ما رأیتُ الّا جمیلاً (به‌معنای «چیزی جز زیبایی ندیدم») جمله مشهور حضرت زینب(س) پس از واقعه عاشورا در پاسخ به عبیدالله بن زیاد است. عبیدالله در مواجهه با اسیران کربلا پس از نسبت دادن واقعه کربلا به خواست خداوند، از حضرت زینب دلیل کار خداوند را پرسید. حضرت زینب(س) در پاسخ به او فرمود: چیزی جز زیبایی ندیدم. او در تبیین کلام خود، شهادت را سرنوشت امام حسین(ع) و یارانش از جانب خداوند عنوان کرد و از محاکمه نزدیک ابن زیاد، توسط خداوند سخن به میان آورد.
| سوگواری محرم | |
|---|---|
 تابلوی عصر عاشورا یکی از آثار نگارگری محمود فرشچیان | |
| رویدادها | |
| نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) • نامه امام حسین(ع) به اشراف بصره • روز عاشورا • واقعه کربلا • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • روزشمار واقعه عاشورا • اسیران کربلا | |
| افراد | |
| امام حسین(ع) • علی اکبر • علی‌اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب(س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا | |
| جای‌ها | |
| حرم امام حسین(ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس(ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه | |
| مناسبت‌ها | |
| تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر | |
| مراسم | |
| مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت | |
این جمله را نشانگر قدرت ایمان، اخلاص و تسلیم حضرت زینب(س) در برابر آزمایش و امتحان الهی دانسته‌اند. تفسیرهای مختلفی از سوی محققان درباره زیبایی مورد نظر او بیان شده که زیباییِ هدف و رفتار امام حسین(ع) و یارانش و همچنین زیبایی تدبیر خداوند از جمله آنهاست. رسوا کردن ابن زیاد و اثبات حقانیت امام حسین(ع) از جمله اهداف حضرت زینب(س) در به‌کار بردن این جمله دانسته شده است.
خاستگاه تاریخی
جمله «ما رأیت الا جمیلا» را از جملات مشهور[۱] حضرت زینب(س) بعد از واقعه عاشورا می‌دانند.[۲] بنا بر گزارش‌های تاریخی عبیدالله بن زیاد پس از رویارویی با اسرای کربلا در عمارت کوفه، شهادت امام حسین(ع) و یارانش را سبب رسوایی آنها از جانب خداوند عنوان کرد و از حضرت زینب پرسید: دیدی خدا با برادر و خاندانت چه کرد؟ زینب(س) در پاسخ، این جمله را به‌کار برد[۳] و در ادامه فرمود: اینان افرادی بودند که خداوند سرنوشتشان را شهادت تعیین کرده بود و آنان نیز به خوابگاه‌های ابدی خود رفتند و به همین زودی خداوند، میان تو و آنان جمع می‌کند تا تو را به محاکمه بکشد![۴] آن زمان متوجه خواهی شد که پیروزی از آن چه کسی خواهد بود. مادرت به عزایت بنشیند، ای پسر مرجانه.[۵] عبیدالله پس از جواب حضرت، عصبانی شد و تصمیم گرفت تا زینب(س) را به قتل برساند که با وساطت یکی از یارانش از این کار منصرف شد.[۶]
محمدهادی یوسفی غروی (زاده ۱۳۲۷ش) تاریخ‌پژوه معتقد است این جمله اولین‌بار در قرن هفتم هجری قمری توسط سید ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق) در کتاب لهوف ذکر شده است.[۷] با این حال جمله «ما رأیت الا حملا» در کتاب الفتوح اثر ابن‌اعثم کوفی (درگذشت ۳۱۴ق) آمده است.[۸] به گفته علی شیری مصحح کتاب الفتوح، عبارت «حملا» مناسب سیاق نیست و آن را به «جمیلا» تغییر داده است.[۹][یادداشت ۱]
نکته‌ای ادبی در باره «ما رأیتُ الّا جمیلاً»
سیوطی (مفسر، محدث، مورخ و ادیب نامدار شافعی در گذشت:۹۱۱ق)در کتاب البهجة المرضیه فی شرح الالفیه گفته است که صفت مشبهه اگر از فعلی با وزن فُعُل مشتق شده باشد بر وزن فُعل و فعیل می‌آید. مثل ضُخم و جمیل بنابراین جمیل صفت مشبهه است و صفت مشبهه[یادداشت ۲] شبیه فعل است یعنی مثل فعل داخلش ضمیری دارد. در نتیجه اگر جمله به این صورت بود که (ما رأیت الّا جَمالا)، به این معنا بود که ( من چیزی به جز زیبایی ندیدم)، زیرا جَمال اسم مصدر است واسم مصدر ضمیری در دل خود ندارد. اما جمیل در جمله حضرت زینب (ما رأیت الا جمیلا) صفت مشبه است و ضمیری در درونش وجود دارد، پس باید طوری معنا شود که ضمیر داخل آن هم در ترجمه بیاید که براین اساس ترجمه جمله می‌شود: (چیزی به جز صاحب جمال ندیدم). و این بیانگر مضمون این حدیث [۱۱]از امام علی (ع) است(«ان الله جمیل و یحب الجمال» همانا خداوند جمیل است و زیبایی را دوست دارد.)[۱۲]
بیانگر شخصیت حضرت زینب
بیان عبارت ما رأیت الا جمیلا در آن مقطع، نشانه‌ای از عظمت روح، اخلاص و تسلیم حضرت زینب در برابر امتحان الهی قلمداد شده است.[۱۳] عده‌ای به کار بردن این جمله توسط حضرت زینب(س) را نشانگر بعد عرفانی شخصیت او دانسته[۱۴] بعضی نیز بر این باورند که این جمله نگاهی توحیدی است که اعتقاد به امر و قضای الهی را نیز نشان می‌دهد.[۱۵] گفته شده است حضرت زینب(س) در روز عاشورا به دلیل جایگاه رفیع در اعتقاد به توحید، دو جمال را مشاهده کرد، یکی جمال ربوبیت خدای متعال و دیگری جمال عبودیت امام حسین(ع) و این به معنای اوج مقام محبت و رضای الهی است.[۱۶]
منظور از زیبایی
جمله ما رأیت الا جمیلا به معنای «چیزی جز زیبایی ندیدم» ترجمه شده؛ برخی نیز آن را به معنای «چیزی به جز صاحب جمال ندیدم» نیز معنا کرده‌اند.[۱۷] طبق گفته برخی از محققان در نگاه ظاهری به ماجرای عاشورا، هیچ صحنه زیبایی وجود نداشت و منظور حضرت زینب(س)، حقیقت دیگری بود که در ورای ظاهر وجود داشت.[۱۸]
زیبایی هدف
برخی معتقدند زیبایی واقعه عاشورا در کلام حضرت زینب(س) را باید در اهداف آن جستجو نمود؛ اهدافی چون هدایت انسانها و نجات دادن آنها از ظلمت و تاریکی جهالت، زنده کردن اسلام و احیای سنت نبوی، افشا کردن ماهیت امویان و طاغوت‌های زمان، زدودن بدعت‌ها و کج‌روی‌ها، زنده کردن حق و میراندن باطل و امر به معروف و نهی از منکر.[۱۹]
زیبایی رفتار
همچنین گفته شده که منظور حضرت زینب(س) از زیبایی، رفتار امام حسین(ع) و یاران او و زیبایی شهادت و جان دادن در راه خدا بود.[۲۰] امام حسین(ع) و اصحاب او با اطاعت از فرمان الهی و انجام وظیفه‌ای که برعهده آنها بود به پیروزی و سعادت رسیدند؛ بنابراین هیچ چیزی برای آنها شیرینتر و زیباتر از عمل کردن به وظایف الهی نبود. چه آن اتفاق، آسان و خوشایند باشد و یا سخت و مصیبت‌بار.[۲۱] حضرت زینب(س) نیز به همین دلیل همه آنچه را که اتفاق افتاده بود، زیبا قلمداد کرد.[۲۲]
زیبایی تدبیر خداوند
عده‌ای خاستگاه جمله حضرت زینب(س) را زیبایی خداوند و افعال او دانسته و معتقدند که حضرت زینب(س) مصیبت‌های عاشورا را از این نظر زیبا دانست؛[۲۳] برخی از محققان، تصور مشهوری که معتقد است حضرت زینب(س) هرچه را در کربلا رخ داده، زیبا قلمداد کرده است، خلاف واقع دانسته و معتقدند ایشان متناسب با سؤالی که در مورد کار خداوند با برادرش پرسید به پاسخگویی پرداخت. بنابراین جمله حضرت زینب(س) چند کلمه در تقدیر دارد و در اصل چنین است: «ما رأیت من الله الا صنعا جمیلا» از خداوند چیزی جز زیبایی ندیدم.[۲۴]
کارکردشناسی
جمله ما رأیت الا جمیلا» و هدف حضرت زینب(س) در به کار بردن این جمله، از سوی محققان مورد تفسیر و تأویل قرار گرفته است و آثار مختلفی را برای آن ذکر کرده‌اند.[۲۵] بعضی از آنها عبارت‌اند از:
رسوا ساختن ابن‌زیاد
برخی از محققان معتقدند که عبیدالله بن زیاد سعی داشت با ارتباط دادن رفتار خود به خواست الهی و نادیده گرفتن خطای انسانها، بر جنایت‌های روز عاشورا سرپوش بگذارد و پرونده شهادت امام و یارانش را ببندد؛[۲۶] اما حضرت زینب(س) با این سخن حقایق را بازگو کرد و دیدگاه ابن زیاد مبنی بر خدایی بودن شکست امام را رد نمود؛[۲۷] بنابراین سخنان حضرت زینب سبب آشکار شدن حقایق قیام برای حاضران و رسوایی ابن زیاد در مجلس شد.[۲۸]
اثبات حقانیت امام حسین(ع)
گفته شده است کمترین اظهار ضعف و نارضایتی از سوی حضرت زینب(س) می‌توانست دشمن را پیروز جلوه دهد؛ اما جمله حضرت سبب تزلزل جایگاه دشمنان و اثبات حقانیت امام حسین(ع) نزد مردم شده[۲۹] و علاوه بر جلوگیری از تحریف واقعه کربلا توسط حکومت، افکار مردم را برای گرفتن انتقام آماده نمود.[۳۰]
پانویس
- ↑ «معنای «ما رأیت الا جمیلاً»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ علوی علی‌آبادی، «مارأیت الا جمیلا»؛ «سرّ تولد «ما رأیتُ الّا جمیلاً» از دل مصائب کربلا»، خبرگزاری شبستان؛ «نگاه الهی حضرت زینب(س) به واقعه کربلا»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۲۲؛ مقرم، مقتل الحسین(ع)، بیروت، ص۳۴۱؛ ابن طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۶۰.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۹۳؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۸۲.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۲۲.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۹۳.
- ↑ «عدم تایید منابع تاریخی در نسبت دادن"ما رایت الا جمیلا" به حضرت زینب(س)»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۲۲.
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، دارالاضوا، بیروت، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۲۲، پاورقی.
- ↑ ابن اعثم ، الفتوح، ۱۴۱۲ق، ۱۹۹۲م، بیروت دارالفکر، تصحیح سهیل رکاز، ج۲، ص۱۷۵
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۳۸
- ↑ https://qasedoon.blog.ir/1392/11/25/ما-رایت-الا-جمیلا-را-درست-معنا-کنیم
- ↑ علوی علی‌آبادی، فاطمه سادات، «مارأیت الا جمیلا».
- ↑ جمعی از نویسندگان، مع الرکب الحسینی، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۱۳۱.
- ↑ جمعی از نویسندگان، مع الرکب الحسینی، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۱۳۱؛ «سرّ تولد «ما رأیتُ الّا جمیلاً» از دل مصائب کربلا، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «حضرت زینب(س) چگونه به مقام «مارایت الا جمیلا» رسید»، کبنا نیوز.
- ↑ «ما رأیت الا جمیلا را درست معنا کنیم»، سایت قاصدون.
- ↑ «چرا حضرت زینب(س) فرمودند ما رایت الا جمیلا؟»، تبیان؛ «منظور از «ما رأیت الا جمیلا»»، پایگاه اطلاع رسانی یاوران مهدی(عج).
- ↑ «معنا و تفسیر دقیق جمله حضرت زینب(س) مارایت الا جمیلا چیست؟»، شهر جواب.
- ↑ «مَا رَأَیتُ إِلَّا جَمِیلًا؛ جواب دندان شکن «حضرت زینب(ع) به ابن زیاد»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «معنای «ما رأیت الا جمیلاً»، خبرگزاری حوزه؛ «سرّ تولد «ما رأیتُ الّا جمیلاً» از دل مصائب کربلا، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «معنای «ما رأیت الا جمیلاً»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ علوی علی‌آبادی، فاطمه سادات، «مارأیت الا جمیلا»؛ «شرح عبارت "ما رأیت الا جمیلا" (بخش اول) - سید محمد مهدی میرباقری»، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع).
- ↑ «معنای صحیح ما رأیت الا جمیلا»، پایگاه اطلاع رسانی هیأت رزمندگان اسلام.
- ↑ مشاهری فرد، «تأملی زیبایی‌شناختی بر ما رأیت الا جمیلا».
- ↑ هاشمی نژاد، درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۸؛ «معنا و تفسیر دقیق جمله حضرت زینب(س) مارایت الا جمیلا چیست؟»، شهر جواب.
- ↑ هاشمی نژاد، درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۸
- ↑ هاشمی نژاد، درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۸.
- ↑ علوی علی‌آبادی، فاطمه سادات، «مارأیت الا جمیلا».
- ↑ هاشمی نژاد، درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۹.
یادداشت
منابع
- ابن الاثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ش.
- ابن اعثم، أحمد بن اعثم، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن طاووس، علی بن موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف / ترجمه فهری، تهران، نشر جهان، ۱۳۴۸ش.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابو مخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطفّ، ۱جلد، جامعه مدرسین - ایران ؛ قم، چاپ: سوم، ۱۴۱۷ق.
- «سرّ تولد «ما رأیتُ الّا جمیلاً» از دل مصائب کربلا، خبرگزاری شبستان. تاریخ درج مطلب: ۲۹ شهریور ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- «شرح عبارت "ما رأیت الا جمیلا" (بخش اول) - سید محمد مهدی میرباقری»، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع). تاریخ درج مطلب: ۱۴ شهریور ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- «شرح مقام ما رأیت الا جمیلا»، شفقنا. تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- «حضرت زینب(س) چگونه به مقام «مارایت الا جمیلا» رسید»، کبنا نیوز، تاریخ درج مطلب: ۹ اسفند ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- جمعی از نویسندگان، مع الرکب الحسین(ع)، قم، نشر نخستین، ۱۳۸۶ش.
- «جمله «ما رایت الا جمیلا» نشانگر بعد عرفانی شخصیت حضرت زینب(س) است»، خبرگزاری حکمت و معرفت، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- «چرا حضرت زینب(س) فرمودند ما رایت الا جمیلا؟»، تبیان، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- عطاردی، عزیز الله، مسند الإمام الشهید أبی عبد الله الحسین بن علی(ع)، تهران، عطارد، ۱۳۷۵ش.
- «عدم تایید منابع تاریخی در نسبت دادن"ما رایت الا جمیلا" به حضرت زینب(س)»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- علوی علی‌آبادی، فاطمه سادات، «مارأیت الا جمیلا»، پژوهشنامه معارف حسینی، دوره ۴، شماره ۱۴، ۱۳۹۸ش
- مشاهری فرد، عطیه، «تأملی زیبایی‌شناختی بر ما رأیت الا جمیلا»، موسسه فرهنگی هنری سلیس، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، الناشر: دار الكتب الإسلامية ۱۴۰۷ق، تهران چاپ چهارم.
- مقرّم، عبد الرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، موسسه الخرسان للمطبوعات، بی‌تا.
- «مَا رَأَیتُ إِلَّا جَمِیلًا؛ جواب دندان شکن «حضرت زینب(ع) به ابن زیاد»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- «ما رأیت الا جمیلا را درست معنا کنیم»، سایت قاصدون، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- «معنا و تفسیر دقیق جمله حضرت زینب(س) مارایت الا جمیلا چیست؟»، شهر جواب، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آبان ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- «معنای صحیح ما رأیت الا جمیلا»، پایگاه اطلاع رسانی هیأت رزمندگان اسلام، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- «معنای «ما رأیت الا جمیلاً»، خبرگزاری حوزه. تاریخ درج مطلب ۳۰ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- «منظور از «ما رأیت الا جمیلا»»، پایگاه اطلاع رسانی یاوران مهدی(عج)، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- «نگاه الهی حضرت زینب(س) به واقعه کربلا» خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت، ۱۴۰۲ق.
- هاشمی نژاد، سید عبدالکریم، درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۲ش.