مَقتَلُ الحُسَین علیه‌السّلام مشهور به مقتل خوارزمی، کتابی به زبان عربی نوشته موفق بن احمد خوارزمی (متوفای ۵۶۸ق)، از عالمان اهل سنت است. این کتاب با آنکه مقتل خوانده شده، اما یک‌سوم میانی آن اشاره به قیام امام حسین(ع) و واقعه کربلا دارد. یک‌سوم آغازین درباره مناقب اهل‌بیت و یک‌سوم پایانی درباره قیام مختار است. مؤلف در این اثر شیوه روایی دارد و سلسله سند را ذکر کرده است. نگارنده اثر با آنکه سنی مذهب است، اما گزارش‌های او مورد توجه بسیاری از عالمان شیعه قرار گرفته است. ترجمه فارسی مقتل خوارزمی با عنوان «شرح غم حسین(ع)» منتشر شده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | موفق بن احمد خوارزمی |
| موضوع | امام حسین(ع) |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انوارالهدی |
| تاریخ نشر | ۱۴۲۳ق |
درباره مؤلف
الموفّق بن احمد بن محمد المکی الخوارزمی معروف به أخطب خوارزم (۴۸۴-۵۶۷ ق) فقیه، محدث، خطیب، ادیب، شاعر، خبره در سیره و تاریخ بود. از آثار او می‌توان به مناقب الامام ابی حنیفة، ردّ الشمس لأمیر المؤمنین، کتاب قضایا امیرالمؤمنین، مقتل امیرالمؤمنین، مقتل الامام السبط الشهید، المسانید علی النجاری، دیوان شعر و فضایل امیرالمؤمنین(ع) معروف به مناقب اشاره کرد.[۱]
روش تألیف
خوارزمی در کتاب خود شیوه حدیثی را پی گرفته و سلسله اسناد هر روایت را بیان می‌کند. برخی روایات او کوتاه و برخی بسیار مفصل و طولانی است. بخش عمده گزارش حرکت امام حسین(ع) به کربلا از ابن اعثم نقل شده ولی حوادث روز عاشورا را به نقل از ابو مخنف و سپس راویان و مورخان دیگر آورده است.
نقل‌های خوارزمی از ابن اعثم دقیق نیست؛ یعنی عبارات او را نیاورده، بلکه بسیاری از کلمات را تغییر داده و این تغییرات به گونه‌ای نیست که معنا و مفهوم را عوض کند.[۲]
محتوا
این کتاب هر چند عنوان مقتل دارد، اما حدود دو سوم آن مباحث دیگر است. ثلث اول کتاب، شرح مناقب اهل بیت، ثلث دوم ماجرای کربلا و ثلث سوم درباره قیام مختار است. کتاب دارای ۱۵ فصل است که عناوین فصول پانزده‌گانه چنین است:
- فضائل پیامبر(ص)
- فضائل خدیجه
- فضائل فاطمه بنت اسد مادر علی(ع)
- فضائل امیرالمؤمنین(ع)
- فضائل حضرت زهرا(س)
- فضائل حسنین
- فضائل خاص امام حسین(ع)
- اخبار شهادت امام از زبان پیامبر(ص)
- مرگ معاویه و ردّ بیعت از سوی امام
- امام حسین(ع) در مکه
- خروج امام از مکه تا شهادت او
- عقوبت قاتلان
- اشعار و مراثی
- زیارت کربلا
- قیام مختار[۳] [۴]
اهمیت و جایگاه
اهمیت مقتل خوارزمی در چند چیز است: قدمت آن که حتی بر کتاب‌هایی مانند لهوف حدود یک قرن تقدم دارد. دوم آنکه نقل آن از منبعی کهن چون کتاب الفتوح است. تأکید خوارزمی در مقتل الحسین بر این است که از ابن‌اعثم روایت کند. موضع غیرشیعی خوارزمی، از دیگر امتیازات این اثر است. نویسنده کتاب با آنکه غیرشیعه است، اما کتاب او در میان شیعیان جایگاهی یافته و مؤلفان امامی مذهب، از قدیم، روایات او را در کتاب خود آورده‌اند.[۵]
ترجمه مقتل
بخش اصلی مقتل خوارزمی، با عنوان «شرح غم حسین(ع)» توسط مصطفی صادقی ترجمه شده است. آنچه با عنوان اصلی کتاب یعنی مقتل تطبیق دارد، تنها فصل یازدهم است که در چاپ رایج این کتاب از صفحه ۳۱۵ تا پایان جلد نخست (صفحه ۳۵۸) و جلد دوم از ابتدا تا صفحه ۹۱ را دربردارد. مجموع این فصل به ۱۵۰ صفحه نمی‌رسد، در حالی که مجموع کتاب خوارزمی حدود ۶۰۰ صفحه است.[۶]
نسخه‌های خطی و چاپ
محقق طباطبایی در اهل البیت فی المکتبة العربیة سه نسخه را ذکر می‌کند:
- نسخه‌ای خطی در کتابخانه خاندان ثقة الاسلام تبریزی در تبریز که محمد بن حسین عمیدی نجفی آن را نوشته است.
- نسخه‌ای در کتابخانه ملی در تبریز.
- نسخه‌ای نوشته شیخ محمد سماوی که در نیمه محرم ۱۳۶۱ق از نگاشتن آن فراغت یافته است.[۷]
مقتل خوارزمی با مقدمه و تحقیق شیخ محمد سماوی، سه بار چاپ شده که چاپ اول آن در نجف در سال ۱۳۶۷ق در چاپخانه الزاهراء بوده و چاپ دوم آن، توسط مکتبة المفید در سال ۱۳۹۹ق (افست چاپ اول در قطع وزیری) و آخرین چاپ آن، به همت دار انوارالهدی در سال ۱۴۱۸ق صورت گرفته است.[۸]
پانویس
- ↑ طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۵۴۱و۵۴۲.
- ↑ صادقی، شرح غم حسین، ۱۳۸۸ش، ص۱۰.
- ↑ صادقی، شرح غم حسین، ۱۳۸۸ش، ص۹و۱۰.
- ↑ رنجبر، معرفی و بررسی «مقتل الحسین خوارزمی»، ۱۳۸۳ش.
- ↑ صادقی، شرح غم حسین، ۱۳۸۸ش، ص۸.
- ↑ صادقی، شرح غم حسین، ۱۳۸۸ش، ص۱۰.
- ↑ طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۵۴۴ و ۵۴۵.
- ↑ رنجبر، معرفی و بررسی «مقتل الحسین خوارزمی»، ۱۳۸۳ش.
منابع
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین علیه‌السلام، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۳ق.
- رنجبر، محسن، «معرفی و بررسی مقتل الحسین(ع) (نگاشته خوارزمی)»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، زمستان ۱۳۸۳ش، شماره ۴.
- صادقی، مصطفی، شرح غم حسین علیه‌السلام: ترجمه تحقیقی بخش اصلی مقتل خوارزمی، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۸ش.
- طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبة العربیة، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
پیوند به بیرون