نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع)، نامه‌هایی که اهالی کوفه برای دعوت از امام حسین(ع) به کوفه و بیعت با او نوشتند. این نامه‌ها بعد از آن نوشته شد که امام حسین(ع) از بیعت با یزید خودداری کرد، از مدینه خارج شد و به مکه رفت. در میان نویسندگان نامه‌ها، نام برخی بزرگان شیعه مانند سلیمان بن صرد خزاعی، حبیب بن مظاهر و رفاعة بن شداد نیز وجود داشت.
| سوگواری محرم | |
|---|---|
 تابلوی عصر عاشورا یکی از آثار نگارگری محمود فرشچیان | |
| رویدادها | |
| نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) • نامه امام حسین(ع) به اشراف بصره • روز عاشورا • واقعه کربلا • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • روزشمار واقعه عاشورا • اسیران کربلا | |
| افراد | |
| امام حسین(ع) • علی اکبر • علی‌اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب(س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا | |
| جای‌ها | |
| حرم امام حسین(ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس(ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه | |
| مناسبت‌ها | |
| تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر | |
| مراسم | |
| مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت | |
نامه‌های کوفیان باعث شد امام حسین(ع) به سوی کوفه حرکت کند، اما با روی کار آمدن عبیدالله بن زیاد در کوفه و سرکوب مردم به دست او، کوفیان از یاری امام حسین(ع) دست کشیدند و واقعه کربلا رخ داد. شیخ عباس قمی تعداد نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) را دوازده هزار دانسته است.
تعداد و محتوا
پس از آنکه امام حسین(ع) از بیعت با یزید خودداری کرد و از مدینه به مکه رفت، گروهی از اهالی کوفه به او نامه نوشتند و از او دعوت کردند که به کوفه برود.[۱] گروهی تعداد نامه‌ها را ۱۵۰ نامه و هر نامه را متعلق به یک، دو یا چهار نفر دانسته‌اند.[۲] طبری تعداد نامه‌ها را ۵۳[۳][یادداشت ۱] و بَلاذُری این عدد را پنجاه مورد دانسته است.[۴] در کتاب لهوف سید بن طاووس، تعداد نویسندگان نامه‌ها دوازده هزار نفر آمده که البته هر نامه را چند نفر امضا کرده بود.[۵] شیخ عباس قمی نیز تعداد نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) را دوازده هزار دانسته است.[۶]
متن برخی از نامه‌ها
نامه نخست
هنگامی که امام حسین(ع) در مکه بود، گروهی از اهالی در کوفه در منزل سلیمان بن صرد خزاعی گرد آمدند. سلیمان بن صرد، خودداری امام حسین(ع) از بیعت با یزید و ورودش به مکه را به اطلاع حاضران رساند و از آنان خواست که اگر قصد یاری امام حسین(ع) را دارند به وی خبر بدهند. از این رو آنان در نامه‌ای به امام حسین(ع) حمایت خود را اعلام کردند:
| سال ۶۰ قمری | |
|---|---|
| ۱۵ رجب | مرگ معاویه |
| ۲۸ رجب | خروج امام حسین (ع) از مدینه |
| ۳ شعبان | ورود امام(ع) به مکه |
| ۱۰ رمضان | رسیدن نخستین نامه‌های کوفیان به امام(ع) |
| ۱۲ رمضان | رسیدن ۱۵۰ نامه از کوفیان به امام(ع) توسط قیس بن مُسْهِر، عبدالرحمان ارحبی و عُمارَة سَلُولی |
| ۱۴رمضان | وصول نامه سران و اهالی کوفه به امام(ع) توسط هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی |
| ۱۵ رمضان | خروج مسلم از مکه به سوی کوفه |
| ۵ شوال | ورود مسلم بن عقیل به کوفه |
| ۱۱ ذی‌القعده | نامه مسلم‌بن عقیل به امام حسین و دعوت از ایشان برای آمدن به کوفه |
| ۸ ذیحجه | خروج امام حسین(ع) از مکه و قیام مسلم بن عقیل در کوفه |
| ۹ ذیحجه | شهادت مسلم بن عقیل در کوفه |
| سال ۶۱ قمری | |
| ۱ محرم | یاری خواستن امام از عبیدالله بن حر جعفی و عمرو بن قیس در قصر بنی‌مقاتل |
| ۲ محرم | ورود کاروان امام(ع) به کربلا |
| ۳ محرم | ورود عمر بن سعد به کربلا با سپاه چهار هزار نفری |
| ۶ محرم | یاری خواستن حبیب بن مظاهر از بنی اسد برای یاری امام حسین(ع) و ناکامی او در این مأموریت |
| ۷ محرم | بستن آب بر روی امام حسین(ع) و یارانش و پیوستن مسلم بن عوسجه به امام حسین(ع) |
| ۹ محرم | ورود شمر بن ذی الجوشن به کربلا و امان‌نامه شمر به فرزندان ام‌البنین |
| ۹ محرم | اعلام جنگ لشکر عمر سعد به امام(ع) و مهلت خواستن حضرت از عمر سعد |
| ۱۰ محرم | واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، اهل بیت(ع) و یارانش |
| ۱۱ محرم | حرکت اسرا به سوی کوفه و دفن شهدا توسط بنی اسد (از اهل غاضریه) |
| ۱۲ محرم | ورود کاروان اسیران کربلا به کوفه (دفن شهدا بنابر نقلی) |
| ۱۹ محرم | حرکت کاروان اسیران از کوفه به شام |
| ۱ صفر | ورود اهل بیت(ع) و سر امام حسین(ع) به شام |
| ۲۰ صفر | اربعین حسینی و بازگشت اهل بیت امام(ع) به کربلا(بنا به نقلی) و مدینه(به نقل دیگر) |
- «بسم اللّه الرحمن الرحیم
- به حسین بن علی از سلیمان بن صرد، مسیب بن نجبه، رفاعة بن شداد، حبیب بن مظاهر و شیعیان او از مؤمنان و مسلمانان کوفه.
- درود بر تو، و ما با تو سپاس می‌گوییم خدایی را که جز او خدایی نیست.
- اما بعد، سپاس خدایی را که دشمنِ ستمکار و سرکشِ تو را در هم شکست؛ کسی که بر این امت حمله کرد، خلافت را به یغما برد، اموال امت را غصب کرد و بدون رضایت آنان فرمانروایی‌شان را به دست گرفت، آنگاه نیکانِ آنان را کشت و اشرار را باقی گذاشت و مال خدا را میان ستمکاران و ثروتمندان قرار داد. پس لعنت خداوند بر او باد، همچنانکه قوم ثمود به لعنت گرفتار شدند.
- همانا ما پیشوایی نداریم؛ پس به سوی ما بیا، شاید که خداوند ما را به وسیله تو بر گرد حق جمع آورد. نعمان بن بشیر در کاخ امارت است و ما نه در جمعه‌ها با او نماز می‌خوانیم و نه در عید با او بیرون می‌رویم. هرگاه به ما خبر رسد که تو به سوی ما آمده‌ای، ما او را از شهر بیرون می‌کنیم تا اینکه او را به شام روانه سازیم، ان‌شاءالله».
بزرگان کوفه نامه را به وسیله عبدالله بن مسمع همدانی و عبدالله بن وال تیمی فرستادند و از آنان خواستند هر چه زودتر نامه را به امام حسین(ع) برسانند. نامه در ۱۰ رمضان سال ۶۰ قمری و در شهر مکه به دست امام حسین(ع) رسید.[۷]
نامه دوم
دو روز پس از فرستادن نامه اول، مردم کوفه قیس بن مسهر صیداوی و عبدالرحمان بن عبدالله ارحبی و عمارة بن عبد سلولی را به همراه ۱۵۰ نامه نزد امام حسین(ع) فرستادند؛ برخی از این نامه‌ها تنها از سوی یک نفر نوشته شده بود و برخی دیگر از سوی دو نفر یا چهار نفر بود.[۸]
نامه سوم
کوفیان دو روز پس از آن هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی را به سوی امام حسین(ع) روانه کردند و با آنان نامه‌ای برای او فرستادند که در آن آمده بود:
نامه چهارم
شبث بن ربعی، حجار بن ابجر، یزید بن حارث بن رویم، عروة بن قیس، عمرو بن حجاج زبیدی و محمد بن عمیر تمیمی برای امام حسین(ع) نامه نوشتند که:
- «باغ‌ها سرسبز گشته و میوه‌ها رسیده است، پس هر گاه که اراده کردی بیا که سربازان آماده برای یاری تو در انتظار نشسته‌اند، والسلام.»[۱۰]
پاسخ امام حسین(ع)
امام حسین(ع) هنگامی که نامه‌ها را خواند و احوال اهالی کوفه را از فرستادگان جویا شد. نامه‌ای به اهالی کوفه نوشت و به همراه هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی که آخرین فرستادگان اهالی کوفه بودند، فرستاد. متن نامه از این قرار بود:
- بسم اللّه الرحمن الرحیم، از حسین بن علی به جمعیت مسلمانان و مؤمنان.
- امّا بعد، هانی و سعید همراه با نامه‌های شما نزد من آمدند و آنان آخرین فرستادگان شما بودند که نزد من آمدند، و من دریافتم آنچه را بازگو کردید و یادآور شدید و سخن اکثر شما که «ما امامی نداریم پس به سوی ما بیا تا شاید خداوند به وسیله تو ما را بر حق و هدایت گرد آورد». اکنون من برادرم و پسر عمویم و فرد مورد اعتمادم از میان خاندانم را به سوی شما می‌فرستم. اگر برایم بنویسد که رأی و نظر اکثر شما و خردمندان و بزرگانتان مطابقت دارد با آنچه فرستادگان شما خبر دادند و در نامه‌هایتان خواندم، به زودی به سوی شما خواهم آمد ان شاء اللّه، که به جان خودم سوگند امام کسی نیست جز آن کس که مطابق کتاب خدا حکم براند و به عدل و قسط به پا خیزد و به دین حق پایبند باشد و خود را به آنچه که خداوند گفته و دستور داده مقید کند، والسلام.[۱۱]
اعزام مسلم بن عقیل به کوفه
امام حسین(ع)، مسلم بن عقیل بن ابیطالب را به همراه قِیس بن مُسَهَّر صیداوی، عمارة بن عبد سلولی و عبدالرحمان بن عبدالله ارحبی به کوفه فرستاد و به وی دستور داد تقوا پیشه کند و کارش را پوشیده بدارد و با مردم مدارا کند؛ پس اگر دید مردم اتفاق‌نظر و همبستگی لازم را دارند، به سرعت به آن حضرت اطلاع دهد.[۱۲]
نویسندگان و نامه‌رسان‌ها
در منابع تاریخی از افرادی همچون سلیمان بن صرد خزاعی، مسیب بن نجبه، رفاعة بن شداد، حبیب بن مظاهر، ابوثمامه صائدی، مسلم بن کثیر ازدی، شبث بن ربعی، حجار بن ابجر، یزید بن حارث شیبانی، عروة بن قیس، عمرو بن حجاج زبیدی، محمد بن عمیر و قیس بن اشعث به عنوان کسانی که به امام حسین(ع) نامه نوشتند، یاد شده است. همچنین قیس بن مسهر، عبدالله بن وال، عبدالرحمان بن عبدالله، سعید بن عبداللّه حنفی، عبدالله بن مسمع، عمارة بن عبد سلولی و هانی بن هانی سبیعی از نامه‌رسان‌ها بوده‌اند.
پانویس
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۳۵۲؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶-۳۸.
- ↑ ابن‌اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۲۹؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۸؛ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۲۷؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۲۸۳؛ اربلی، کشف الغمه، ج۲، ص۲۵۳؛ شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۷۱؛ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۴۶؛ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۳۸۳ش، ص۲۴؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۱۶۲؛ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۲.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۶۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۷۰.
- ↑ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۳۸۳ش، ص۳۵.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۶۶.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۷-۳۹.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ج۲، ص۳۷-۳۸.
- ↑ نگاه کنید به: طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۲؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷؛ ترجمه تاریخ طبری، ج۷، ص۲۹۲۳-۲۹۲۴؛ سماوی، ابصار العین، ص۲۱۶؛ جلالی، سلحشوران طف، ص۲۶۲.
- ↑ نگاه کنید به: طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۲۶۱-۲۶۲؛ سماوی، ابصار العین، ص۲۱۶؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷؛ جلالی، سلحشوران طف، ص۲۶۲.
- ↑ رک:طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۲؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷؛ ترجمه تاریخ طبری، ج۷، ص۲۹۲۴-۲۹۲۵.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ص۲۹۵-۲۹۷؛ ترجمه ارشاد، ص۳۳۹-۳۴۲.
یادداشت
- ↑ عبارت طبری چنین است: «... فحملوا معهم نحواً من ثلاثة و خمسین صحیفة...». البته برخی محققان معاصر، تعبیر «ثلاثه» را تصحیف «مائه» دانسته و گزارش طبری را ۱۵۰ نامه تلقی کرده‌اند و شاهد بر این امر را نقل شیخ مفید، ابن‌اعثم، خوارزمی و سبط ابن جوزی گرفته‌اند که آنان نیز از ۱۵۰ نامه سخن گفته‌اند و احتمالاً همه آنان از ابومخنف نقل کرده‌اند (یوسفی غروی، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۹۳)؛ اما چنانکه در متن ملاحظه می‌شود، بلاذری با اینکه احتمالا از ابومخنف نقل کرده است، نامه‌نگاران را ۵۰ نفر گزارش کرده است، همچنان که سبط ابن جوزی که ۱۵۰ نامه گزارش کرده است، از ابن‌اسحاق نقل کرده است، نه از ابومخنف (یوسفی غروی، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۴).
منابع
- اربلی، علی بن عیسی بن ابی‌الفتح، کشف الغمة فی معرفة الائمه، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۵ق.
- ابن‌اعثم، محمد بن علی، کتاب الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، تحقیق و فهرست یوسف البقاعی، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۲۱ق.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، تحقیق: علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی جابر، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، تحقیق محمد طاهر سماوی، قم، دارانوار الهدی، ۱۴۱۸ق.
- سبط ابن‌جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرة الخواص من الامة بذکر خصائص الائمه، تحقیق حسین تقی زاده، بی‌جا، مرکز الطباعة و النشر للمجمع العالمی لأهل البیت، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- سماوی، محمد بن طاهر، ابصار العین فی انصار الحسین علیه‌السلام، تحقیق محمد جعفر طبسی، بی‌جا، مرکز الدراسات الاسلامیة لحرس الثورة، ۱۳۷۷ش/۱۴۱۹ق.
- سماوی، محمد بن طاهر، سلحشوران طف، تحقیق و نگرشی جامع بر زندگانی امام حسین(ع) و حماسه آفرینان کربلا، ترجمه ابصار العین فی انصار الحسین(ع)، مترجم عباس جلالی، قم، انتشارات زائر، ۱۳۸۴ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، تحقیق فارس حسّون، تهران، دارالاسوه، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش.
- شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب الرسول، تحقیق ماجد بن احمد العطیه، بیروت، مؤسسة‌ام القری، ۱۴۲۰ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، المعروف بتاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۸۷۹م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۲ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، قم، هجرت، ۱۳۷۴ش.
- کمره‌ای، خلیل، عنصر شجاعت یا هفتاد دو تن و یک تن، اصحاب سید الشهداء، قم، دارالعرفان، ۱۳۸۹ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، دارالمفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، سعید بن جبیر، ۱۴۲۸ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی حجج الله علی العباد، ترجمه واحد ترجمه انتشارات سرور با همکاری سید حسن موسوی مجاب، قم، سرور، ۱۳۸۸ش.
- یوسفی غروی، محمدهادی، وقعة الطف، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الثالثة، ۱۴۱۷ق.