آقارضا همدانی نجفی (۱۲۵۰ق-۱۳۲۲ق) معروف به محقق همدانی از فقهای قرن سیزدهم. او از شاگردان خاص میرزای شیرازی در سامرا بود و پس از درگذشت وی، مرجعیت شیعیان را عهده‌دار شد. آقارضا با برخی فتاوای خاص و ویژگی‌های اخلاقی زبانزد بود. از او آثاری برجای مانده که بیشتر شرح، حواشی و تعلیقه بر آثار دیگران است. و رساله عملیه او «ذخیرة الأحکام فی مسائل الحلال و الحرام» نام داشت. او در حرم عسکریین دفن شده است.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | آقارضا بن محمدهادی همدانی نجفی |
| لقب | محقق همدانی |
| تاریخ تولد | ۱۲۵۰ق |
| تاریخ وفات | ۱۳۲۲ق |
| محل دفن | حرم عسکریین |
| شهر وفات | سامرا |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرزای شیرازی • شیخ انصاری • میرزا محمد تقی شیرازی |
| شاگردان | آقا بزرگ تهرانی • سید محسن امین • محمد حسین کاشف الغطاء • محمد جواد بلاغی و... |
| محل تحصیل | حوزه علمیه همدان • حوزه علمیه نجف |
| تألیفات | ذخیرة الأحکام • حاشیه بر مکاسب، ریاض، نجاة العباد و... • تقریرات درس میزای شیرازی در فقه(بیع و خیارات) و اصول و... |
زندگی‌نامه و حیات علمی
ولادت آقا رضا همدانی در سال ۱۲۵۰ق در همدان است.[۱] او مقدمات علوم اسلامی را در حوزه علمیه همدان گذراند، سپس به نجف مهاجرت کرد و به درس شیخ مرتضی انصاری راه یافت. حاج آقا رضا سپس در درس میرزای شیرازی حاضر شد و پس از آن به‌همراه استادش راهی سامرا گردید و در آن شهر ساکن شد.[۲]
اساتید و شاگردان
مشهورترین اساتید همدانی عبارتند از:
- شیخ انصاری(متوفای ۱۲۸۱ق)
- سید محمدحسن شیرازی(متوفای ۱۳۱۲ق)
- میرزا محمدتقی شیرازی(متوفای ۱۳۳۸ق)
- میرزا حسن بن میرزا خلیل تهرانی نجفی(متوفای ۱۳۲۳ق).[۳]
وی شاگردان فراوانی نیز تربیت کرد که هر کدام از آنها از عالمان و چهره‌های مطرح بودند. برخی از آنها عبارتند از:
- آقا بزرگ تهرانی صاحب الذریعه
- سید محسن امین صاحب اعیان الشیعة
- شیخ محمد یا احمد بن حسین بن محمد حسن صاحب جواهر(متوفای ۱۳۴۴ق)
- شیخ علی بن شیخ باقر بن صاحب‌جواهر
- شیخ احمد کاشف الغطاء
- شیخ محمدحسین کاشف الغطاء(متوفای ۱۳۷۳ق)
- شیخ رضا بن محمد حسین بن محمد باقر بن محمد تقی، صاحب هدایة المسترشدین(متوفای ۱۳۶۲ق)
- شیخ عبدالحسین بن محمد تقی آل شیخ اسدالله کاظمی
- سید حسن صدر(متوفای ۱۳۵۴ق) صاحب کتاب تکملة أمل الآمل
- حاج محمدحسن کبّة
- سید کمال‌الدین، مشهور به میرزا آقا بن امیر محمدعلی رضوی خوانساری دولت‌آبادی(متوفای ۱۳۲۸ق)
- شیخ علی بن شیخ نصرالله همدانی(متوفای ۱۳۳۹ق) داماد آقا رضا همدانی
- شیخ علی بن شیخ ابراهیم قمی(متوفای ۱۲۷۲ق)
- شیخ ابوالقاسم بن محمدتقی قمی(متوفای ۱۳۵۳ق)
- شیخ محمدتقی مقدس تهرانی
- علی بن حسین طریحی نجفی(متوفای ۱۳۳۳ق)
- سید علی بن سید محمود، عموی صاحب أعیان الشیعة(متوفای ۱۳۲۸ق)
- سید مهدی بن حبیب‌الله حسینی شیرازی حائری(متوفای ۱۳۸۰ق)
- حاج میرزا باقر طباطبائی(متوفای ۱۳۶۶ق)
- شیخ جعفر بن شیخ راضی
- شیخ علی حلی
- شیخ محمدجواد بلاغی(متوفای ۱۳۵۲ق)
- شیخ حسین مغنیة عاملی
- شیخ منیر عسیران صیداوی عاملی
- سید مشکور طالقانی
- سید یوسف بن جواد موسوی عاملی شحوری.[۴]
وفات
همدانی در ۲۸ صفر ۱۳۲۲ق در ۷۲ سالگی در سامرا درگذشت[۵] و در حرم عسکریین مقابل قبر حکیمه دختر امام جواد دفن شد.[۶]
تألیفات
برخی از تألیفات آقا رضا همدانی به این شرح است:
- حاشیه بر رسائل یا «فوائد الرضویة علی الفوائد المرتضویة»
- شرح الشرائع یا مصباح الفقیه فی شرح شرائع الإسلام
- حاشیه بر مکاسب
- حاشیه بر ریاض
- تقریرات درس میرزای شیرازی از اول بیع تا آخر خیارات در یک مجلد بزرگ
- تقریرات بحث اصول میرزای شیرازی
- ذخیرة الأحکام فی مسائل الحلال و الحرام (رسالۀ عملی در عبادات، طهارت، صلاة، زکات، خمس و اعتکاف است.)
- حاشیه بر نجاة العباد
- کتاب الطهارة
- کتاب الصلاة
- کتاب الزکاة.[۷][۸]
مرجعیت دینی
پس از وفات میرزای شیرازی در سال ۱۳۱۲ق، زمانی که آقارضا در نجف به تدریس، تعلیم و تحقیق مشغول بود، مردم به او رجوع کرده و عده‌ای از خواص علما نیز از او خواستند که فتاوای خود را در اختیار مقلدان قرار دهد. ایشان به ناچار به کتاب نجاة العباد حاشیه و تعلیقه می‌زند، امّا با این حال مسئولیت‌ها و شؤونات ریاست و رهبری را نمی‌پسندید و به دشواری این مسئولیت را قبول می‌کند و زمان زیادی طول نمی‌کشد که به بیماری فراموشی مبتلا می‌شود و از فتوا دادن و پذیرش وجوهات خودداری می‌کند و صرفا به تدریس می‌پردازد.[۹]
برخی از آرای علمی
- ایشان در حجیت خبر، وثوق به صدور را میزان می‌دانست و برای همین، قائل به قول محقق حلی بود و محافظت بر موافقت با نظر مشهور را رعایت می‌کرد، اگر چه قائل به حجیت شهرت نبود.
- فقه رضوی را معتبر نمی‌دانست، به دلیل اینکه حدیث سلسلة الذهب را با همه شهرتش در این کتاب نیاورده است.
- در تطهیر، صرف اتصال به آب کثیر یا جاری را قبول نداشت، بلکه امتزاج را شرط می‌دانست.
- قائل بود که اگر جایی مأمورٌبه مضیق باشد و ضد آن، از عبادات موسع باشد، اگر فعل موسع را انجام دهد صحیح است اما به خاطر تأخیر مضیق، گناه کرده است.[۱۰]
ویژگی‌های اخلاقی
در اعیان الشیعه درباره خصوصیات اخلاقی وی این‌گونه آمده که به‌جای گفتار با عمل خویش به مردم و شاگردانش درس اخلاق و تعبد را می‌داد و کسی از او گناه صغیره‌ای مشاهده نکرد. دوری از غیبت، ساده‌زیستی، تواضع، دوری از خودنمایی، زهد را از صفات او بیان شده است.[۱۱]
سید محسن امین می‌گوید: یک بار که من قصد داشتم بدون وسیله و مرکب برای زیارت به کربلا حرکت کنم، آقا رضا همدانی به من گفت: من غبطه می‌خورم که شما پیاده برای زیارت می‌روید،ای کاش من هم قدرت داشتم و پیاده برای زیارت می‌آمدم.[۱۲]
پانویس
- ↑ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۱۶ق، ص۱۵.
- ↑ میانجی، فقیه سامرا، ص۱۳۲.
- ↑ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۱۶ق، ص۳۸.
- ↑ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۱۶ق، ص۳۹-۴۱.
- ↑ میانجی، فقیه سامرا، ص۱۴۱.
- ↑ قمی، الفوائد الرضویه، ج۲، ص۸۳۴؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۱۹.
- ↑ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۱۶ق، ص۴۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۲۳.
- ↑ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۱۶ق، ص۴۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۲۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۲۰.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۲۰.
یادداشت
منابع
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
- قمی، عباس، الفوائد الرضویه، قم، بوستان کتاب.
- میانجی، عبدالرحیم، فقیه سامرا(نگاهی به زندگی آیت‌الله حاج آقا رضا همدانی)، فرهنگ زیارت تابستان ۱۳۸۹ - شماره ۳ و ۴.
- همدانی، آقا رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، قم، ۱۴۱۶ق.