طوفانُ البُكاء فی مَقاتِلِ الشُّهَداء کتابی فارسی در مصائب اهل بیت پیامبر(ص) به ویژه امام حسین(ع)، نوشته محمدابراهیم جوهری هروی است. بخش کوتاهی از کتاب به زندگانی مختار و برخی موضوعات دیگر می‌پردازد. در دوره قاجاریه از این کتاب در تعزیه استفاده می‌شد. نقدهایی درباره بی‌مأخذ بودن پاره‌ای از مطالب کتاب ارائه شده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمد ابراهیم جوهری هروی |
| تاریخ نگارش | ۱۲۵۰ق |
| موضوع | مقتل اهل بیت |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| اطلاعات نشر | |
| تاریخ نشر | ۱۲۵۸ق |
طوفان البکاء سالیانی مورد توجه مداحان و ذاکران اهل‌بیت بوده و از زمان نگارش (۱۲۵۰ق) تاکنون بارها به چاپ رسیده است. از ویژگی‌های این کتاب، استفاده از زبان ساده و صنایع ادبی چون براعت استهلال است.
نویسنده
محمدابراهیم بن محمدباقر جوهری هروی (درگذشته پس از ۱۲۴۰ یا ۱۲۵۳ق) ملقب به افصح‌الشعراء، از شاعران و مرثیه‌سرایان فارسی‌زبان قرن سیزدهم است. وی سالیانی در قزوین به خدمت رکن‌الدوله در آمد و لقب افصح الشعراء را از او دریافت کرد. وی در پایان عمر در اصفهان نزد سید محمدباقر شفتی رفت و در همانجا درگذشت.
درباره کتاب
جوهری، به تشویق ملامحمد صالح و آقاصالح خانبان، از اعیان قزوین، طوفان‌البكاء را در باره مصائب اهل بیت، در مدت دو سال نوشت. او در آغاز و پایان كتابش، آن دو را ستوده است.[۱] در پایان طوفان‌البكاء، تاریخ خاتمه آن را ۱۲۵۰ ذكر كرده[۲] بنابراین، احتمالاً آن را در حدود ۱۲۴۸ق آغاز نموده است، اما در مقدمه[۳] مادّه تاریخِ تألیف كتاب را «طوفان‌البكاء ابیات طوفان البكاست» نوشته است كه با ۱۲۷۴ برابر می‌شود. شاید جوهری سال آغاز كردن كتاب، ۱۲۴۷ق را اشتباه محاسبه كرده و با حروف ابجد ۱۲۷۴ق را ساخته است.
محتوا
طوفان‌البكاء از معروف‌ترین مقتل‌های فارسی و به نثر و نظمی روان است، اما از بی‌مأخذ بودن بعضی مطالب آن انتقاد شده است. این كتاب سال‌ها مورد توجه ذاكران و مداحان اهل‌بیت بوده است.[۴]
طوفان البکاء مشتمل بر دیباچه‌ای که فهرست مطالب كتاب را در بردارد، دوازده آتشكده و یك خاتمه است. به‌جز آتشكده هفتم كه موضوع آن خروج مختار و احمد سفّاح بنی عباس و تیمور گورکانی است، یازده آتشكده دیگر (هر كدام شامل چند شعله) به چهارده معصوم اختصاص دارد كه بزرگ‌ترین آنها، آتشكده پنجم، در ذكر مصائب امام حسین(ع) است. خاتمه كتاب شامل گزارش احوال مصنف در قزوین است.[۵]
تعزیه‌سازان و تعزیه‌خوانان دوره قاجاریه برخی اشعار و قطعات این کتاب را عیناً و یا با اندکی تغییر در نسخه‌های تعزیه‌ها می‌آوردند.
ویژگی
- ترکیبی از نظم و نثر
- زبان ساده و شیوا
- استفاده از صنایع ادبی همچون براعت استهلال
چاپ‌ها
طوفان‌البكاء در ۱۲۵۰ق نگارش یافت، این کتاب نخستین بار در ۱۲۵۸ق در تهران به چاپ رسید، و تحت عنوان کتاب جوهری شهرت بسیاری دارد. این کتاب بارها به چاپ رسیده است؛ نسخه‌های خطی بسیاری از این اثر در کتابخانه‌های ایران وجود دارد.[۷]
طوفان البکاء با ۵۸ چاپ مصور، بیشترین چاپ مصور در کتاب‌های دینی را دارد. کتاب «چهل توفان» به بررسی چاپ‌های سنگی آن می‌پردازد.[۸]
پانویس
- ↑ رجوع کنید به جوهری هروی، طوفان البكاء، ۱۳۲۳ق، ص۶-۷، ۳۰۰.
- ↑ جوهری هروی، طوفان البكاء، ۱۳۲۳ق، ص۳۰۱.
- ↑ جوهری هروی، طوفان البكاء، ۱۳۲۳ق، ص۷.
- ↑ حبیب‌آبادی، مكارم الآثار، ۱۳۵۲ش، ج۴، ص۱۴۳۹.
- ↑ جوهری هروی، طوفان البكاء، ۱۳۲۳ق، ص۷.
- ↑ طوفان البکاء.
- ↑ رجوع کنید به مشار، فهرست كتاب‌های چاپی فارسی، ۱۳۵۰-۱۳۵۵ش، ج۳، ستون۳۴۷۰-۳۴۷۱؛ برای نسخه‌های خطی و چاپی آن نیز رجوع کنید به منزوی، فهرست‌واره كتاب‌های فارسی، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۷۱۷-۱۷۱۸.
- ↑ چهل طوفان(بررسی تصاویر چاپ سنگی طوفان البکاء فی مقاتل الشهدا)، بنیاد محقق طباطبایی.
منابع
- جوهری هروی، محمدابراهیم بن محمدباقر، طوفان البكاء، چاپ سنگی تهران، ۱۳۲۳ق.
- حبیب‌آبادی، محمدعلی، مكارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن ۱۳و۱۴ هجری، ج۴، اصفهان، ۱۳۵۲ش.
- مشار، خانبابا، فهرست كتاب‌های چاپی فارسی، تهران، ۱۳۵۰-۱۳۵۵ش.
- منزوی، احمد، فهرست‌واره كتاب‌های فارسی، تهران، ۱۳۷۴ش.
- چهل طوفان(بررسی تصاویر چاپ سنگی طوفان البکاء فی مقاتل الشهدا)، بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۱۹ آبان ۱۳۹۹ش.