محمدحسین غروی اصفهانی، مشهور به کمپانی (۱۲۹۶-۱۳۶۱ق) فقیه، اصولی و فیلسوف قرن چهاردهم. او در کنار آقاضیاء عراقی و میرزای نایینی، یکی از سه مکتب اصولی در شرح و بسط مکتب اصولی آخوند خراسانی را ایجاد کرده است. کتاب نهایة الدرایه از مهمترین آثار او در اصول فقه و در شرح کفایة الاصول آخوند خراسانی است. تلاش او برای تغییر در باب‌های علم اصول با مرگ او ناتمام ماند. دیوان کمپانی در مدح و رثای اهل بیت از آثار اوست. تخلص او در شعر «مفتقر» است.
| فقیه، اصولی و فیلسوف شیعه | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | کمپانی |
| تاریخ تولد | ۲ محرم سال ۱۲۹۶ق |
| زادگاه | نجف |
| تاریخ وفات | ۵ ذی‌الحجه سال ۱۳۶۱ق |
| محل دفن | حرم امیرالمؤمنین، نزدیک مقبره علامه حلی |
| شهر وفات | نجف |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | آقا رضا همدانی • محمدکاظم خراسانی • محمدباقر اصطهباناتی • شیخ حسن تویسرکانی |
| شاگردان | محمدعلی غروی اردوبادی • عبدالحسین امینی • محمدتقی بهجت • سید ابوالقاسم خویی |
| محل تحصیل | حوزه علمیه نجف |
| تألیفات | دیوان کمپانی • نهایة الدرایة فی شرح الکفایة • الاصول علی النهج الحدیث • الاجتهاد و التقلید و العداله |
زندگی نامه
محمدحسین اصفهانی، فرزند محمدحسن اصفهانی نَخْجَوانی، در ۲ محرم سال ۱۲۹۶ق در نجف متولد شد. پدرش اصالتاً نخجوانی بود و پس از امضای قرارداد ترکمانچای نخست به تبریز و سپس به اصفهان مهاجرت کرد و سپس به کاظمین رفت. پدرش از تجار مشهور کاظمین بود.[۱] او دوست داشت محمدحسین راه او را در تجارت ادامه دهد؛ اما محمدحسین با توسل به امام کاظم(ع) رضایت پدر را به دست آورد و در حدود بیست سالگی برای تحصیل علم راهی حوزه علمیه نجف شد.[۲]
وی به سبب شغل پدرش به «کمپانی» مشهور بود. گفته شده است وی از این نام ناخشنود بود. با این حال، دیوان اشعار او بارها به نام دیوان کمپانی توسط ناشران مختلف منتشر شده است.[یادداشت ۱]
وفات
محمدحسین غروی اصفهانی در ۵ ذی‌الحجه سال ۱۳۶۱ق درگذشت. پیکر او در حجره زیر گلدسته شمالی ایوان طلای حرم امام علی(ع)، نزدیک مقبره علامه حلی به خاک سپرده شد.[۳] درگذشت او یک هفته پس از وفات آقاضیاء عراقی بود.
خصوصیات اخلاقی
غروی، سریع‌الذهن و حاضرجواب و سخنانش همراه لطیفه و مزاح بود و حتی در تقریر درس نیز بذله‌گویی داشت. گفته‌اند که او بسیار اهل عبادت بود. حدود دوازده سال از درس و بحث کناره گرفت و به سیر و سلوک پرداخت و تا آخر عمر این سیر عرفانی در او مشهود بود.[۴]در باره زهد و بی اعتنایی او به مظاهر دنیا نقل شده که خودش در اواخر عمر پیازهایش که روی زمین ریخته جمع کرده و در گوشه قبایش می ریخت و از این تحمل و آمادگی‌اش شاد و مسرور بوده. [۵] محمدرضا مظفر درباره استادش گفته که همیشه بر سیمایش ابهامی دیده می‌شد که گمان می‌رفت این قیافه همیشه غمناک است همیشه درفکر مستدام خود غرق بود... در آن مقام شامخ برای همه حتی برای کودکان هم فروتنی داشت ...از اجتهاد و تلاش او در عبادت هر چه گفته شود کم است زیرا او سالکی واصل و عارفی فانی بود، او ازهمه بریده بود و به دوست پیوسته بود. [۶][یادداشت ۲]
علامه طباطبایی، از رابطه و مکاتبه استادش غروی اصفهانی با میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، که از تربیت یافتگان ملا حسینقلی همدانی خبر داده است.[۸]
محمدتقی بهجت از اهتمام استادش به درس، مداومت بر زیارت عاشورا، نماز جعفر طیار و قرائت سوره قدر سخن گفته است، وی می‌گوید:
- «مرحوم آقا شیخ محمدحسین طوری بود که اگر کسی به فعالیت‌های علمی‌اش توجه می‌کرد، تصور می‌کرد در شبانه روز هیچ کاری غیر از مطالعه و تحقیق ندارد، و اگر کسی از برنامه‌های عبادی ایشان اطلاع پیدا می‌کرد، فکر می‌کرد غیر از عبادت به کاری نمی‌پردازد...مرحوم آقا شیخ محمدحسین در روضه‌شان مقید بود که خود پای سماور بنشیند، و خود او همه کفش‌ها را جفت کند.»[۹]
سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی می‌گوید من در تاریخ تشیع ، فیلسوفی متعبدتر از آیة الله شیخ محمد حسین اصفهانی نمی‌شناسم . او عاشق دعا و عبادت و شیفته نماز و زیارت بود. به اهل بیت اطهار علیهم‌السلام ارادت ویژه‌ای داشت. [۱۰] مرتضی مطهری متفکر و فیلسوف می‌گوید غروی اصفهانی نمونه سَلَفِ صالح بود، که گاهی در عبادتْ لیلةالرکوع و لیلةالسجود داشت یعنی گاهی یک شب تا صبح در رکوع بود و گاهی یک شب تا صبح در سجود بود.[۱۱] در تقوا و علم منقول و معقول یگانه بود... و اندیشه‌اش هم اکنون جزو اندیشه‌های زنده‌ای است که در میان علما و فضلای حوزه‌های درس فقه و اصول مطرح است. [۱۲]
تحصیلات
سطح را از حسن تویسرکانی و برخی دیگر از اساتید نجف آموخت. در درس فقه و اصول سید محمد فشارکی و آقا رضا همدانی شرکت کرد. به مدت سیزده سال در درس آخوند خراسانی شرکت کرد. از مشاهیر شاگردان آخوند بود و در زمان تحصیل حاشیه ای بر کفایه نوشت.[۱۳]
در دوره شرکت در درس آخوند، تنها دو مرتبه در درس حاضر نشد. یکی هنگامی که به زیارت کاظمین رفته بود و به خاطر مشکلی به درس نرسیده بود[۱۴]و دیگری زمانی که باران شدیدی در نجف آمد و در شب تاریک راه تقریباً بسته بود و گمان کرد که آخوند به درس نخواهد آمد.[۱۵] پس از وفات آخوند، مستقلاً به تدریس پرداخت و چند دوره اصول و فقه مکاسب را تدریس کرد. درس وی دقیق بود و به زبان عربی فصیح بیان می‌شد.[۱۶] آخرین دوره کامل اصول را در ۱۳۴۴ ه.ق شروع کرد و در ۱۳۵۹ ه.ق به پایان برد. این طولانی‌ترین دوره او بود.
ترتیب جدید علم اصول
پس از این دوره، برای تهذیب و اختصار و ترتیب فنی ابواب اصول و تنقیح و تقسیمی نو، دوره درسی جدیدی را آغاز کرد. وی ترتیب مطالب اصولی گذشته را تغییر داد و برخی مباحث مقدماتی را به جای خود برگرداند. او در این تقسیم‌بندی بر خلاف آنچه معمول بود، اصول را به چهار مبحث تقسیم کرد و تلاش کرد به عواملی که باعث اشتباه و خلط بین مباحث بود، پایان دهد.
- مبحث الفاظ
- ملازمات عقلیه
- مباحث حجت
- مباحث اصول عملیه
او تلاش کرد کتاب نوینی را بر همین اسلوب منتشر کند، اما پیش از پایان آن، وفات کرد.
وی علاوه بر فقه و اصول، در کلام، تفسیر، حکمت، تاریخ، ادب و عرفان نیز مهارت داشت. درس حکمت و فلسفه و کلام را از میرزا محمدباقر اصطهباناتی فراگرفت. تأثیر فلسفه در فقه و اصول و حتی اشعار وی دیده می‌شود.
اساتید
شاگردان
درس اصفهانی شاگردان بسیاری تربیت کرد که بعدها از مراجع بزرگ و اساتید حوزه‌های علمیه شدند.[۱۷] برخی شاگردان ایشان به این شرح است:
- محمدعلی اراکی (داماد اصفهانی)
- محمدعلی اردوبادی
- نصرالله اشکوری
- علامه امینی
- انواری همدانی
- محمدتقی بهجت
- یوسف بیاری
- سید صدرالدین جزائری
- سید عبدالحسین طیب
- حسین همدانی نجفی
- سید علی خلخالی
- سید آقا خلخالی
- سید ابوالقاسم خوئی
- سید محمد روحانی
- سید محمدحسین طباطبائی
- محمد طه
- سید عباس قوچانی
- مرتضی مدرسی چهاردهی
- محمدرضا مظفر
- سید محمدهادی حسینی میلانی
- محمدطاهر نجفی
- سید حسین همدانی
- سید محمد حسینی همدانی
گفته شده است که آیت الله سید حسین بروجردی پس از مراجعت از مکه، چهار ماه در نجف اقامت کرده و در این مدت از درس فلسفه اصفهانی بهره برده است.[۱۸]
مرجعیت
پس از وفات میرزای نایینی اعلامیه‌ای به امضای میرزا علی‌اصغر ملکی -از شاگردان آخوند خراسانی-، سید ابوالقاسم خوئی، سید محمدهادی میلانی به این مضمون نوشته شد که پس از شیخ انصاری در این اواخر نظیر آیت الله اصفهانی در روحانیت شیعه پیدا نشده و در حوزه نجف اشرف نظیر ایشان نیست. در بغداد برخی مقلدین به اصفهانی رجوع کردند.[۱۹]
آثار
- نهایة الدرایة فی شرح الکفایة؛ این کتاب از دقیق‌ترین شروح کفایه و آکنده از تحقیق و تدقیق است. بخش نخست در سال ۱۳۴۱ق و بخش دوم و سوم در ۱۳۴۴ق در تهران به چاپ رسید. مؤسسه آل البیت قم چاپ جدیدی از این کتاب منتشر کرده است.
- الاصول علی النهج الحدیث؛ این کتاب تلاشی برای تبویب جدید و نو از علم اصول بود که ناتمام ماند. محمدرضا مظفر کتاب اصول الفقه را بر اساس این تبویب نگاشت.
- حاشیه بر رساله قطع شیخ انصاری
- الاجتهاد و التقلید و العداله؛ این رساله همراه الاصول علی النهج الحدیث و الطلب و الاراده در یک مجلد به نام بحوث فی الاصول منتشر شده است.[۲۰]
- ارجوزة فی الصوم؛ منظومه‌ای فقهی در باب صوم.
- الانوار القدسیه؛ ۲۴ قصیده‌ای عربی در تاریخ حیات پیامبر و بعضی عموهای پیامبر و ائمه معصومین علیهم السلام و برخی اولاد ایشان است. این قصیده‌ها با اشاره به آیات و روایات و با اسلوبی فلسفی در دو هزار بیت سروده شده است. اشعار این کتاب با توصیه و در خواست مقرم توسط مرحوم کمپانی سروده شده و در نجف با مقدمه شیخ محمدعلی اردوبادی به چاپ رسیده است.
- تحفة الحکیم ارجوزه ای است در فلسفه به زبان عربی و حدود هزار بیت شعر است. میرزا مهدی آشتیانی تا مبحث وجود ذهنی و محمدباقر ساعدی بر همه آن شرح نوشته اند.[۲۱] سید محمد کاظم مصطفوی و سید محمد حسن مرعشی تستری نیز این کتاب را شرح داده‌اند.[۲۲]محمد رضا مظفر در تاریخ ۱۳۷۷ق. نیز بر این کتاب مقدمه زده و آن را تصحیح کرده است.[۲۳]
- حاشیه بر مکاسب؛ حاشیه‌ای بر بیع و خیارات مکاسب شیخ انصاری.
- حاشیه بر کتاب طهارت شیخ انصاری
- دیوان شعر، این دیوان به فارسی است. اصفهانی با تَخلّص «مُفتقِر» شعر می‌گفته است. این دیوان شامل مدایح و مراثی اهل بیت علیهم السلام است و بارها چاپ شده است.[۲۴] این دیوان در چاپ‌های بعدی با نام دیوان کمپانی منتشر شده است.[۲۵]از اشعار معروف این دیوان دوازده بند است که به استقبال دوازده بند معروف محتشم کاشانی رفته است.(بازاین چه آتش است که بر جان عالم است...) مکاتبات عرفانی بین سید احمد کربلایی وغروی کمپانی
- منظومه‌ای در اعتکاف
افزون بر این آثار، رساله‌های متعددی در فقه و اصول نگاشته است. رساله‌هایی در اجاره، نماز جماعت، نماز مسافر، مشتق، اجرت گرفتن بر واجبات، موضوع علم، مشترک، حروف، صحیح و اعم، قواعد تجاوز و فراغ و اصالة الصحة و اصالة الید، طهارت، حقیقت حق و حکم، رساله عملیه مختصری به فارسی و عربی به نام الوسیله، قاعده لاضرر، وضع، شرط متأخر، علامت حقیقت و مجاز، حقیقت شرعیه و نماز جمعه.
بنا به نقل سید عباس کاشانی،[یادداشت ۳] محقق اصفهانی، تفسیری ناتمام نیز نوشته‌اند که در کتب تراجم ذکر نشده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ خیابانی تبریزی، علماء معاصرین، ۱۳۶۶ق، ص۱۹۰
- ↑ مطلبی، «نجوم امت»، ص۴۰
- ↑ آقابزرگ، طبقات أعلام الشیعه، ج۲، ص۵۶۱
- ↑ مطلبی، «نجوم امت»، ص۵۲
- ↑ حسینی طهرانی، سید محمدحسین، توحید علمی وعینی، ص۳۰.
- ↑ مقدمه دیوان کمپانی، دارالکتب الاسلامیه
- ↑ دیوان کمپانی، دارالکتب الاسلامیه، تصحیح کاظم موسوی، مقدمه ، پاورقی، ص یب
- ↑ یادنامه شهید آیت الله قدوسی، ص۲۷۰-۲۷۱
- ↑ پایگاه نشر آثار آیت الله بهجت
- ↑ صحتی سردرودی، گلشن ابرار، ج۲.
- ↑ مطهری، نبوت، ص۱۹۲؛ پورتال جامع استاد شهید مطهری.
- ↑ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ۱۳۵۷ش، ص۶۱۷.
- ↑ مطلبی، نجوم امت، ص۴۱
- ↑ پایگاه نشر آثار آیت الله بهجت
- ↑ مدرسی چهاردهی، تاریخ روابط ایران و عراق، ص ۱۳۶
- ↑ مجله حوزه، «مصاحبه با استاد آیت الله حسینی همدانی»، ص۳۷
- ↑ آل محبوب، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶، ص ۲۸۱
- ↑ مطلبی، «نجوم امت»، ص۵۰
- ↑ مطلبی، «نجوم امت»، ص۵۷
- ↑ غروی اصفهانی، بحوث فی الاصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ج۲، ص۲۲۷
- ↑ نبویان، جستارهایی در فلسفه اسلامی، ۱۳۹۷ش، ج۳، ص۴۴۸-۴۴۹.
- ↑ غروی اصفهانی، محمدحسین، تحفة الحکیم، ص۳-۸
- ↑ از جمله: تهران، دارالکتب الاسلامیه، تصحیح سید کاظم موسوی، ۱۳۳۸ش، همراه با شرح حال مختصری از مرحوم اصفهانی؛ قم، مؤسسه مطبوعاتی حق بین، ۱۳۴۸ش، جیبی، به انضمام مقدمه‌ای کوتاه و واژه‌نامه؛ و بی‌جا، نشر لقمان، ۱۳۶۵ش
- ↑ «دیوان حاج شیخ محمدحسین غروی اصفهانی معروف به (کمپانی)»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ حسینی طهرانی، سید محمدحسین ،توحيد علمی و عينی.
یادداشت
- ↑ نشر دارالکتب الاسلامیه، انتشارات حضرت عباس، انتشارات حق بین
- ↑ سید کاظم موسوی مصحح کتاب در پاورقی نوشته است که این مقدمه (به زبان عربی) توسط محمد رضا مظفر بر حاشیه غروی اصفهانی بر مکاسب شیخ انصاری نوشته شده و توسط جواد فاضل تر جمه شده است. [۷]
- ↑ سید عباس حسینی کاشانی۱۳۰۹-۱۳۸۹ش آخرین شاگرد آیت الله سید علی قاضی طباطبایی
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، مشهد: دارالمرتضی للنشر، ۱۴۰۴ق.
- آل محبوبه، جعفر الشیخ باقر، ماضی النجف و حاضرها، دار الاضواء، چاپ دوم، بیروت، ۱۹۸۶م.
- تبریزی خیابانی، علی، علماء معاصرین، تهران: مطبعه: اسلامیه ۱۳۶۶ق.
- دائرة المعارف تشیع، ج۲.
- «دیوان حاج شیخ محمدحسین غروی اصفهانی معروف به (کمپانی)»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۱۶ تیر ۱۳۹۹.
- غروی اصفهانی، محمدحسین، حاشیه مکاسب، قم کتابفروشی بصیرتی.
- غروی اصفهانی، محمدحسین، دیوان اشعار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۳۸ش.
- غروری اصفهانی، محمدحسین، بحوث فی الاصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
، غروی اصفهانی، محمدحسین، تحفة الحکیم، قم، موسسه آل البیت للطباعة و النشر، بی تا.
- مدرسی چهاردهی، مرتضی، تاریخ روابط ایران و عراق، تهران، کتابفروشی فروغی، ۱۳۵۰ش.
ِِ* نبویان، محمدمهدی، جستارهایی در فلسفه اسلامی، قم، انتشارات حکمت اسلامی، ۱۳۹۷ش. شرح پدیدآور:
- مطلبی، سید ابوالحسن، «نجوم امت؛ آیت الله العظمی شیخ محمدحسین غروی اصفهانی»، مجله نور علم، ش۴۰.
- یادنامه شهید آیت الله قدوسی، به قلم جمعی از دانشمندان، قم، انتشارات شفق، ۱۳۶۳ش.
- پایگاه نشر آثار آیت الله بهجت
- پورتال جامع استاد شهید مطهری؛https://lms.motahari.ir/book-page/52/%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AA?page=192