل، کفر یزیدیان[۷۴] و همچنین کینه‌های جنگ صفین، بدر، خندق و دشمنی آل ابوسفیان با پیامبر و اهل‌بیت (ع) را از عوامل اصلی جنگ با سیدالشهداء دانسته است.[۷۵]
متن شعر
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مرادی، «چند نکته دربارهٔ اشعار کسائی مروزی»، ص۴۳؛ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۷.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۷؛ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۱۸.
- ↑ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۱۹۹؛ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۸–۷۹.
- ↑ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۸–۷۹؛ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۱۹۹.
- ↑ نگاه کنید به اوحدی بلیانی، عرفات العاشقین، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۵۰۱–۳۵۰۴.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۴۴۸؛ نگاه کنید به هدایت، مجمع الفصحاء، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷۱۹–۱۷۲۱.
- ↑ مرادی، «چند نکته دربارهٔ اشعار کسائی مروزی»، ص۴۳.
- ↑ ریاحی، «قصیده‌ای از کسائی مروزی»، ص۴۴۹.
- ↑ حکیم، «قصیده‌ای نو یافته از کسائی»، ص۵۶؛ درخشان، اشعار حکیم کسائی مروزی و تحقیقی در زندگی و آثار او، ۱۳۶۴ش، ص۷؛ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۸–۷۹؛ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۱۹۹.
- ↑ مرادی، «چند نکته دربارهٔ اشعار کسائی مروزی»، ص۴۰؛ حکیم، «قصیده‌ای نو یافته از کسائی»، ص۵۶.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۷.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۱۲.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۳۴.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۲–۲۳.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۲–۲۳.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۳–۲۴ و ۳۲.
- ↑ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۹–۸۲.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۶۵–۷۲.
- ↑ «کسایی مروزی، پرچمدار ادبیات شیعه»، سایت ایسنا.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۷.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۴–۳۵.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۵.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۹.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۱.
- ↑ «ابوالحسن کسایی مَروَزی؛ شاعر اولین سوگنامه عاشورایی زبان فارسی»، سایت رسانه خبری چاره‌نیوز.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۵.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۵.
- ↑ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۷.
- ↑ ریاحی، «قصیده‌ای از کسائی مروزی»، ص۴۴۳.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۴۴۱؛ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۰.
- ↑ ریاحی، «قصیده‌ای از کسائی مروزی»، ص۴۴۳.
- ↑ هدایت، مجمع الفصحاء، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷۱۹.
- ↑ ریاحی، «پیشرو ناصرخسرو»، ص۵۶۵؛ هدایت، مجمع الفصحاء، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷۱۹.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۱۹؛ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۲.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۴۴۲؛ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۰.
- ↑ ابوالحسنی، «دامن اولاد حیدر گیر و از طوفان مترس»، ص۱۴۰.
- ↑ طباطبائی، «بررسی زندگی کسایی مروزی براساس خوانشی جدید از قصیدة لامیه»، ص۱۵۲؛ پورشهرام، «پژوهشی بر عنصر آب در روش نقد ادبی گاستون باشلار با نگرشی بر شعر کسایی مروزی»، ص۱۰۱ و ۱۰۶.
- ↑ هدایت، مجمع الفصحاء، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷۱۹؛ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۴۴۲؛ ریاحی، «قصیده‌ای از کسائی مروزی»، ص۴۴۴؛ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۲۲–۲۳.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۵.
- ↑ هدایت، مجمع الفصحاء، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷۱۹.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران به نقل از: فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۲؛ ریاحی، «قصیده‌ای از کسائی مروزی»، ص۴۴۳.
- ↑ ریاحی، «قصیده‌ای از کسائی مروزی»، ص۴۴۳.
- ↑ قزوینی، نقض، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۱؛ درخشان، اشعار حکیم کسائی مروزی و تحقیقی در زندگی و آثار او، ۱۳۶۴ش، ص۱۰و ۱۳و ۱۹؛ ریاحی، «پیشرو ناصرخسرو»، ص۵۶۷؛ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۸۲.
- ↑ زرین‌کوب، سیری در شعر فارسی، ۱۳۷۱ش، ص۷–۸.
- ↑ قزوینی، نقض، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۱؛ درخشان، اشعار حکیم کسائی مروزی و تحقیقی در زندگی و آثار او، ۱۳۶۴ش، ص۱۱؛ ریاحی، «قصیده‌ای از کسائی مروزی»، ص۴۴۴–۴۴۵؛ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۲۶.
- ↑ «اولین شاعری که برای واقعه کربلا سرود کیست؟ کسایی؛ پرچمدار شعر عاشورا»، روزنامه جام‌جم، ۱۷ شهریور ۱۳۹۷ش، ص۹؛ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۹؛ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۲–۲۳ و ۳۲–۳۴.
- ↑ «اولین شاعری که برای واقعه کربلا سرود کیست؟ کسایی؛ پرچمدار شعر عاشورا»، روزنامه جام‌جم، ۱۷ شهریور ۱۳۹۷ش، ص۹؛ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۹–۸۲؛ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۲–۲۳.
- ↑ «کسایی مروزی، پرچمدار ادبیات شیعه»، سایت ایسنا.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۸؛ «اولین شاعری که برای واقعه کربلا سرود کیست؟ کسایی؛ پرچمدار شعر عاشورا»، روزنامه جام‌جم، ۱۷ شهریور ۱۳۹۷ش، ص۹.
- ↑ «نخستین شعر فارسی در سوگ امام حسین(ع)»، ایسنا.
- ↑ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۲۰۴.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۵–۳۶ و ۴۰–۴۱.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۶۵–۷۲.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۳۴.
- ↑ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۹؛ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۱۹۹ و ۲۰۸ و ۲۱۲؛ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۳۲–۳۳.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۵ و ۴۱.
- ↑ تهرانی، «دامن اولاد حیدر گیر و از طوفان مترس»، سایت خبرگزاری مهر.
- ↑ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۲۰۴.
- ↑ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۲۰۴.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۶۵–۷۲.
- ↑ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۲۰۵.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۶۵–۷۲.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۲–۲۳.
- ↑ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۲۰۵.
- ↑ فولادی، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، ص۷۴–۷۵.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۶۵–۷۲.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۵؛ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۱۹۹–۲۰۰ و ۲۱۲.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۴ و ۲۷.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۸–۲۹.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۷.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۸–۲۹.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۹.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۳۵–۳۶؛ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۳۰.
- ↑ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۵–۲۶.
- ↑ فسنقری و جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، ص۲۰۰؛ فیض و حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، ص۲۵.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۶۵–۷۲.
- ↑ ریاحی، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، ۱۳۷۵ش، ص۶۵–۷۲.
یادداشت
- ↑ به نوعی از قصیده یا اشعاری گفته می‌شود که شاعر بنای آن را بر چند مصراع هم‌قافیه بنهد و مصراع آخر را بر قافیه‌ای دیگر قرار دهد. هر بخش از مسمط را یک رشته می‌گویند. قافیهٔ رشته‌ها متفاوت است و در هر رشته، همهٔ مصراع‌ها به جز مصراع آخر هم‌قافیه است. (فولادی، محمد، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، در فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره ۱۵، سال چهارم، پاییز ۱۳۸۵ش، ص۷۸–۷۹.)
- ↑ تغزل در اصطلاح، به ابیات ابتدایی شعر که در شکل و معنای غزل است و در آن از حالات عشق، توصیف معشوق یا توصیف طبیعت سخن گفته می‌شود. (میرانصاری، «تغزل»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۵، ص۶۴۱.)
- ↑ تخلص دارای دو معناست: ۱. نام مستعار یا لقب شاعر؛ ۲. اصطلاحی در قصیده به معنای انتقال از مقدمه به سوی مقصود اصلی شاعر. این کلمه در اینجا به معنای دوم است. (پژوهنده، لیلا، «تَخَلُّص»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۵ش، ج۱۴، ص۶۸۲.)
منابع
- ابوالحسنی، علی، «دامن اولاد حیدر گیر و از طوفان مترس (شعر)»، در نشریه کلام اسلامی، شماره ۲۸، زمستان ۱۳۷۷ش.
- اوحدی بلیانی، تقی‌الدین محمد بن محمد، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، به تصحیح ذبیح‌الله صاحب‌کار و آمنه فخراحمد، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۸۹ش.
- «اولین شاعری که برای واقعه کربلا سرود کیست؟ کسایی؛ پرچمدار شعر عاشورا»، روزنامه جام‌جم، تاریخ درج مطلب: ۱۷ شهریور ۱۳۹۷ش.
- پژوهنده، لیلا، «تَخَلُّص»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۴، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- پورشهرام، سوسن، «پژوهشی بر عنصر آب در روش نقد ادبی گاستون باشلار با نگرشی بر شعر کسایی مروزی»، در نشریه ادبیات تطبیقی، شماره ۱۰، تابستان ۱۳۸۸ش.
- تهرانی، طاهره، «دامن اولاد حیدر گیر و از طوفان مترس»، سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۴۲ش، تاریخ بازدید: ۴ دی ۱۴۰۳ش.
- حکیم، سید محمدحسین، «قصیده‌ای نو یافته از کسائی»، در نامه فرهنگستان، شماره ۴، زمستان ۱۳۸۷ش.
- درخشان، مهدی، اشعار حکیم کسائی مروزی و تحقیقی در زندگی و آثار او، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۴ش.
- ریاحی، محمدامین، «پیشرو ناصرخسرو»، در نشریه یغما، شماره ۱۰، سال ۲۷، دی ۱۳۵۳ش.
- ریاحی، محمدامین، «قصیده‌ای از کسائی مروزی»، در نشریه یغما، شماره ۲۵۴، آبان ۱۳۴۸ش.
- ریاحی، محمدامین، کسایی مروزی زندگی، اندیشه و شعرا او، تهران، انتشارات علمی، چاپ هفتم، ۱۳۷۵ش.
- زرین‌کوب، عبدالحسین، سیری در شعر فارسی، تهران، انتشارات علمی، چاپ سوم، ۱۳۷۱ش.
- صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران؛ از آغاز عهد اسلامی تا دوره سلجوقی، تهران، انتشارات فردوس، چاپ دهم، ۱۳۶۹ش.
- طباطبائی، سید مهدی، «بررسی زندگی کسایی مروزی براساس خوانشی جدید از قصیدة لامیه»، در نشریه تاریخ ادبیات، شماره ۶۲، پاییز ۱۳۸۸ش.
- فسنقری، حجت‌الله و میلاد جعفرپور، «بررسی زیباشناختی نخستین شعر عاشورایی»، شماره ۴، شهریور ۱۳۹۲ش.
- فولادی، محمد، «نخستین سوگنامه کربلا در شعر فارسی»، در فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره ۱۵، سال چهارم، پاییز ۱۳۸۵ش.
- فیض، فاطمه و سید سعید حسینی، «حماسهٔ کربلا در سوگنامهٔ شریف رضی و کسایی مروزی»، در مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی میراث مشرک ایران و عراق، ج۱۵، قم، مجمع ذخائر اسلامی: مؤسسه آل‌البیت (ع) لاحیاء التراث، ۱۳۹۴ش/ ۲۰۱۵م.
- قزوینی، عبدالجلیل، نقض، به تصحیح جلال‌الدین محدث، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۸ش.
- «کسایی مروزی، پرچمدار ادبیات شیعه»، سایت ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۴۹۳ش.
- مرادی، ارحام، «چند نکته دربارهٔ اشعار کسایی مروزی»، در کتاب ماه ادبیات، شماره ۱۷۹، شهریور ۱۳۹۱ش.
- «نخستین شعر فارسی در سوگ امام حسین(ع)»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۴ دی ۱۴۰۳ش.
- میرانصاری، علی، «تغزل»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۵، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- هدایت، رضاقلی خان، مجمع الفصحاء، تحقیق مظاهر مصفا، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۲ش.
| سنت‌ها و مراسم‌ها | فهرست آیین‌های عاشورایی • سیاه‌پوشی • تشت‌گذاری • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سنج و دمام • مرثیه‌خوانی • نوحه‌خوانی • دسته عزاداری • هیئت عزاداری • تعزیه‌خوانی • روضه‌خوانی • مقتل‌خوانی • قمه‌زنی • نخل‌گردانی • تابوت‌گردانی • مراسم‌تابوت • مشعل‌گردانی • حسی • گِل‌مالی • شاخسِی واخسِی • همایش شیرخوارگان • پیاده‌روی اربعین • خیمه‌سوزان • چاووش‌خوانی • عَلَم‌کشی • چهل منبر • یزله‌خوانی • عزاداری طویریج • پرده‌خوانی • یوم‌الحسین • جاماندگان اربعین • یوم العباس • کفن‌پوشی |  |
|---|---|---|
| روضه‌ها | ||
| تعزیه‌ها | ||
| مناسبت‌ها | ||
| مکان‌ها | کربلا • حرم امام حسین(ع) • حرم حضرت عباس(ع) • بین‌الحرمین • تل زینبیه • گودال قتلگاه • کف‌العباس • خرابه شام • خیمه‌گاه • فرات • غاضریه • نهر علقمه • نینوا • حسینیه • تکیه • سقاخانه • امام‌باره • حسینی‌دالان • بازار شام | |
| کتاب‌ها | ||
| آداب | ||
| مرثیه‌ها | ||
| وابسته | سوگواری • مقتل • توغ • زیارت عاشورا • تحریفات عاشورا • ادبیات عاشورایی • موکب • لعن یزید • گریه بر حسین(ع) • حدیث ریان بن شبیب • پیرغلام اهل‌بیت • فقه عزاداری | |