اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سَفینةُ النَجاة (همانا حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است) حدیث نبوی(ص) است که اشاره به جایگاه امام حسین(ع) در هدایت و نجات انسان‌ها دارد. این روایت، الهام‌بخش مضامین شعری، آثار خوشنویسی، مداحی‌ها، شعارها، نمادهای مذهبی و... بوده است.
 خطاطی «اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سفینةُ النَجاة» اثر کرمعلی شیرازی | |
| اطلاعات روایت | |
|---|---|
| موضوع | امام حسین(ع) |
| صادره از | پیامبر(ص) |
| منابع شیعه | مدينة معاجز الائمة الاثنی عشر |
| مؤید روایی | حدیث سفینه |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
عبارت ذکر شده توسط سید هاشم بحرانی در قرن یازدهم هجری قمری بدون ذکر سند نقل شده و عیناً در منابع متقدم روایی وجود ندارد. دو نقل از شیخ صدوق نزدیک به مضمون آن وجود دارد که سند آنها به پیامبر اکرم(ص) می‌رسد. وثاقت چند مورد از راویان این نقل‌ها ثابت نشده است امّا نقل این روایت را دلیل بر صحت عقیده آنها دانسته‌اند.
حدیث سفینه را که در منابع شیعه و سنی از پیامبر(ص) نقل شده و اهل‌بیت(ع) را همانند کشتی نوح و مایه نجات انسان معرفی می‌کند، مؤید مضمون این روایت می‌دانند.
نقل روایت‌گونهٔ «همه اهل بیت(ع) کشتی نجات هستند، اما کشتی امام حسین(ع) وسیع‌تر و سریع‌تر است». میان برخی خطبا مشهور است؛ محمد محمدی ری‌شهری این سخنان را برخاسته از تحلیل جعفر شوشتری می‌داند و بر این باور است که این مطلب، ریشه روایی ندارد.
معرفی و اهمیت
اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سَفینةُ النَّجاة به‌معنای (همانا حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است) روایتی از پیامبر(ص) است که سید هاشم بحرانی (درگذشت: ۱۱۰۷ق) در کتاب مَدینة المَعاجِز از پیامبر(ص) نقل کرده است[۱]
این روایت، الهام‌بخش هنرمندان آئینی شیعه در عرصه‌های مختلف هنری، از جمله شعر،[۲] خوشنویسی،[۳] مداحی[۴] و نماهنگ[۵] بوده است. همچنین این روایت در ضریح امام حسین(ع) قلم‌زنی شده است.[۶]
ستاد فرهنگی اربعین با صدور اطلاعیه‌ای، شعار مراسم اربعین در سال ۱۳۹۹ش را «الحسین سفینة النجاة» اعلام کرد.[۷] علت این انتخاب، تأکید بر جایگاه امام حسین(ع) در جهت برون‌رفت جوامع اسلامی از مشکلاتی همچون بیماری کرونا و استعمارگری آمریکا عنوان شده است.[۸] همچنین در رویداد آیینی شهر تهران که در ایام اربعین ۱۴۰۲ش برگزار گردید، یک کشتی به نماد کشتی نجات‌‌بودن امام حسین(ع) در میدان آزادی تهران نصب شد.[۹]
استفاده از این روایت در تابلو‌نوشته‌های زمان دفاع مقدس توسط رزمندگان اسلام را یکی از موارد نشان‌دهنده پیوند درونی و روحی رزمندگان با اباعبدالله(ع) و فرهنگ عاشورا دانسته‌اند.[۱۰]
تأیید با روایت‌های دیگر
.jpg)
تعبیر «اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سَفینةُ النَّجاة» را نقل به معنا از روایات دیگر دانسته‌اند که به این شکل در منابع متقدم حدیثی وجود ندارد.[۱۱] با این حال مضمون این حدیث با نقل‌های دیگر هم‌پوشانی دارد:
روایت هم‌مضمون
شیخ صدوق (درگذشت: ۳۸۱ق) در کتاب عیون اخبار الرضا(ع) روایتی را با همین مضمون از پیامبر نقل کرده است: «... إِنَّ الْحُسَینَ بْنَ عَلِی فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمَکْتُوبٌ عَنْ یمِینِ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِصْبَاحُ هُدًی وَ سَفِینَةُ نَجَاةٍ...» [۱۲] (همانا حسین بن علی(ع) در آسمان بزرگتر از زمین است و در سمت راست عرش الهی این‌گونه نوشته شده است [که او] چراغ هدایت و کشتی نجات است.) همچنین در کتاب کمال‌الدین آمده است: «... إِنَّ الْحُسَینَ بْنَ عَلِی فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ فَإِنَّهُ مَکْتُوبٌ عَنْ یمِینِ الْعَرْشِ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِینَةُ نَجَاة...» [۱۳] (همانا حسین بن علی(ع) در آسمان بزرگتر از زمین است و در سمت راست عرش الهی این‌گونه نوشته شده است [که او] چراغ هدایت‌گر و کشتی نجات است.)
برخی منابع شیعی همچون اِعلامً الوَری نوشته شیخ طَبْرِسی[۱۴] (درگذشت: ۵۴۸ق)، الخَرائِج و الجَرائِح اثر قطب راوندی[۱۵] (درگذشت: ۵۷۳ق)، الدُّر النَظیم نگارش یوسف بن حاتَم شامی[۱۶] (درگذشت: ۶۷۶ق)، الصراط المستقیم اثر علی بن محمد نباطی بیاضی[۱۷] (درگذشت: ۸۷۷ق)، اِثبات الهُداة نوشته شیخ حر عاملی[۱۸] (درگذشت: ۱۱۰۴ق)، الاِنصاف اثر سید هاشم بحرانی[۱۹] (درگذشت: ۱۱۰۷ق) و بحار الانوار نگارش علامه مجلسی[۲۰] (درگذشت: ۱۱۱۰ق) این حدیث را از صدوق نقل کرده‌اند.
اعتبار روایت هم‌مضمون
در سلسله سند نقل‌های صدوق، از راویانی همچون علی بن ثابت، احمد بن ثابت،[یادداشت ۱] محمد بن علی عبدالصمد کوفی، علی بن عاصم[۲۱] و محمد بن فضل نحوی[۲۲] نام برده شده است. رجالیان درباره این روایان گفته‌اند:
- علی بن ثابت[۲۳] یا احمد بن ثابت[۲۴] را از مشایخ صدوق دانسته و توثیق کرده‌اند.
- درباره محمد بن فضل نحوی مطلبی در منابع رجالی نیست.[۲۵]
- محمد بن علی بن عبدالصمد کوفی مجهول است.[۲۶]
- علی بن عاصم به عنوان شیخ شیعه معرفی شده است.[۲۷] به عقیده آیت‌الله خویی اگرچه در جلالت و بزرگی وی تردیدی نیست امّا وثاقت او ثابت نشده است.[۲۸]
عباسی زنجانی براین باور است که نقل این روایت نشان‌دهنده عقیده صحیح همه راویان آن است.[۲۹] همچنین مروجی طبسی معتقد است این روایت از نظر سندی مشکل دارد، امّا به دلیل قوت متن، نیازی به بررسی سندی ندارد.[۳۰]
حدیث سفینه
روایتی معروف به حدیث سفینه، در منابع شیعه[۳۱] و اهل‌سنت[۳۲] نقل شده است که پیامبر(ص) اهل‌بیتش را به کشتی نوح تشبیه کرده‌اند؛ هر کس در آن کشتی باشد نجات می‌یابد و هرکس از آن بازماند هلاک می‌شود.
کشتی امام حسین(ع)، وسیع‌تر و سریع‌تر
گفته شده در کلام برخی خطباء مطلبی به‌عنوان روایت، شهرت یافته است که همه اهل بیت(ع)، کشتی نجات‌اند؛ امّا کشتی امام حسین(ع)، وسیع‌تر و پُرسرعت‌تر است.[۳۳] به بیان محمدی ری‌شهری (درگذشت: ۱۴۰۱ش)، با جستجوی فراون، در هیچ روایتی، این مطلب یافت نشده است.[۳۴] به عقیده وی ریشه این مطلب، تحلیل جعفر شوشتری[۳۵][یادداشت ۲] (درگذشت: ۱۳۰۳ق) در رابطه با ظرفیت‌های عاشورا و جایگاه امام حسین(ع) در راستای هدایت و نجات انسان‌هاست.[۳۶]
پانویس
- ↑ بحرانی، مدینة المعاجز، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۵۲.
- ↑ زیلابی و دیگران، «تحلیل سبک‌شناسی اشعار آیینی شاعران پس از انقلاب»، ص۳۲؛ رضایی اردانی و صادقی، «چشم‌انداز پایداری در اشعار عاشورایی (مطالعۀ موردی شاعران عاشورایی یزد)»، ص۱۰؛ «رباعی‌های سفینة النجاتی»، سایت کرب‌و‌بلا.
- ↑ «خوشنویسی/اِنَّ الْحُسین مِصباحُ الْهُدی...»، سایت عقیق.
- ↑ «امیر عباسی - ان الحسین مصباح الهدی»، سایت آپارات؛ ان الحسین مصباح الهدی، سایت نوا.
- ↑ «همزمان با اربعین حسینی؛ «امانت عشق» با صدای محمد اصفهانی منتشر شد»، سایت حوزه هنری انقلاب اسلامی استان یزد.
- ↑ ذاکری و حسینی موحد، گوهر ناب در حریم آفتاب، ۱۳۹۱ش، ص۲۹-۳۰.
- ↑ «الحسین سفینه النجاه» شعار اربعین ۱۳۹۹»، سایت حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ «الحسین سفینه النجاه» شعار اربعین ۱۳۹۹»، سایت حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ «کشتی «سفینه النجاة» حسینی در میدان آزادی نصب شد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ سنگری، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۰.
- ↑ «آیا عبارت «إنّ الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة» حدیث و یا برگرفته از حدیث است؟»، سایت اسلام کوئست.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۶۰؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱،ص۲۶۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱،ص۲۶۵.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۴۰۰.
- ↑ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۵۱.
- ↑ شامی، الدر النظیم، ۱۴۲۰ق، ص۵۲۶.
- ↑ عاملی نباطی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۵۵.
- ↑ شیخ حر عاملی، إثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۴۹.
- ↑ بحرانی، الانصاف، ۱۳۷۸ق، ص۳۵۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶،ص۲۰۵ و ج۹۱، ص۱۸۴.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۵۹.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱،ص۲۶۵.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۳۸۱.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵؛ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۵، ص۳۵۱؛ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۶۷.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۲۸۶؛ عباسی زنجانی، الجامع فی الرجال، ۱۴۳۶ق، ج۱۰، ص۴۲.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۲۳۶.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۲۹۴.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۳، ص۷۱.
- ↑ عباسی زنجانی، الجامع فی الرجال، ۱۴۳۶ق، ج۱۰، ص۴۲.
- ↑ مروجی طبسی، «درس مهدویت استاد طبسی»، مدرسه فقاهت.
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۳۳؛ دیلمی، ارشادالقلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۰۶؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۷؛ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۶۲ش، ص۲۶۹، حدیث ۱۸؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶، پاورقی.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶، پاورقی.
- ↑ شوشتری، الخصائص الحسنیة، ۱۴۱۶ق، ص۱۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶، پاورقی.
یادداشت
- ↑ در روایت کمال‌الدین، به جای علی بن ثابت، احمد بن ثابت است. (شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱،ص۲۶۵.)
- ↑ کلام وی در کتاب الخصائص الحسینیة چنین است : «فرأیت فی الحسین علیه‌السلام خصوصیة فی الوسیلة إلی اللّه اتّصف بسببها بانّه بالخصوص، باب من أبواب الجنة و سفینة للنجاة و مصباح للهدی، فالنبی و الأئمة علیهم السلام کلّهم أبواب الجنان ؛ لکنّ باب الحسین أوسع، و کلّهم سفن النجاة؛ لکنّ سفینة الحسین مجراها فی اللجج الغامرة أسرع و مرساها علی السواحل المنجیة أیسر، و کلّهم مصابیح الهدی؛ لکنّ الاستضاءة بنور الحسین أکثر و أوسع، و کلّهم کهوف حصینة؛ لکنّ منهاج کهف الحسین أسمح و أسهل. در حسین علیه‌السلام برای وسیله تقرّب به خدا بودن، ویژگی‌ای دیدم که او، به سبب آن ویژگی است که این گونه توصیف شده است : دری از درهای بهشت، کشتی نجات و چراغ هدایت !پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمّه علیهم السلام همگی درهای بهشت‌اند ؛ امّا درِ حسین علیه‌السلام گشوده‌تر است. همگی کشتی نجات‌اند ؛ امّا کشتی حسین علیه‌السلام در میان امواج توفان‌های شدید، پُرشتاب تر، و پهلو گرفتنش در ساحل‌های نجات، آسان‌تر است. همگی، چراغ هدایت‌اند ؛ امّا پرتو گرفتن از نور حسین علیه‌السلام، بیشتر و وسیع‌تر است. همگی، پناهگاه‌های مستحکم اند؛ امّا راه رسیدن به پناهگاه حسین علیه‌السلام، هموارتر و آسان‌تر است» (شوشتری، الخصائص الحسینیة، ۱۴۱۶ق، ص۱۰)
منابع
- «آیا عبارت «إنّ الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة» حدیث و یا برگرفته از حدیث است؟»، سایت اسلام کوئیست، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «امیر عباسی - ان الحسین مصباح الهدی»، سایت آپارات، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «کشتی «سفینه النجاة» حسینی در میدان آزادی نصب شد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «ان الحسین مصباح الهدی»، سایت نوا، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، الانصاف فی النص علی الائمة الاثنی‌عشر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ق.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- ترابی شهرضایی، اکبر، الموسوعة الرجالیة المیسرة، قم، مؤسسة الإمام الصادق علیه‌السلام، ۱۳۸۹ش.
- جواهری، محمد، المفید من معجم رجال الحدیث، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۳۸۸ش.
- حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
- «الحسین سفینه النجاه» شعار اربعین ۱۳۹۹»، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
- خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۳۷۲ش.
- «خوشنویسی/اِنَّ الْحُسین مِصباحُ الْهُدی...»، سایت عقیق، تاریخ درج مطلب ۱۶ مرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «رباعی‌های سفینة النجاتی»، سایت کرب و بلا، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
- دیلمی، حسن بن ابی الحسن، ارشاد القلوب، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
- ذاکری، محمدحسن و سید محمد حسینی موحد، گوهر ناب در حریم آفتاب: دره اصیله فی حریم الشمس، تهران، امام عصر(عج)، ۱۳۹۱ش.
- رضایی اردانی، فضل‌الله و مهدی صادقی، «چشم‌انداز پایداری در اشعار عاشورایی (مطالعۀ موردی شاعران عاشورایی یزد)»، نشریه فنون ادبی، دوره ۱۵، شماره ۲، پیاپی۴۳، تیر ماه ۱۴۰۲ش.
- زیلابی، عزیز و دیگران، «تحلیل سبک شناسی اشعار آیینی شاعران پس از انقلاب»، نشریه سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دوره ۱۵، شماره۳، پیاپی۷۳، ۱۴۰۱ش.
- سنگری، محمدرضا، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
- شامی، یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۲۰ق.
- شوشتری، جعفر، الخصائص الحسنیة، قم، نشر الشریف الرضی، ۱۴۱۶ق.
- شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۰ق.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، الاعلمی فی المطبوعات، ۱۴۲۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، کتابخانه اسلامی، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ق.
- عاملی نباطی، علی بن محمد، الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰ق.
- عباسی زنجانی، موسی، الجامع فی الرجال، قم، مؤسسة ولی العصر علیه‌السلام للدراسات الإسلامیة، ۱۴۳۶ق.
- قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، ۱۴۰۹ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ۱۳۸۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین علیه‌السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۸ش.
- مروجی طبسی، نجم الدین، «درس مهدویت استاد طبسی»، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مولف، ۱۴۰۵ق.
- «همزمان با اربعین حسینی؛ «امانت عشق» با صدای محمد اصفهانی منتشر شد»، سایت حوزه هنری انقلاب اسلامی استان یزد، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.