رِفاعَة بن شَدّاد بَجَلی فِتیانی، (کشته شده در سال ۶۶ قمری) از یاران حضرت علی(ع)، از رهبران توابین و از یاران مختار. او در جنگ‌های جمل و صفین شرکت کرد و در حکومت حضرت علی(ع)، قاضی اهواز بود. رفاعه، از نخستین کسانی بود که به امام حسین(ع) نامه نوشت و او را به کوفه دعوت کرد، اما در کربلا حضو نداشت. پس از واقعه عاشورا، در کنار سلیمان بن صرد خزاعی از سران نهضت توابین به شمار می‌رفت و پس از شکست این قیام، در شمار یاران مختار قرار گرفت. منابع تاریخی از جدایی وی از مختار در مدت‌زمان کوتاهی سخن گفته‌اند. او سرانجام در قیام مختار کشته شد.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | رِفاعَة بن شَدّاد بَجَلی فِتیانی' |
| وفات | سال ۶۶ قمری ، کوفه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام علی(ع) • امام حسن(ع) • مختار • |
| فعالیت‌ها | قاضی اهواز• شرکت در جنگ جمل، صفین، قیام توابین و قیام مختار |
نسب
نسب رفاعه، به قبیله بجیله می‌رسد بسیاری از افراد این قبیله در زمان حکومت امام علی(ع) جانب ایشان را گرفتند و در جنگ صفّین، جز اندکی، در سپاه آن حضرت بودند[۱] در زمان امام پنجم و ششم، بسیاری از آنان در شمار شاگردان و یاران آن دو امام و امامان بعدی درآمدند. نجاشی، در رجالش بیش از پنجاه نفر را نام می‌برد، که نسبت بجلی دارند.[۲]
دوران امام علی(ع)
رفاعه همراه مالک اشتر در تشییع ابوذر در ربذه حضور یافت.[۳] او در حکومت امام علی(ع) منصب قضاوت را در اهواز به عهده داشت. در منابع از نامه‌ای از آن حضرت، خطاب به او یاد شده که بخش‌هایی از آن در دعائم الاسلام آمده است.[۴] این نامه به صورت جداگانه نیز چاپ شده است.[۵]
رفاعة در جنگ جمل فرماندهی لشکر پیاده را به عهده داشت.[۶] در جنگ صفین به فرمان علی(ع) پرچمدار قبیله بجیله شد.[۷]
پس از امام علی(ع)
شیخ طوسی از وی در شمار یاران امام حسن(ع) نام برده است.[۸] هنگامی که زیاد بن ابیه یاران حجر بن عدی را فراخواند، او با عمرو بن حمق خزاعی به مدائن گریختند سپس در مسیر موصل، عمرو مریض شد و به رفاعه گفت: تو خودت را نجات بده، او به موصل رفت.[۹]
واقعه کربلا
رفاعه، از نخستین کسانی بود که برای امام حسین(ع) نامه نوشت و او را به کوفه دعوت کرد[۱۰] ، اما در کربلا حضور نداشت. او در کنار سلیمان بن صرد یکی از سران توابین بود[۱۱] و پس از کشته شدن سلیمان بن صرد، سپاه را جمع کرد و به عراق بازگشت.
وی در قیام مختار حضور داشت[۱۲] اما هنگامی که احساس کرد مختار افکاری دارد که آنها را پنهان می‌کند، از مختار جدا شد و در صف مخالفان او قرار گرفت[۱۳]اما هنگامی که صدای «یا لثارات عثمان» را از مخالفان مختار شنید غضبناک شد و به سپاه مختار پیوست. وی سرانجام در سال ۶۶ق در سپاه مختار بود که کشته شد.[۱۴]
روایت
وی از عمرو بن حمق خزاعی روایت کرده است.[۱۵] عبدالملک بن عمیر از او روایت کرده است.[۱۶]
مختارنامه
انوشیروان ارجمند در مجموعه تلویزیونی مختارنامه نقش رفاعة بن شداد را بازی کرده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ نصربن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۶۰،۲۰۵ ،۲۲۸ـ۲۲۹.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۷۱، ۱۱۹،۲۱۵،۴۱۲، ۴۱۳، ۴۴۶، ۲۳۸، ۳۰۲.
- ↑ کشی، اختیار معرفة‌الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۶۵.
- ↑ تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۲۷؛ ج۲، ص۳۶، ۳۸، ۱۷۶، ۲۵۸، ۴۰۴، ۴۴۲، ۴۴۵، ۴۵۹، ۴۸۷، ۴۹۹، ۵۳۰، ۵۳۴؛ محدث نوری، مستدرک، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۵۰، ج۱۳، ص۳۹۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۷۹، ص۱۰۱.
- ↑ نامه امام علی به رفاعه بن شداد بجلی
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۶۸.
- ↑ نصربن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۰۵.
- ↑ شیخ طوسی، رجال، ۱۴۱۵ق، ص۹۴.
- ↑ اسدالغابه، ج۳، ص۷۱۵؛ انساب الاشراف، ج۵، ص۲۷۲؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۴، ص۸۸؛ طبری، ج۵، ص۲۶۵
- ↑ الامامه و سیاسة، ج۲، ص۷؛انساب الاشراف، ج۳، ۱۵۷؛ ابن خلدون، ج۳، ص۲۷؛ طبری، ج۵، ص۳۵۲
- ↑ انساب الاشراف، ج۶، ص۳۶۴
- ↑ البدایة و النهایة، ج۸، ص۲۶۴
- ↑ البدایة و النهایة، ج۸، ص۲۹۱
- ↑ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۲۹؛ طبری، ج۶، ص۶۱۶؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۲۳۵؛البدایة و النهایة، ج۸، ص۲۶۷؛ طبری، ج۶، ص۵۰
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۴، ص۸۷
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۵، ص۲۲۷
- ↑ سریال مختارنامه
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد، أسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۹۹ـ۱۴۰۲ق/۱۹۷۹ـ ۱۹۸۲م.
- ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ط الأولی، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، ط الثانیة، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- ابن قتیبه، أبومحمد عبدالله بن مسلم دینوری، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ط الأولی، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- ابن کثیر، أبوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
- زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، ط الثامنة، ۱۹۸۹م.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، ناشر: جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم والملوک، بیروت، ۱۴۰۷ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال: تلخیص، محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
- محدث نوری، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق.
- نجاشی، احمدبن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
- نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴ق.
- نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الإسلام، ۲ جلد، دارالمعارف مصر، ۱۳۸۵ق.
پیوند به بیرون