خطبه خط الموت
| خطبه خُطّ المَوت | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | اشتیاق امام حسین(ع) به شهادت و چگونگی آن |
| صادره از | امام حسین(ع) |
| منابع شیعه | الملهوف على قتلى الطّفوف و كشف الغمة في معرفة الأئمة |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
خطبه خُطّ المَوت از خطبه‌های منقول از امام حسین(ع) درباره اشتیاق به شهادت و چگونگی آن، که هنگام خروج از مکه به سمت عراق ایراد شده است. در فرازی از خطبه، مکان شهادت امام حسین(ع) بین کربلا و نواویس بیان شده است. متن خطبه خط الموت، در کتاب‌های الملهوف و کشف الغمة آمده است.
خطبه خط الموت را نشانگر اوضاع دینی و اجتماعی عصر امام حسین دانسته‌اند و اینکه آن امام برای اصلاح جامعه، اعلان قربانی کردن خود می‌کند. برخی مکان ایراد خطبه را مکه و برخی مدینه گفته‌اند.
اهمیت و جایگاه
در منابع تاریخی خطبه‌ای به نام خُطّ الموت از امام حسین(ع) نقل شده که هنگام خروج از مکه به سمت عراق آن را ایراد کرده است. طبق فرازی از این خطبه، امام به محل شهادت خود در منطقه‌ای بین نواویس و کربلا اشاره می‌کند.[۱] نواویس، منطقه‌ای نزدیک کربلاست که قبرستان مسیحیان بوده است.[۲]
خطبه خط الموت را نشانگر اوضاع دینی و اجتماعی زمان امام حسین(ع) دانسته‌اند؛ زیرا امام تصمیم خود برای قربانی‌شدن را اعلان می‌کند تا از این طریق شریعت اسلامی را حفظ کرده باشد. به گفته شریف قرشی در کتاب حیاة الامام الحسین، اوضاع جامعه اسلامی به جایی رسیده بود که فقط با کار بزرگی مثل قربانی کردن، اصلاح می‌شد.[۳] برخی با استناد به این خطبه، قیام امام حسین(ع) را از قیام‌های دیگر جدا کرده و هدف از نهضت امام را شهادت دانسته‌اند.[۴]
خطبه خط الموت در دو منبع مربوط به قرن هفتم قمری: الملهوف[۵] و کشف الغمة[۶] نقل شده و علامه مجلسی در بحارالانوار نیز آن را از این دو منبع نقل کرده است.[۷] در نقل خطبه در الملهوف و کشف الغمة جز برخی کلمات، اختلافی نیست.[۸]
محتوا
محتوای خطبه خط الموت آگاهی از شهادت و عشق به مرگ در راه خدا دانسته شده است.[۹] افزون بر آن، در این خطبه کوتاه مطالب مختلفی بیان شده است:
- توصیف زیبایی و جدایی‌ناپذیری مرگ از انسان مانند گردنبندی بر گردن دخترکان.[۱۰]
- بیان اشتیاق امام برای ملاقات مرگ و دیدن گذشتگان خود.[۱۱]
- خبر دادن امام حسین(ع) از شهادت خود[۱۲] و چگونگی آن.[۱۳]
- توصیف دشمنان به گرگان درنده.[۱۴]
- توصیف حتمی بودن این واقعه و راضی بودن به رضای خداوند[یادداشت ۱].[۱۶]
- بیان اینکه خداوند پاداش صابران را به او می‌دهد.[۱۷]
- توصیف جایگاه خود در جوار رسول الله(ص) بعد از شهادت.[۱۸]
- تشویق مسلمانان برای همراهی با امام حسین(ع).[۱۹]
زمان و مکان ایراد
سید ابن طاووس زمان ایراد خطبه را هنگام خروج امام حسین(ع) به سمت عراق بیان کرده است. در کلام سید ابن طاووس سخنی از اینکه مکان ایراد این خطبه کجا بوده، نشده است.[۲۰] برخی محل ایراد این خطبه را، مدینه[۲۱] و برخی دیگر مکه دانسته‌اند.[۲۲]
متن و ترجمه
| متن | ترجمه |
|
اَلْحَمْدُلِلهِ ما شاءَ اللهُ، وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللهِ، وَ صَلَّی اللهُ عَلی رَسُولِهِ، خُطَّ الْمَوْتُ عَلی وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقَلادَةِ عَلی جیدِ الْفَتاةِ، وَ ما أَوْلَهَنی إِلی أَسْلافی اِشْتِیاقُ یعْقُوبَ إِلی یوسُفَ، وَ خُیرَ لِی مَصْرَعٌ اَنَا لاقیهِ. کَأَنِّی بِاَوْصالی تَقْطَعُها عَسْلانُ الْفَلَواتِ بَینَ النَّواویسِ وَ کَرْبَلاءَ فَیمْلاََنَّ مِنِّی اَکْراشاً جَوْفاً وَ اَجْرِبَةً سَغْباً، لا مَحیصَ عَنْ یوْم خُطَّ بِالْقَلَمِ، رِضَی اللهِ رِضانا اَهْلَ الْبَیتِ، نَصْبِرُ عَلی بَلائِهِ وَ یوَفّینا اَجْرَ الصّابِرینَ. لَنْ تَشُذَّ عَنْ رَسُولِ اللهِ(صلی الله علیه وآله) لَحْمَتُهُ، وَ هِی مَجْمُوعَةٌ لَهُ فی حَظیرَةِ الْقُدْسِ، تَقَرُّ بِهِمْ عَینُهُ وَ ینْجَزُ بِهِمْ وَعْدُهُ. مَنْ کانَ باذِلا فینا مُهْجَتَهُ، وَ مُوَطِّناً عَلی لِقاءِ اللهِ نَفْسَهُ فَلْیرْحَلْ مَعَنا فَاِنَّنِی راحِلٌ مُصْبِحاً اِنْ شاءَ اللهُ تَعالی[۲۳] |
حمد و سپاس از آنِ خداست، آنچه او بخواهد [همان شود]، و هیچ توان و قوّتی جز به کمک او نیست، و درود خداوند بر فرستاده‌اش حضرت محمّد(ص). آگاه باشید: قلاّده مرگ بر گردن آدمیزاد، همانند گردنبندی است بر گردن دختران جوان. اشتیاق من به دیدار گذشتگانم (پدر و مادرم و جدّ و برادرم) همانند اشتیاق یعقوب به دیدار یوسف است. برای من شهادتگاهی برگزیده شده که به یقین به آن خواهم رسید و گویا می‌بینم گرگان درنده بیابان بین نواویس و کربلا بند بند تنم را پاره پاره کرده و گویی از من شکم‌های تهی و مشک‌های خالی خود را پر می‌کنند. از آن روز که قلم تقدیر الهی بر آن رقم خورده است، گریزی نیست. خشنودی خداوند خشنودی ما اهل بیت است. ما در برابر بلا و آزمایش الهی شکیباییم و او پاداش عظیم صابران را به ما خواهد داد. هرگز پاره تن رسول خدا از وی جدا نمی‌شود و در حضیرة القدس (درجات عالی بهشت) به او ملحق خواهد شد، و چشمان رسول خدا(ص) به ذرّیه‌اش روشن می‌شود و وعده‌اش توسّط آنان وفا خواهد شد. هر کس آماده است خون خود را در راه ما نثار کند و خود را آماده لقای خداوند سازد، با ما رهسپار شود، چرا که من به خواست خداوند فردا صبح حرکت خواهم کرد.[۲۴] |
پانویس
- ↑ شریف قرشی، حیاة الامام الحسین، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۹۵.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۱۷۹؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۲۵۴.
- ↑ شریف قرشی، حیاة الامام الحسین، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۹۵-۲۹۶
- ↑ معاش، الإمام الحسین علیه‌السلام و الوهابیة، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۸۸.
- ↑ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۱۷ق، ص۱۲۶
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۳۳ق، ج۲، ص۲۳۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۳۶۶-۳۶۷.
- ↑ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۱۷ق، ص۱۲۶؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۳۳ق، ج۲، ص۲۳۹.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف، ص۱۶۱.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۱-۱۷۲.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۱-۱۷۲.
- ↑ معاش، الإمام الحسین علیه‌السلام و الوهابیة، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۸۸.
- ↑ شریف قرشی، حیاة الامام الحسین، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۹۵.
- ↑ حسینی طهرانی، لمعات الحسین، ص۳۷-۴۰.
- ↑ یاران مخلص در قیام امام حسین(َع)»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۱-۱۷۲.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۱-۱۷۲.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۱-۱۷۲.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۱-۱۷۲.
- ↑ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۱۷ق، ص۱۲۶.
- ↑ آل طعمه، تاریخ مرقد الحسین و العباس(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳.
- ↑ شریف قرشی، حیاة الامام الحسین، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۹۵.
- ↑ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۱۷ق، ص۱۲۶؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۳۳ق، ج۲، ص۲۳۹.
- ↑ یاران مخلص در قیام امام حسین(ع)، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی؛ شعرانی، دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۱-۱۷۲.
یادداشت
- ↑ جمله «رِضَی اللهِ رِضانا اَهْلَ الْبَیتِ» هم می‌تواند به این معنا باشد که خشنودی خداوند خشنودی ما اهل بیت است.[۱۵] و هم می‌تواند براساس آیه «رَضِی اللهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ» به این معنا باشد که اهل‌بیت(ع) به حدّ رضا و پسند خدا رسیده و خدا را در عبودیت، از خود راضی ساخته و خود نیز از او راضی گشته‌اند. براین اساس جلب رضایت الهی از طریق رضایت اهل‌بیت(ع) است.(«شرح زیارت جامعه کبیره-۳۶»، وبگاه وارثون.)
منابع
- آل طعمه، سلمان هادی، تاریخ مرقد الحسین و العباس(ع)، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۶ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تهران، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۴۳۳ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت،دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
- حسنی حلی، سیدعلی بن طاووس، الملهوف علی قتلی الطّفوف، قم، انتشارات اسوه، ۱۴۱۷ق.
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، لمعات الحسین.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارالصادر، ۱۹۹۵م.
- شریف قرشی، باقر، حیاة الامام الحسین بن علی علیهما السلام دراسة و تحلیل، قم، قلم مکنون، ۱۳۸۵ق.
- شعرانی، ابوالحسن، دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، انتشارات مؤسسه وفاء، ۱۴۰۳ق.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، ۱۳۷۶ش.
- معاش، جلال، الإمام الحسین علیه‌السلام و الوهابیة، قم، انتشارات یاس الزهراء، ۱۴۲۹ق.
- یاران مخلص در قیام امام حسین(ع)، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۱ق.