سینه‌زنی از آیین‌های رایج عزاداری است که عزاداران همراه با نوحه‌خوانی با دست به سینه خود می‌زنند. شیعیان از این سنت در عزای بزرگان دینی خود به ویژه امام حسین(ع) استفاده می‌کنند. سینه‌زنی مرسوم‌ترین نوع عزاداری در بین دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری در ایران و دیگر کشورها است.
| سینه‌زنی | |
|---|---|
 تصویری از سینه‌زنی مردم بوشهر | |
| اطلاعات آئین | |
| زمان‌برگزاری | در ایام سوگواری به ویژه ایام ماه محرم |
| مکان برگزاری | معابر عمومی و اطراف اماکن مقدس |
| منشأ تاریخی | صدر اسلام |
| انواع | واحد، سنگین، شور، چندضرب |
| وجه نمادین | سینه‌زن خود را در رنجی که امام حسین(ع) تحمل کرد، سهیم می‌کند |
| اوراد و اشعار | انواع نوحه‌ها |
| آیین‌های مهم | |
| سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها | |
تاریخچه
عزاداری به صورت زدن به سینه، از صدر اسلام مرسوم بوده است؛ نقل شده است که برخی زنان مسلمان در عزای پیامبر(ص) به سر و سینه خود می‌زدند و عزاداری می‌کردند.[۱] پس از شهادت امام حسین(ع)، عزاداری بسته به فرهنگ‌های مختلف، اشکال گوناگون یافت که از جمله آنها سینه‌زنی بود. به نظر می‌رسد سینه‌زنی، علاوه بر عزاداری، نوعی ریاضت است که سینه‌زن، خود را در رنجی که امام حسین(ع) تحمل کرد، سهیم می‌کند.[۲] سینه‌زنی در میان عرب رواج داشته است[۳] و با رسمی‌شدن مذهب شیعه در ایران در عصر صفویه، مراسم سینه‌زنی در ایران توسعه یافت و نقل شده مردم از شدت تأثر از نقل موعظه‌کنندگان، با مشت بر سینه خود می‌کوبیدند.[۴] همچنین در نقلی دیگر بیان شده است که در اصفهان (مرکز صفویان) مردم به تبعیت از آواز نوحه‌خوانان، ضمن حرکت دایره‌ای، پا بر زمین کوبیده و سینه می‌زدند.[۵]
در عصر قاجار، به خصوص ناصرالدین شاه قاجار، دسته‌های عزاداری با آداب و تشریفات و تجمل بسیار به راه می‌افتادند و در فواصل، دسته سینه‌زن‌ها با آهنگ موزون سینه می‌زدند و حتی در اندرونی شاهان قاجار نیز خانم‌ها نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌کردند.[۶]
در دوران معاصر، سینه‌زنی، بخش عمده برخی مجالس عزاداری را تشکیل می‌دهد که به‌دلیل مداحی‌های شورانگیز، مورد توجه جوانان واقع شده است. گزارش‌هایی مبنی برحضور مراجع و عالمانی مشهور مانند: سید مهدی بحرالعلوم، شیخ عبدالکریم حائری [۷]، محمد کوهستانی، سید محمدتقی قمی(درگذشت:۱۳۹۵ش)، وحید خراسانی و...در عزادرای و سینه زدن همراه با مردم وجود دارد.
انواع
سینه‌زنی انواع مختلفی دارد که ازجمله آنها، این موارد است:
- واحد: سینه‌زنی با ریتم کند، تک‌‌ضربۀ محکم با فاصله‌ای چندثانیه‌ای میان ضربات
- سنگین: سینه‌زنی با ریتم متوسط، ضربه‌ای محکم و با مکثی کوتاه میان ضربات
- شور: سینه‌زنی با ریتم تند، ضربۀ آرام‌تر و بدون فاصله میان ضربات
- دوضرب و سه‌ضرب و چهارضرب: دو یا سه یا چهار ضربه پشت سر هم با ریتم تند، با مکثی کوتاه میان هر نوبت.[۸]
در مجالس مختلف، انواع مختلفی از سینه‌زنی برگزار می‌شود. سینه‌زنی به صورت نشسته، ایستاده، با حرکت و چرخیدن حول مرکزی واحد (که عموما نوحه‌خوان است) برگزار می‌شود.
برخی مناطق، سبک سینه‌زنی خاص خود را دارند؛ مثلاً گونه‌ای از سینه‌زنی واحد در مناطق جنوبی ایران رایج است که سینه‌زن‌ها حلقه‌هایی تشکیل می‌دهند و دست چپ را در کمر نفر سمت چپی می‌گیرند و با ریتمی آرام و متناسب با نوحه، سینه‌زنی می‌کنند. همچنین نوعی سینه‌زنی «سینه‌زنی قطاری» در لارستان، سینه‌زنی «چلاب» در خوزستان، سینه‌زنی «سه‌سنگ» در بهبهان از دیگر سبک‌های سینه‌زنی در مناطق مختلف هستند.[۹]
احکام
علمای شیعه، بیان داشته‌اند که عزاداری برای امامان معصوم (ع) به اشکال مختلف آن مستحب است. همچنین از قدیم عالمان شیعه علاوه بر فتوا، خود در مجالس عزاداری، سینه‌زنی می‌کردند.
در سؤالی که درباره عزاداری و سینه‌زنی از علماء و مراجع تقلید شده است، آیت‌الله خویی بیان داشته که: «آنچه که مصداق عزاداری و سوگواری است و اظهار مصیبت درباره ایشان محسوب باشد، مندوب و مرغوب فیه (مستحب) بوده، مانعی ندارد.» دیگر علما و مراجع نیز فتوای این عالم بزرگوار را تأیید و امضا کردند.[۱۰]
علمایی مانند سیدمحمدحسین فضل‌الله، سینه‌زنی خشن را حرام می‌دانند و برخی مراجع مانند آیت الله خامنه‌ای و آیت الله مکارم شیرازی، نیز بیان داشته‌اند برهنه‌شدن در سینه‌زنی، برازنده مجالس عزاداری نیست؛ به خصوص در مکان‌های عمومی و در حضور زنان.[۱۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن حنبل، مسند، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۲۷۴.
- ↑ حیدری، تاریخ و جلوه‌های عزاداری امام حسین(ع) در ایران، ۱۳۹۱ش، ص۱۰۸.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۵۷.
- ↑ فیگوئرا، سفرنامه فیگوئرا، ۱۳۶۳ش، ص۳۰۹.
- ↑ کمپفر، در دربار شاهنشاه ایران، ۱۳۵۰ش، ص۱۷۹.
- ↑ مشحون، موسیقی مذهبی ایران، ۱۳۵۰ش، ص۲۶؛ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۵۷.
- ↑ https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6023/6812/81818/هر-چه-دارم،-از-امام-حسین-دارم!-ایت-الله-حاج-شیخ-عبدالکریم-حائری-یزدی
- ↑ مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۶.
- ↑ مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۸.
- ↑ معتمدی کاشانی، عزاداری سنتی شیعیان، ۱۳۸۳ش، ج۷، ص۲۵۳-۲۷۸.
- ↑ مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۹، ۳۰۰.
منابع
- ابن حنبل، احمد، مسند امام احمد بن حنبل،تحقیق :شعیب الارنوط، بیروت، موسسه الرساله، ۱۴۱۶ق.
- حیدری، اصغر، تاریخ و جلوه‌های عزاداری امام حسین (ع) در ایران با تکیه بر دوره صفویه، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- فیگوئرا، گارسیا دسیلوا، سفرنامه فیگوئرا، ترجمه غلامرضا سعیدی، تهران، نشر نو، ۱۳۶۳ش.
- کمپفر، انگلبرت، در دربار شاهنشاه ایران، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۵۰ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۸ش.
- مشحون، حسن، موسیقی مذهبی ایران، تهران، سازمان جشن هنر، ۱۳۵۰ش.
- مظاهری، محسن حسام، مدخل سینه‌زنی در کتاب فرهنگ سوگ شیعی، تهران، نشر خیمه، چاپ اول، ۱۳۹۵ش.
- معتمدی کاشانی، سیدحسین، عزاداری سنتی شیعیان، قم، نشر قلم مکنون، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
پیوند به بیرون