قَیس بن مُسْهِر (مُسَهَّر) صَیداوی اَسدی، نامه‌رسان بین امام حسین(ع) ، کوفیان و مسلم بن عقیل که در قادسیه به دست نیروهای عبیدالله بن زیاد گرفتار شد و چند روز قبل از واقعه عاشورا به شهادت رسید. نام وی در زیارت الشهدا آمده است.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | قَیس بن مُسْهِر صیداوی اَسدی |
| نسب/قبیله | طایفه صیداء و قبیله بنی اسد |
| وفات | چند روز قبل از واقعه عاشورا |
| علت وفات | انداخته شدن از بالای دارالخلافه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام حسین (ع) |
| فعالیت‌ها | نامه‌رسان امام حسین (ع) |
اصل و نسب
نام کامل وی «قیس بن مسهر بن خلید بن جندب بن منقذ بن جسر بن نکرة بن صیداء» است.[۱] نام پدر او مُسهِر است، اما گاه به صورت مُسَهَّر نیز استفاده شده است.
قبیله قیس به بنی صیدا معروف بودند، بنی صیداء طایفه‌ای از بنی اسد به شمار می‌آمد،[۲] بدین جهت در بعضی از منابع، وی جزء شهدای بنی اسد به شمار آمده است.[۳] از آنجا که نام یکی از اجداد او نکره است وی را قیس بن مسهر نکری نیز گفته‌اند.[۴]
در بعضی از گزارش‌ها وی را مردی شریف، شجاع و مخلص خاندان رسول(ص) معرفی کرده‌اند. کمیت اسدی در شعری وی را شیخ بنی صیداء دانسته است.[۵]
نامه‌رسانی
اصلی‌ترین نقش قیس در جریان واقعه کربلا را می‌توان نامه‌رسانی وی عنوان کرد. نامه‌هایی که قیس در این جریان رد و بدل کرده عبارتنداز:
- رساندن نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) در مکه[۶]
- رساندن نامه مسلم از بین راه به امام حسین(ع)
- برگرداندن جواب امام به مسلم
- همراهی با مسلم در سفر و رساندن نامه مسلم به امام حسین(ع) در جریان بیعت کوفیان[۷]
- همراهی با امام حسین(ع) و رساندن نامه امام حسین(ع) از حاجر به کوفیان.[۸]
نامه کوفیان به امام حسین(ع)
تعدادی از نامه‌های اهالی کوفه در ۱۰ رمضان توسط عبدالله بن سبع همدانی و عبدالله بن وال تیمی به امام حسین(ع) رسید،[۹] دو روز بعد، قیس بن مسهر و عبدالرحمن بن عبدالله ارحبی و عمارة بن عبید سلولی ۱۵۰ نامۀ دیگر از سوی کوفیان به امام رساندند.[۱۰]
از اینجا مشخص می‌شود که قیس ساکن کوفه بوده و برای رساندن نامه کوفیان به امام عازم مکه شده است.
رساندن نامه‌های مسلم
قیس پس از سه روز استراحت، در ۱۵ رمضان به دستور امام و جهت همراهی با مسلم بن عقیل از مکه به سوی کوفه خارج شد.[۱۱] آنان ابتدا به مدینه رفتند تا مسلم با آشنایان خود خداحافظی کند.[۱۲] در این سفر دو راه بلد نیز همراه آنان بودند، آن‌دو در بین راه به علت تشنگی شدید، از دنیا رفتند.[۱۳]
- نامه اول مسلم(ع):مسلم از بین راه مکانی به نام تنگه خبیت نامه‌ای به امام حسین(ع) نوشت، این نامه را قیس به امام رساند، وی جواب نامه امام حسین(ع) را نیز به مسلم برگرداند.[۱۴]
- ادامه مسیر: قیس همراه مسلم به مسیر ادامه داد افرادی چون عمارة بن عبید سلولی و عبدالرحمان بن عبدالله ارحبی نیز همراه آنان بودند.[۱۵]
از گزارش‌ها چنین به‌دست می‌آید که قیس در تمام مسیر مکه تا کوفه همراه مسلم بوده و با مسلم به خانه مختار وارد شد.[۱۶]
- جمع آوری نیرو: قیس از کوفه به قبیله خود یعنی بنی اسد رفت و آنان را از آمدن مسلم به کوفه با خبر کرد. حبیب بن مظاهر که از این قبیله بود برای ملاقات با مسلم به خانه مختار آمد.[۱۷]
- نامه دوم مسلم: پس از بیعت کوفیان با مسلم، وی نامه‌ای به امام نوشت و بیعت کوفیان را به اطلاع ایشان رساند، این نامه را عابس بن ابی شبیب شاکری و قیس بن مسهر صیداوی به امام رساندند.[۱۸] در بعضی از منابع نام شوذب نیز دیده می‌شود.[۱۹]
سرانجام
آخرین نامه رسانی
امام حسین(ع)، قیس را از وادی حاجر روانه کوفه کرد، وی در این سفر، جواب امام به نامه مسلم را به همراه داشت.[۲۰] البته بعضی از گزارش‌ها گویای آن است که این نامه از کربلا به کوفه فرستاده شد.[۲۱] ولی به هرحال پس از شهادت مسلم این نامه ارسال شده است.[۲۲]
دستگیری
هنگامی‌که قیس به قادسیه رسید، حصین بن نمیر او را دستگیر نمود. حُصَین، قیس را پیش عبیدالله بن زیاد فرستاد[۲۳] تا ابن زیاد درباره او تصمیم‌گیری کند. وی قبل از دستگیری نامه‌ای که به همراه داشت را پاره کرد تا به دست دشمن نیفتد.[۲۴]
مناظره با ابن زیاد
پس از آنکه قیس را نزد ابن زیاد به دار الاماره بردند مناظره‌ای بین آن‌دو صورت گرفت.
- ابن زیاد گفت: تو کیستی؟
- گفت: مردی‌ام از شیعیان علی(ع) و پسرش
- گفت: چرا نامه را پاره کردی؟
- گفت: برای آنکه تو ندانی در آن چه نوشته است.
- گفت: از جانب که بود و سوی که نوشته؟
- گفت: از جانب امام حسین(ع) به گروهی از مردم کوفه که نام ایشان را نمی‌دانم.
قیس گفت: نام آن گروه را نمی‌گویم اما لعن را می‌کنم. قیس بر فراز منبر رفت وپس از حمد الهی ودرود فراوان بر پیامبر و خاندانش،عبیدالله بن زیاد و امویان را لعن کرد و خودش را به عنوان سفیر امام حسین (ع) معرفی کرد و مردم به یاری امام فراخواند . آن گاه به دستور ابن زیاد ازبالای قصر دارالاماره با دست بسته به پایین پرتابش کردند و سر از بدنش جداساختند.[۲۵]
شهادت
ابلاغ پیام امام حسین به مردم کوفه
به دستور ابن زیاد، قیس به بالای منبر رفت تا طبق قرار با ابن زیاد، علی(ع) و دو فرزندش را لعن کند. وی وقتی بر فراز منبر رفت ابتدا خدا را سپاس گفته و ستایش کرد. سپس درود بر پیامبر اکرم(ص) فرستاد و علی و حسن و حسین(ع) را فراوان مدح نموده و بر آنان رحمت فرستاد. وی در ادامه عبید الله بن زیاد و پدرش و ستمکاران بنی امیه را از اول تا آخر لعن و نفرین کرد آنگاه گفت:
- ای مردم، من فرستاده حسین به سوی شمایم و در فلان موضع از او جدا شدم، به سوی او بروید.[۲۶]
نحوه شهادت
پس از افشاگری‌های قیس، ابن زیاد دستور داد او را از بالای بام قصر پایین انداخته و به شهادت رساندند.[۲۷] سپس ابن زیاد دستور داد بدن وی را قطعه قطعه کردند.[۲۸]
در گزارش شیخ مفید آمده: او را دست بسته به زمین افکندند استخوانهایش شکست و هنوز رمقی مانده بود که مردی به نام عبد الملک بن عمیر لخمی، سر وی را برید. حاضران وی را نکوهش کردند که چرا چنین کردی؟ در جواب گفت: می‌خواستم راحتش کنم.[۲۹] البته در بعضی از منابع همین داستان برای عبدالله بن یقطر نیز ذکر شده است.[۳۰]
تاریخ شهادت
زمان دقیق شهادت قیس مشحص نیست، در بعضی از گزارش‌ها آمده خبر شهادت وی در عذیب الهجانات به امام حسین(ع) رسید، بدین ترتیب قبل از رسیدن امام به کربلا به شهادت رسیده است.[۳۱]اما طبق گزارشی که وی نامه امام را از کربلا به سوی کوفه می‌برده، وی در فاصله ۲ محرم تا عاشورا به شهادت رسیده است.
به هر حال آنچه قطعی است، قیس بعد از شهادت مسلم عازم کوفه شد، لذا شهادت وی بعد از روز عرفه می‌باشد.
عکس العمل امام حسین(ع)
هنگامی‌که خبر شهادت قیس توسط طرماح بن عدی به امام رسید[۳۲] اشک در چشمانش جاری شد و فرمود:
...فَمِنْهُم مَّن قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا ﴿٢٣﴾ (ترجمه:...برخى از آنان به شهادت رسيدند و برخى از آنها در [همين] انتظارند و [هرگز عقيده خود را] تبديل نكردند.)[الأحزاب–۲۳]
بار خدایا، برای ما و آنها بهشت مقرّر فرما و میان ما و آنها در قرارگاه رحمتت و ذخیره‌گاه نهان ثوابت فراهم آور.[۳۳]
در بعضی منابع آمده مجمع بن عبدالله عائذی خبر شهادت قیس را به امام رساند.[۳۴]
قیس در زیارت الشهدا
در فرازهایی از زیارت الشهدا به یکایک شهدای کربلا سلام داده می‌شود، در این قسمت نام قیس هم آمده و گفته شده:
السلام علی قیس بن مسهر الصیداوی[۳۵]
تشابه ماجرای قیس و عبدالله بن یقطر
در بسیاری از منابع شهادت عبدالله بن یقطر و قیس بن مسهر شبیه به هم گزارش شده ولی با دقت در منابع به دست می‌آید که فرق‌هایی بین جریان نامه رسانی این دو وجود دارد:
امام ابتدا عبدالله بن یقطر را با نامه‌ای به کوفه فرستاد و وی از مسیری عازم کوفه شد. دوباره نامه‌ای به قیس بن مسهر داد اما وی را از مسیر دیگری به کوفه فرستاد. ولی هر دو گرفتار نیروهای ابن زیاد شده و به شهادت رسیدند.[۳۶] البته نحوه شهادت آنان شبیه به هم بوده است.[۳۷]
سفیر
فیلم سینمایی سفیر به کارگردانی فریبرز صالح ، تولید سال ۱۳۶۱ هجری شمسی به مدت ١٤٧ دقیقه نقش قیس ابن مُسهّر صیداوی، نماینده امام حسین (ع) را در آگاهی دادن به مردم کوفه تا زمان شهادت به تصویر کشیده است.[۴۰]
پانویس
- ↑ أنساب الأشراف، ج۱۱، ص ۱۶۴؛جمهرةأنساب العرب، متن، ص ۱۹۵.
- ↑ تاریخ الیعقوبی، ج۱، ص ۲۳۰.
- ↑ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۲، ص ۲۴.
- ↑ تاج العروس، الزبیدی، ج۷، ص ۵۵۹.
- ↑ نفس المهموم، شیخ عباس القمی، ص ۵۸۶.
- ↑ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۱، ص ۵۷۳؛ تاریخ الطبری، ج ۶، ص۲۹۴ ط أولی مصر
- ↑ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۱، ص ۵۷۳.
- ↑ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۱، ص ۵۷۳.
- ↑ وقعة الطف، أبو مخنف، ص ۹۲.
- ↑ مقتل الحسین(ع)، الخوارزمی، ج۱، ص ۲۸۳؛ الإرشاد، المفید، ج۲، ص ۳۸؛ موسوعة التاریخ الإسلامی، الیوسفی الغروی، ج۶، ص ۱۱۱.
- ↑ الإرشاد، المفید، ج۲، ص ۳۹؛ وقعة الطف، أبو مخنف، ص ۹۷.
- ↑ وقعة الطف، أبو مخنف، ص ۹۶.
- ↑ تاریخ الطبری، ج۵، ص ۳۵۴.
- ↑ تاریخ الطبری، ج۵، ص ۳۵۴؛ در کربلا چه گذشت، ص ۱۱۲.
- ↑ وقعة الطف، أبو مخنف، ص ۹۷؛ در کربلا چه گذشت، ص ۱۰۹.
- ↑ موسوعة التاریخ الإسلامی، الیوسفی الغروی، ج۶، ص ۷۱.
- ↑ موسوعة التاریخ الإسلامی، الیوسفی الغروی، ج۶، ص ۷۱.
- ↑ تاریخ الطبری، ج ۶ ص۲۱۰؛ مثیر الأحزان، ابن نما الحلی، ص ۳۲.
- ↑ السماوی،ابصارالعين في انصارالحسين،ج۱، ص۱۱۶.
- ↑ وقعة الطف، أبو مخنف، ص ۱۵۹؛ نهایة الأرب، النویری، ج۲۰، ص ۴۱۲.
- ↑ مقتل الحسین(ع)، الخوارزمی، ج۱، ص ۳۳۵؛ دمع السجوم ترجمه نفس المهموم، ص ۱۸۰.
- ↑ الطبقات الکبری، خامسة۱، ص ۴۶۳؛ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۱، ص ۵۷۱.
- ↑ الأخبارالطوال، ص ۲۴۶؛ نهایة الأرب، النویری، ج۲۰، ص۴۱۳؛ الطبقات الکبری، خامسة۱، ص۴۶۳؛ دمع السجوم ترجمه نفس المهموم، ص ۱۵۲.
- ↑ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۱، ص ۵۷۳.
- ↑ القمي، الشيخ عباس، نفس المهموم في مصيبة سيدنا الحسين المظلوم، ج۱، ص۱۶۱. دمع السجوم ترجمه نفس المهموم، ص۱۵۲.
- ↑ دمع السجوم ترجمه نفس المهموم، ص۱۵۲.
- ↑ الأخبارالطوال، ص۲۴۶؛ أنساب الأشراف، ج۱۱، ص۱۶۴.
- ↑ نهایة الأرب، النویری، ج۲۰، ص۴۱۳.
- ↑ البدایةوالنهایة، ج۸، ص۱۶۸؛ دمع السجوم ترجمه نفس المهموم، ص۱۵۲.
- ↑ أنساب الأشراف، ج۳، ص۱۶۹؛ چاپزکار، ج۳، ص۳۷۹.
- ↑ مقتل الحسین(ع)، المقرم، ص۱۹۲؛ وقعة الطف، أبو مخنف، ص۱۷۴.
- ↑ وقعة الطف، أبو مخنف، ص۱۷۴.
- ↑ نفس المهموم، الشیخ عباس القمی، ص۵۸۶؛ موسوعة التاریخ الإسلامی، الیوسفی الغروی، ج۶، ص۱۲۴.
- ↑ در کربلا چه گذشت، ص۲۴۰.
- ↑ المجلسی، بحار الأنوار، ج۹۸، ص ۲۷۳؛ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۲، ص۴۵.
- ↑ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۱، ص۵۵۲.
- ↑ پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص۳۱۹.
- ↑ أنساب الأشراف، ج۳، ص ۱۶۷؛ چاپزکار، ج۳، ص۳۷۸؛ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۱، ص۵۵۳؛ تجارب الأمم، ج۲، ص۶۰.
- ↑ موسوعة کربلاء، لبیب بیضون، ج۱، ص ۵۵۳.
- ↑ فیلم سینمایی سفیر
منابع
- ابن حزم (م ۴۵۶)، جمهرة أنساب العرب، تحقیق لجنة من العلماء، بیروت،دار الکتب العلمیة، ط الأولی، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- ابن نما حلی(۸۴۱ ق)، مثیر الأحزان، مدرسة الإمام المهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف، قم۱۴۰۶ ق.
- ابومخنف کوفی(۱۵۸ ق)، وقعة الطف، جامعه مدرسین، قم،۱۴۱۷ ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر(م۲۷۹)کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت،دار الفکر، ط الأولی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶ق
- خوارزمی، موفق بن احمد(۵۶۸ ق)، مقتل الحسین علیه‌السلام، انوار الهدی، قم، ۱۴۲۳ ق.
- دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود(م۲۸۲)الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال،قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
- زرکلی، خیر الدین(م۱۳۹۶)الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت،دار العلم للملایین، ط الثامنة، ۱۹۸۹.
- سید ابن طاوس(۶۶۴ ق)، لهوف / ترجمه، مترجم سید ابوالحسن میر ابوطالبی، دلیل ما، قم.
- شیخ مفید(۴۱۳ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ ق.
- طبری، ابوجعفر محمدبن جریر(م۳۱۰)تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت،دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم، المکتبة الحیدریة، نجف.
- قمی،شیخ عباس، مترجم کمره‌ای، در کربلا چه گذشت / ترجمه نفس المهموم، مسجد جمکران،قم، ۱۳۸۱ ش.
- لبیب بیضون، موسوعة کربلاء، مؤسسة الاعلمی، بیروت، ۱۴۲۷ ق.
- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی(۱۱۱۰ ق)،بحار الأنوار(ط- بیروت،دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ ق، دوم.
- مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین علیه‌السلام مقرم / ترجمه، محمد مهدی عزیزالهی کرمانی،،نوید اسلام، قم.
- نویری(۷۳۳ ق)نهایة الأرب فی فنون الأدب،دار الکتب و الوثائق القومیة، قاهره، ۱۴۲۳ ق.
- یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن جعفر بن وهب(م۲۹۲)، تاریخ الیعقوبی، بیروت،دار صادر، بی‌تا.
- یوسفی غروی، محمد هادی، موسوعة التاریخ الإسلامی، مجمع الفکر الاسلامی، قم، ۱۴۱۷ ق.
پیوند به بیرون